Yunan - Roma Dönemi Anadolu Sanatında güç simgesi olan boğa boynuzlan, tanrıların, yarı tanrıların ve karışık yaratıkların başlarını süslemişlerdir. Boğa boynuzlu olarak gösterilmiş olan tanrıların başında, ırmak tanrıları ile Zeus Olbios gelirler. Aiolis bölgesindeki Tisna şehrinin M.Ö. IV. yüzyılda darbettirmiş olduğu sikkeler[1]de, Tisnaios veya Titnaios Irmağı'nın Tanrısı, boğa boynuzlu genç bir erkek başı şeklinde gösterilmiştir (Res, 1). Lâkin Hellenistik Dönem'in sonlarına doğru yapılmış olan Nil Irmağı'nın Tanrısı Heykeli'nin etkisindeki sikke sanatkârları, Roma İmparatorluk Dönemi'nde uzanmış yatmış duran ırmak tanrısı betimlemesine yer vermişlerdir.
İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde, Bandırma ile Gönen arasında bulunmuş olan bir Adak Steli (1909 Env. No. lu Eser)[2] vardır. Bunun alınlığındaki boğa başındaki boynuzlardan başka gösterilmiş olan Zeus figürünün başında da boynuzlar vardır (Res. 2). Zira bu, Zeus Olbios'a adanmış bir adak stelidir. Zeus Olbios, uzun saçlı, sakallı ve boynuzludur. Kısa bir khiton ile khimation giymiştir. Sol elinde âsâ, sağ elinde phiale tutarken libation yapar. Yanında, kanatlarını kapatmış duran bir kartal figürü yer alır, Zeus Olbios kültü, Mysia bölgesinde yaygın olan bir külttür ve tarlalarda çalışanlar için önemlidir. Lâkin l'den fazla Olba Şehri vardır. Bunlardan biri Çanakkale Boğazı'nda, biri de İzmit Körfezi'nin kıyısındadır[3].
Mümbitlik, Bereket, Şarap ve Sarhoşluk Tanrısı Dionysos ile onun çevresini oluşturan satyrler ve Pan da boynuzludurlar.
Tire Müzesindeki 39 Env. No.lu Boynuzlu Erkek Başı[4]'nın Dionysos başı olması olasılığı, fazladır (Res. 3). Yüzeyi fazlaca aşınmış olan bu mermer başın burnu, kırık ve noksandır.
Ephesos’da bulunup Viyana'daki Kunsthistorisches Museum'a götürülmüş olan I 834 Env. No.lu Mermer Satyr Başı[5] ile İzmir Arkeoloji Müzesi'ndeki 11513 Env. No.lu Terra Cotta Pan Başı[6]da, boynuzludurlar. Lâkin Pan'ın boynuzları, doğal olarak keçi boynuzlandır.
1877'de İzmir'de satın alınmış olan Berlin'deki Heykel Altlık (Kaide)[7], kabartma olarak yapılmış olan boğa boynuzlu bir erkek figürü içerir.
Bunlara ek olarak Hail, Pisidia bölgesindeki Bostandere mevkinde kabartma olarak yapılmış bir Boğa Başlı Büst[8] görmüş olduğunu söyler.
Ben de, İznik Müzesi (Yakup Çelebi Zaviyesi) nde içerisi oyulup boşaltılmış olan Mermer Kabın Köşe Parçası[9] na rastladım. Bunun dış yüzeylerinden birincisinde başında boğa boynuzu gibi 2 sivri uç taşıyan bir erkek başı, İkincisinde başında şua çelengi taşıyan bir erkek başı canlandırılmıştı (Res. 4 ve 5). İşçiliği kaba olan bu eserde, gözbebekleri, incision ile belirtilmişlerdi. Bundaki birinci erkek başının boynuzlu olduğu düşünülebilirse de ben, buradaki sivri uçların boynuz oldukları kanısında değilim. Şua çelengi taşıyan erkek başının, Helios olduğunda kuşku yoktur. Bu böyle olunca Güneş Tanrısı Helios’un yanında Ay Tanrısı Lunus gösterilmiş olabilir. Zaten birinci erkek başındaki sivri uçlar, başın arkasındaki bir yerden başlamaktadırlar. Nitekim Hamilton, Kula’nın kuzeybaüsındaki Hamamlı mevkiinde başına Phrygia külhahı giymiş bir Lunus Kabartması[10] bulmuştur. Bunda, yeni- doğmuş ay (hilâl) ın sadece bir yarısı gösterilmiştir (Res. 6). İznik Müzesi'ndeki Eser'deki sivri uçlar, yenidoğmuş ay (hilâl)ın uçları olabilirler.
ANADOLU SANATINDA BOYNUZLU FIGURLER
İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndeki 2275 Env. No.lu Minautoros Başlı Konsol[11] da, boğa boynuzlan içerir.
Bildiğimiz üzere Büyük Alexandros'un ve Lysimakhos'un darbettirmiş olduğu tetradrakhmilerde, Büyük Aleksandros boynuzlu olarak gösterilmiştir. Zira Büyük Aleksandros, Mısır seferi sırasında, Siva vahasındaki Zeus Ammon Tapınağı ve Kehanet Ocağı'na uğramış ve oranın başrahibi tarafından "Ammon'un Oğlu” olarak selâmlanmıştır[12] (M.Ö. 331). Bu nedenle Büyük Aleksandros, boynuzlu olarak betimlenmiştır. Lâkin başındaki boynuzlar, boğa boynuzları değil koç boynuzlarıdır.
Diğer taraftan Lykia'nın Pinara şehrindeki kaya mezarlarından birinin cephesinde, orta akroterin yerinde, kabartma olarak yapılmış 2 boğa boynuzu vardır. Bu, mezara kötülük etmeye niyetlenenleri etkisiz bırakmak için buraya konulmuş olan apotropaik anlamda bir betimlemedir[13].
