1971 yılından önce Anadolu’nun az araştırılmış yerlerinden biri olan Samsun Bölgesi, Orta Karadenizde yer alır. Doğuda Ordu, batıda Sinop- Çorum hattı, güneyde Amasya ve Tokat illeri ile komşudur. Anadolu’nun diğer bölgelerinde olduğu gibi burada da sürekli yerleşmeye uygun, çok sayıda ova, vadi ve delta bulunur. Bölgç, Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Kuzey Anadolu dağ sıralarının devamı olan Canik ve Çanğal sıra dağları ile ikiye ayrılır. Bu dağ sıralarının kuzeyinde kalan kıyı şeridinde, üçgen şeklinde denize doğru ilerliyen Yeşilırmak (Çarşamba ovası) ve Kızılırmak (Bafra ovası) delta ovalan yer alır. Güneyde kalan dağlık alanda; Samsun’un batısında Kocadağ (1300 m.) ve Kavak ilçesinin kuzeydoğusunda Sıralıdağ (1351 m.), Alaçam ilçesinin güneyinde bir doruk olan Tütmen Tepe veya Çağın Kayası (1500 m.) ve bu dağların güneyinde Taşova ilçesinden Destek boğazı ile ayrılan Ladik ovası, Havza ve Vezirköprü ilçeleri ve bu ilçelerin çevresinde yer alan düzlükler bulunur.
Daha güneyde Amasya il sınırında bölgenin en yüksek tepesi olan Akdağ (2062 m.) yer alır. Bu dağlar Tersakan çayının geçtiği alanın batısında, Tavşan dağı (1900 m.), Kunduz dağı (1783 m.) ve Çal dağı (1730 m.) ile Kızılırmak boğazına ulaşır. Bölgenin güneyindeki bu dağlık alan, birbirine bağlı sık vadilerle bölünmüştür.
Karadenizin bu orta kesimini İç Anadolu’ya bağlayan yollar antik çağlardan beri, vadiler ile doğal geçitleri izler. Günümüzde kullanılan yollar da bu geçit ve vadileri izlemektedir.
Sürekli yerleşim için tüm doğal şartlan uygun olan Orta Karadeniz bölgesinde uzun süreli kazı ve araştırmalar son zamanlara kadar yapılmamıştı.
Bölgenin arkeolojik ve kültürel gelişimindeki sorunların aydınlatılmasına katkıda bulunmak amacı ile bu bölgede uzun süreli kazı ve araştırmaların yapılması gereğine inanan rahmetli hocam Prof. Dr. U. Bahadır Alkım, İslahiye bölgesindeki kazı ve araştırmalarını tamamladıktan sonra başkanlığı altında oluşturduğu Samsun Bölgesi Kazı ve Araştırma Kurulu ile 1971 yılından itibaren bölgede gezi ve araştırmalara başlamıştır[1].
Prof. Alkım başkanlığındaki heyet tarafından Orta Karadeniz Bölgesinde 1971 - 1977 yılları arasında yapılan yüzey araştırmaları sırasında sayısı 141’e ulaşan ve birçoğu arkeoloji literatürüne geçmemiş yerleşme merkezleri ile tümülüs, antik kaplıca, kaya mezarı, türbe, hamam, kilise, köprü ve mezarlık alanları saptanmıştır.
Bu tesbitlerin büyük bir bölümü Prof. Alkım tarafından zaman zaman bilim dünyasına duyurulmuş[2], fakat bilim için büyük bir kayıp olan zamansız ölümü bu çalışmaların yarım kalmasına neden olmuştur.
Prof. Alkım’ın bu gezi ve araştırmaları sırasında tesbit edip kısmen yayınladığı Sonuçları, onun notlarına bağlı kalarak bu makalede Özetlemeye çalıştım. Ancak Prof. Alkım’dan önce bölgede yapılan araştırmaları da bu çalışmaya alarak Samsun Bölgesinin daha ayrıntılı olarak tanıtılması amaçlandı.
Prof. Alkım’ın 1971 yılında başlattığı çalışmalardan önce Orta Karadeniz Bölgesini inceleyen araştırmacılar, Samsun il sınırları içinde aşağıda sıralanan çalışmaları yapmışlardır.
1) 1906 yılında Samsun’da bir antikacı dükkanında gördüğü bazı boyalı çanak çömlek parçaları, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdür Yardımcısı Halil Ethem’in dikkatini çekmiştir. Halil Bey bu parçaların geliş yeri ile ilgili yerinde araştırmalar yapmış ve İstanbul’a dönüşünde parçaların buluntu yeri olan Akalan’da, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü adına bir kazı yapılmasını önermiştir. Bu öneri üzerine 1907 yılında Th. Macridi tarafından Akalan’da kazılar başlatılmıştır. Bölgede başlatılan bu çalışmalar sonucunda Akalan’m Erken Demir Çağına ait bir kale olduğu saptanmıştır[3] (Har. Yer. No 120).
2) 1926 yılında Amerikan Şarkiyat Enstitüsü (01) adına Samsun ve çevresinde gezi ve araştırmalarda bulunan Von der Osten Samsun bölgesindeki yığma mezarlar, Kavak ilçe merkezindeki Kaledoruğu höyüğü (Har. Yer. No 113), Ladik ilçesindeki yerleşme merkezleri hakkında kısa fakat faydalı bilgiler verir. Ayrıca Th. Macridi tarafından kazılan Akalan Kalesinde de incelemeler yapmıştır[4].
3) 1940-1941 yıllarında Prof. Kılıç Kökten tarafından yapılan araştırma gezisi ile yine Prof. Kılıç Kökten, Prof. Nimet Özgüç ve Prof. Tahsin Özgüç tarafından yapılan Kavak-Kaledoruğu (Har.Yer.No 113), Tekkeköy (Har.Yer. No 129) ve Dündartepe (öksürüktepe, Har. Yer. No 128) kazıları ile araştırma gezileri Prof. Alkım’dan önce bölgede yapılan ilk ayrıntılı arkeolojik çalışmaları oluşturur. 1940 yılında Kılıç Kökten ve Tahsin Özgüç ilk olarak Kılıç Kökten tarafından saptanan Dündartepe’de kazılara başlamışlardır. Bu çalışmalar 1941 yılında da sürdürülmüş ve Prof. Nimet Özgüç de heyete katılmıştır. Aynı yıl Dündartepe dışında, Tekkeköy ve Kaledoruğu höyüklerinde de kazı yapılmıştır. Kazı mevsimi sonunda bölgede iki ayrı yönde yapılan araştırma gezilerinde; Bafra - Alaçam arasında Kızılırmak nehrinin oluşturduğu verimli kıyı ovasında Cirlek Tepe veya Şirlek Tepe ile İkiztepe ve Sivri Tepe (Dede Tepe) höyüklerini saptamışlar. K. Kökten, N. Özgüç, T. Özgüç ikinci olarak Kavak, Ladik, Havza, Vezirköprü, Merzifon ve Amasya yönünde yaptıkları gezi ve araştırmalar sırasında, Ladik ovasında Tersakan çayı kenarında yer alan Yük Tepe veya Salur Tepe (Har.Yer.No 101) ile Şeyh Safi köyü içinde yer alan Höyük Tepeyi (bu höyük Prof. Alkım ve heyeti tarafından Şeyh Safi höyüğü olarak incelenmiştir. Har.Yer.No 75) tesbit etmişler[5].
4) Samsun Bölgesinde 1946 yılında Hamit Z. Koşay ve Mahmut Akok Havza ilçesine bağlı Karahalil köyü yakınında bulunan Lerdüğe (bu tümülüsler Prof. Alkım ve heyeti tarafından Dökme Tepe I ve Dökme Tepe II olarak incelenmiştir. Har.Yer.No 86-87) tümülüslerinde kazı ve araştırma yapmışlardır[6].
5) 1955 yılında, Eskişehir, Bolu, Adapazarı, Kastamonu, Sinop Bölgesi ile Samsun Bölgesinde Bafra ile Alaçam arasında kalan kesimde araştırma yapan Dr. C.A. Bumey Şirlek Tepe ve İkiztepe’den topladığı çanak çömlek parçalan ile birlikte ilk defa kendisinin saptadığı Gökçcboğaz Tepe’den topladığı malzemeyi yayınlamış. Ayrıca Samsundaki araştırmaları sırasında Akalan’a da gitmiştir[7].
6) Dr. W. Orthmann tç Anadolu Erken Tunç Çağı çanak çömleğini incelediği doktora tezi sırasında, Samsun Bölgesini de araştırmış ve bu bölgede yapılan kazılarla C.A.Bumey’in araştırma sonuçlarını değerlendirmiştir[8].
7) Yukarıda sıralanan gezi, araştırma ve kazılar dışında bölgeyi dolaşan Dr. E. Forrer, Karadeniz kıyılarında höyük tipi yerleşmelerin çok sık olamıyacağını, bunların yerine ormanlık bölgeye özgü birbirinden uzak mesafelerde, yamaçlar üzerine kurulmuş ve ahşap malzemenin bol kullanıldığı küçük köy tipi yerleşmelerin yoğun olabileceğini önermiş[9]. Ayrıca, H. Winckler[10], D.G.Hogarth[11], H. Genouillac[12] ve S. Przeworski[13] bölgeden satın alınan eserleri yayınlarına almışlardır.
8) Bölgeyi gezen bir diğer araştırmacı da Dr.J.A.Dangate’tir. Dr. Dangate 1970 yılında Yukarı Kızılırmak havzası ve Vezirköprü çevresinde dolaşmış, ayrıca Kolay bucağı yakınındaki Tepecik Tepeyi (Har.Yer.No 46) gezmiştir. Bu araştırma sırasında topladığı ayrıca özel bir koleksiyonda gördüğü madeni silah ve aletleri yayınında özellikle belirtmiştir[14]. Dr. Dangate, Uluslararası X. Klasik Arkeoloji Kongresinde bu gezi ile ilgili bir bildiri sunmuştur[15].
I971- 1977 yılları arasında Prof. Alkım ve heyeti[16] tarafından Samsun il sınırları içinde saptanan ören yerleri, kaya mezarlan, mezarlık alanları ve diğer mimari eserler bulundukları ilçelere göre aşağıdaki gibi toplandı. Gezi ve araştırmalar, ilk olarak Bafra - Alaçam arasında kalan yörede başlatılmıştır.
I- ALAÇAM YÖRESİ ARAŞTIRMALARI
Bu yörede yapılan yüzey araştırmaları[17] sırasında 3 höyük, 1 düz yerleşme ile 2 tümülüs saptanmıştır.
a — Höyük ve düz yerleşmeler
Höyük tipi yerleşmeler, Alaçam’ın güneybatısında yer alan Sivri Tepe (ilçe merkezi, Har. Yer. No 2) ile Alaçam’ın doğusunda yer alan Dede Tepe[18] ve (Yenice köyü, Har. Yer. No 4) ilk olarak Bumey tarafından saptanan Gökçeboğaz Tepe veya Ali Osman Tepe (Gökçeboğaz köyü, Har. Yer. No 3) dır[19]. Alaçam ilçesindeki düz yerleşme ise ilçenin güneydoğusunda yer alan Soğukçam veya Bedeş diye anılan köyün içinde saptanmıştır (Har. Yer. No 5).
Adı geçen bu yerleşme yerlerinden, Sivri Tepe’de Kalkolitik, İlk ve Orta Tunç Çağı ile Demir ve Orta Çağ, Dede Tepe’de İlk ve Orta Tunç Çağı, Gökçeboğaz Tepe’de Kalkolitik, İlk ve Orta Tunç Çağı’na ait çanak-çömlek parçalan toplanmıştır (Res. 1 ).
Alaçam’da saptanan Sivri Tepe ve Gökçeboğaz Tepe yüzeyinde bulunan buluntular;
SİVRİ TEPE
Testi parçası
Bul. No St/71-1, pişmiş toprak, uz. 6.5 cm, gen.7.3 cm, kenan dışa dönük yuvarlak ağızlı parça, ağzın altından çıkan oval kesitli kulp kırık, üzeri Grekçe damgalı, pembemsi bej hamurlu (Çiz. 1 ).
Kulp parçası
Bul. No St/71-2, pişmiş toprak, uz. 7 cm, gen. 4.3 cm, oval kesitli, üzeri Grekçe damgalı, pembemsi bej hamurlu (Çiz. 2).
GÖKÇEBOĞAZ TEPE
Ağırşak
Bul. No G/71-1, pişmiş toprak, yük. 2 cm, çap. 3.4 cm, kesik koni biçimli, açık deve tüyü hamurlu, perdahlı (Çiz. 4).
Maşrapa
Bul. No G/71-2, pişmiş toprak, yük. 9.8 cm, ağz. çap. 8 cm, hafif dışa açılan yuvarlak ağızlı, omuza doğru genişleyen kısa boyunlu, basık küresel gövdeli, yuvarlak dipli, boyundan çıkıp omuza bağlanan kulp oval kesitli, omuz üzeri memecikli, grimsi kahve hamurlu, perdahlı, el yapımı (Çiz· 3)·
b — Tümülüsler
Tümülüsler, Alaçam’ın kuzeybatısında yer alan Pilav Tepe (Yakıntaş veya Gümenez köyü, Har. Yer. No 1) ile Alaçam’ın güneydoğusunda yer alan Elbis Tepe’dir (Bahşioyma köyü, Har.Yer.No 6).
II- BAFRA YÖRESİ
Bu yörede yapılan yüzey araştırmaları[20] sırasında 16 höyük ve düz yerleşme[21], 10 Roma, Geç Antik Çağ yerleşmesi, 18 tümülüs, 1 mezarlık alanı, 4 kaya mezarı, 1 kale, 2 türbe ve bir hamam kalıntısı saptanmıştır.
a — Höyük ve düz yerleşmeler
Höyük tipi yerleşmeler Bafra’nın güneybatısında yer alan Kelbeş (Kelebeş) Tepe[22] (Dedebağ köyü, Har.Yer.No 16), Azay Tepe[23] (Azay köyü, Har.Yer.No 8), Tepe Tarla[24] (Eldavut köyü, Har.Yer.No 9), Tedigün Tepe[25] (Gökçeağaç köyü, Har.Yer.No 7), Elmacık Tepe[26] (Tekkeköy, Gavurdere mahallesi, Har.Yer.No 42), Tepecik Tepe[27] (Terzili köyü, Har.Yer. No 41), Karaşeyh Tepesi[28] (Terzili köyü, Har.Yer.No 40), Evren Uşağı veya Ömer Usta Çiftliği[29] (Har.Yer.No 45), Paşaşeyh Tepesi[30] (Paşaşeyh köyü, Har.Yer.No 33) ile Aşağı Tepe[31] (Derbent köyü, Yukarı mahalle, Har.Yer.No 29), Katırdamı Tepecik Tepedir[32] (Paşaşeyh köyü, Dereköy mahallesi, Har.Yer.No 34).
Bafra yöresindeki düz yerleşme yeri Kolay bucağı yakınındaki Tepecik yerleşmesidir[33] (Har.Yer.No 46). Bu höyük ve düz yerleşmeler dışında evvelce KKökten, N. Özgüç ve T. Özgüç tarafından saptanmış olan Cirlek veya Şirlek Tepe (Kuşçular köyü, Har.Yer.No 12), İkiztepe[34] (İkiztepe köyü, Har.Yer.No 15) ve Hacıbaba Tepesi[35] (Sivri Tepe, El Davut köyü, Hıdrellez mahallesi, Har.Yer.No 10) ile Bafra’nın güneydoğusunda yer alan Tepecik Tepede de araştırmalar yapılmış.
Bu höyük ve düz yerleşme yerlerinden İkiztepe ve Şirlek Tepe’de Kalkolitik, İlk ve Orta Tunç Çağı, Dede Tepe, Tedigün Tepe, Elmacık Tepe, Tepecik Tepe (Har.Yer.No 41), Karaşeyh Tepesi, Paşaşeyh Tepesi ile Hacıbaba Tepesinde îlk ve Orta Tunç Çağı, Kelbeş Tepe, Azay Tepe, Tepe Tarla, Katırdamı Tepecik ve Tepecik Tepede de (Har.Yer. No 46) îlk ve Orta Tunç Çağı, Roma ve Geç Roma Çağı, Evrenuşağı veya Ömer Usta Çiftliğinde ise tik ve Orta Tunç Çağı ile Orta Çağ’a ait çanak çömlek parçalan toplanmıştır. (Res. 2-7).
b — Roma ve Geç Antik Çağ yerleşme yerleri
Bu çağ yerleşmeleri, Bafra’nın güneydoğusunda yer alan Yakıntaş (Yakıntaş köyü, Har.Yer.No 17), Cırıklar[36] (Cırıklar köyü, Har.Yer. No 18), Cevizlik mevki[37] (İkizpınar köyü, Har. Yer. No 24), Koca Löp[38] (Har.Yer.No 27), Bafra’nın güneyinde yer alan Bakırdere Tepecik (İkizpınar köyü, Bakırdere mahallesi, Har. Yer. No 26), Bafra’nın güneybatısında Derbent (Har. Yer. No 28), Karayelindüzü veya Fındıkdüzü (Komşupınar köyü, Köleyurdu mahallesi, Har. Yer. No 36), Gavurun Yeri[39] (Kanberli köyü, Har. Yer. No 38), Zahna[40] (Terzili köyü, Zahna mahallesi, Har.Yer.No 43a) ile Yürükleridir[41] (Ballıca köyü, Har. Yer. No 19). Ayrıca Asar Kale’de de (Asar köyü, Har. Yer. No 47) Roma ve Osmanh dönemleri saptanmış (Res. 8-9).
c — Tümülüsler, Kaya mezarları ve mezarlık alanları
Bafra’nın doğusunda yer alan Yürükler[42] (Yürükler köyü, Har. Yer. No 19), güneybatısında yer alan Tingiller Tepesi (Selemelik köyü, Har.Yer.No 44), Som Tepe (Türkköyü, Har. Yer. No 32), Çandır (Çetirlilipınar ve Çandır köyleri arasında, Har. Yer. No 20), Derbent I ve Derbent II (Derbent köyü, Aşağı Tepe, Har. Yer. No 31-32), Sorgunlu Tepe (Kanberli köyü, Gavurun yeri Har. Yer. No 37), özübüyük (İlyaslı köyü, Har. Yer. No 39), Zahna (Terzili köyü, Har. Yer. No 43), Külcüler (Burney; Ant. St. VI (1956) s. 92’deki haritaya işlenmiştir), Köfteroğlu (Çetirli pınar köyü, Har. Yer. No 21) ve Tepe mevkiinde (Uluağaç köyü, Har.Yer. No 23) birer, Kıçıkırık mevkiinde[43] 4 tümülüs, Bafra’nın güneyinde yer alan İkizpınar köyünün güneybatısında 1 tümülüs (Har.Yer.No 25) saptanmış. Ayrıca Asar köyünün güneybatısında 4 kaya mezarı (Har.Yer. No 48) ile Zahna-Taşlık’da (Har.Yer. No 43a) 1 mezarlık alanı saptanmıştır (Res. 10-14).
d — Diğer mimari eserler
Bafra yöresinde yapılan yüzey araştırmaları sırasında, ayrıca, 2 türbe ile 1 hamam kalıntısı incelenmiş.
Bunlar Bafra’nın batısında yer alan Kümbet Dede[44] (Hasırlı Köyü, Har. Yer. No 11) türbe ve hamamı ile Bafra’nın kuzeydoğusunda yer alan ve Türbe olarak adlandırılan[45] (Türbe köyü, Har.Yer. No 13) kalıntılardır (Res. 15-16).
Bafra yöresinde saptanan yerleşme yerleri ve tümülüslerin yüzeyinde bulunan buluntular;
İKİZTEPE 1
Ağırşaklar
Bul. No Î-I/71-6, pişmiş toprak, yük. 3.8 cm. çap. 7 cm, konik biçimli, düz olan yüzde delik çevresi çukur, açık kırmızı hamurlu, perdahlı (Çiz. 11).
Bul. No İ-I/71-9, pişmiş toprak, yük. 1.6 cm, çap. 3.1 cm, kesik konik biçimli, grimsi bej hamurlu, kırık (Çiz. 8).
Bul. No İ-I/71-12, pişmiş toprak, yük. 1.2 cm, çap. 2.4 cm, uçları kesik çift konik biçimli, açık gri hamurlu, perdahlı (Çiz. 7).
Bul. No İ-I/71-14, pişmiş toprak, yük. 2.5 cm, çap. 4 cm, uçlan kesik çifte koni biçimli, açık kırmızı hamurlu, perdahlı, konik yüz ince oluk çizgilerle bezekli, kenarlan kırık (Çiz. 9).
Bul. No İ-I/73-2, Müze Env. No 9.22/1973, pişmiş toprak, yük. 2.3 cm, çap. 4.9 cm, kesik koni biçimli, grimsi siyah hamurlu, düz yüz çizgilerle beş bölüme aynlmış, her bölümün içi düzensiz, daire biçimli baskılarla bezenmiş, kırık (Çiz. 10).
Bul. No İ-I/71-11, kemik, yük. 1.6 cm, çap. 4.1 cm, yanm küre biçimli, düz dipli (Çiz. 12).
Küçük disk
Bul. No İ-I/71-10, pişmiş toprak, kal. 0.7 cm, çap. 3.3 cm, daire biçimli, ortası delik, çanak parçasından yapılmış, uçuk pembe hamurlu, dışı perdahlı, kırık (Çiz. 13).
Tezgah ağırlıktan
Bul. No İ-I/73-8, pişmiş toprak, yük. 8.6 cm, çap. 8.4 cm, oval biçimli, düz dipli, yatay daire kesitli, gövde merkezi yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu, bej astarlı (Çiz. 14).
Bul. No İ-I/73-6, Müze Env. No 9.30/1973, pişmiş toprak, yük. 8,7 cm, Çap. 9.4 cm, basık konik biçimli, yatay daire kesitli, düz dipli, sivri uç yatay ip delikli, gri hamurlu (Çiz. 15).
Bul. No İ-I/73-9, Müze Env. No 9.32/1973, pişmiş toprak, yük. 7.9 cm, çap. 6 cm, konik biçimli, düz dipli, yatayı daire kesitli, sivri uç delikli, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 16).
Hayvan figürin başı
Bul. No İ-I/71-2, pişmiş toprak, uz. 6.2 cm, gen.5.7 cm kal. 5 cm, boyundan kırık hayvan başı, uzun yüzde gözler ve burun küçük oyuklarla belirtilmiş, ağız hafif açık, kulak çıkıntıları kırık, başın üst kısmında yer alan delik vücudun içine uzanıyor, pembe hamurlu (Çiz. 18).
İnsan figürin başı
Bul. No İ-I/71-3, pişmiş toprak, yük. 3.3 cm, gen 2.2 cm, kal. 1.7 cm, tepesi düz bitirilmiş, oval başlı, yassı kare yüzlü, burun ve kulaklar kabartma, gözler yuvarlak oyuklar, ağız oyuk çizgi halinde belirtilmiş, kulaklar çift delikli, oval kesitli kısa boyundan kırık, uçuk pembe hamurlu (Çiz, 19).
Keski
Bul. No I-I/71-13, Müze Env. No 4.22/1977, bronz, uz. 20.5 cm, gen. 2.8 cm, dikdörtgen kesitli, dibe doğru daralan ince uzun gövdeli, kesici uç yarım ay şeklinde inceltilmiş (Çiz. 17).
DEDE TEPE
Ağırşaklar
Bul. No Dt/71-1, pişmiş toprak, yük. 2 cm, göv. çap. 3.6 cm, kesik koni biçimli, açık gri hamurlu, perdahlı (Çiz. 5).
Bul. No Dt/71-2, pişmiş toprak, yük. 2.2 cm, çap. 3 cm, uçlan kesik, çift konik biçimli, açık kırmızı hamurlu, perdahlı (Çiz. 6).
İKİZTEPE II
Ağırşak
Bul. No İ-II/1973-1, pişmiş toprak, yük. 0.7 cm, çap. 3.7 cm, yassı daire biçimli, oval kesitli, gri siyah hamurlu (Çiz. 21).
Sapan tanesi
Bul. No İ-II/71-1, pişmiş toprak, uz. 5.6 cm, çap. 3 cm, oval biçimli her iki uç sivri bitirilmiş, açık kırmızı hamurlu (Çiz. 23).
Tezgah ağırlıkları
Bul. No İ-II/73-4, Müze Env. No 9.36/1973, pişmiş toprak, yük. 8.6 cm, çap. 7.1 cm, sivri uçlu, konik biçimli, hafif yuvarlak dipli, sivri uç yatay delikli, açık kiremit kırmızısı renkte kaba hamurlu (Çiz. 29) Bul. No İ-II/73-17, Müze Env. No 9.41/1973, pişmiş toprak, yük. 12.1 cm, çap. 8.9 cm, sivri uçlu, konik biçimli, hafif yuvarlak dipli, sivri uç yatay delikli, kiremit kırmızısı kaba hamurlu, beyaz astarlı (Çiz. 28).
Bul. No İ-II/73-5, Müze Env. No 9.29/1973, pişmiş toprak, yük. 8.6 cm, çap. 7. t cm, konik biçimli, düz dipli, sivri uç yatay delikli, kiremit kırmızısı kaba hamurlu (Çiz. 26).
Bul. No İ-II/73-3, Müze Env. No 9.28/1973, pişmiş toprak, yük. 11 cm, çap. 9.6 cm, konik biçimli, oval kesitli, düz dipli, sivri uç yatay delikli, kiremit kırmızısı kaba hamurlu (Çiz. 25).
Bul. No İ-II/73-12, Müze Env. No 9.35/1973, pişmiş toprak, yük. 8.8 cm, sivri uçlu basık koni biçimli, düz dipli, gövde merkezi yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 27).
Bul. No İ-II/73-22, Müze Env. No 9.43/1973, pişmiş toprak, yük. 8 cm, çap. 6.7 cm, tepesi basık konik biçimli, düz dipli yatay delikli, kızılkahve hamurlu (Çiz. 30).
Minyatür kap
Bul. No I-II/71-7, pişmiş toprak, yük. 3.6 cm, ağz. çap. 4.5 cm, İlk Tunç Çağı, düz kenarlı, yuvarlak ağızlı, yayvan gövdeli, hafif yuvarlak dip dört ayaklı, açık kırmızı kaba hamurlu, kırık, el yapımı (Çiz. 20).
Kase
Bul. No İ-II/73-21, pişmiş toprak, yük. 10 cm, ağz. çap. 10.8 cm, göv. çap. 11 cm, İlk Tunç Çağı, yuvarlak kenarlı, şişkin silindirik gövdeli,düz dipli, kahve gri kaba hamurlu, dışı hafif perdahlı, el yapımı (Çiz. 22).
Kesici alet
Bul. No İ-II/73-16, çakmaktaşı, uz. 7 cm, gen. 2,5 cm, kal. 0,5 cm, uzun ince yaprak biçiminde, üst keskin sırtlı, alt yüz hafif oval (Çiz. 24).
İKİZTEPE GENEL
Em>Tezgah ağırlıkları
Bul. No. İ/73-14, Müze Env. No 9.38/1973, pişmiş toprak, yük. 9.2 cm, çap. 7.6 cm, basık konik biçimli, düz dipli, yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 34).
Bul. No I/73-10, Müze Env. No 9. 33/1973, pişmiş toprak, yük. 9.5 cm, çap. 7.5 cm, basık konik biçimli, düz dipli, sivri uç yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 35).
Bul. No İ/73-18, Müze Env. No 9.42/1974, pişmiş toprak, yük. 6.8 cm, çap. 6.3 cm, basık konik biçimli, düz dipli, sivri uç yatay delikli, kızılkahve hamurlu.
Bul. No İ/73-16, Müze Env. No 9.40/1973, pişmiş toprak, yük. 10.9 cm, çap. 7.7 cm, sivri uçlu, konik biçimli, yuvarlak dipli, sivri uç yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 32).
Bul. No İ/73-11, Müze Env. No 9.34/1973, pişmiş toprak, yük. 10.7 cm, çap. 9.2 cm, sivri uçlu, konik biçimli, düz dipli, yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu, kırık (Çiz. 31).
Bul. No I/73-13, Müze Env. No 9.37/1973, pişmiş toprak, yük. 11.1 cm, çap. 7.8 cm, konik biçimli, düz dipli, yatay delikli, kiremit kırmızısı hamurlu.
Bul. No İ/73-15, Müze Env. No 9.39/1973, pişmiş toprak, yük. 11.1 cm, çap. 8.1 cm, konik biçimli, hafif yuvarlak dipli, yatay delikli, koyu kırmızı hamurlu (Çiz. 33).
Bul. No İ/73-23, Müze Env. No 9.46/1973, pişmiş toprak, yük. 8.7 cm, çap. 6.9 cm, basık konik biçimli, düz dipli, yatay delikli, kırık, koyu kırmızı hamurlu (Çiz. 36).
Keski
Bul. No İ/71-15, Müze Env. No 4.21/1977, bronz, uz. 16 cm, gen. 1.4 cm, kal. 0,8 cm, dikdörtgen kesitli, kesici uç yanlara doğru genişletilerek inceltilmiş (Çiz. 37).
İKİZPINAR KÖYÜ
Küçük sütun parçası
Bul. yer. İkizpınar köyü, Tepecik mevki, Bul. No İkizpınar köyü/1973-1, Müze Env. No 9.7/1973, mermer, yük. 12.6 cm, gen. 8.9 cm,çap. 6.7 cm. (Çiz. 38).
TERZİLİ KÖYÜ
Maçraba
Bul. yer. Terzili köyü, Zahna mahallesi, Taşlık mevki, Bul. No Zahna- Taşlık/ 1973-1, Müze Env. No 1.15/1973 (?), pişmiş toprak, yük. 13.1 cm, çap. 9.4 cm, Geç Roma ?, dışa açılan yuvarlak ağızlı, kısa boyunlu, oval gövdeli, halka dipli, boyundan çıkıp gövdenin üst yansına bağlanan kulp oval kesitli, boyun birbirine paralel oyuk çizgi bezekli, açık kırmızı hamurlu, kırmızı astarlı, çark yapımı (Çiz. 40).
Bul. yer. Zahna mahallesi, Taşlık mevkii, Bul. No Z/1973-2, Müze Env. No 9.10/1973, pişmiş toprak, yük. 16 cm, çap. 5.2 cm, dışa dönük yuvarlak ağızlı, silindirik boyunlu, oval gövdeli, düz dipli, çark yapımı, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 39).
Silindırik gövdeli obje
Bul. No Zahna mahallesi/1973-3, Müze Env. No 9.16/1973, pişmiş toprak, uz. 19.3 cm, gen. 11.9 cm, alt ve üst kenarlara doğru hafif genişleyen, silindirik gövdeli, gövde de çapı 1.2 cm olan 4 adet delik mevcut, kiremit kırmızısı hamurlu (Çiz. 41).
III- SAMSUN İL MERKEZİ
Samsun il merkezi sınırları içinde yapılan yüzey araştırmaları[46] sırasında 10 yerleşme yeri[47], 8 tümülüs, 1 kaya mezarı ile 1 kale saptanmış.
a — Höyük ve diğer yerleşmeler
Höyük ve diğer yerleşme yerleri, Samsun’un batısında yer alan Dedeüstü Tepesi[48] (Küplüce köyü, Har. Yer. No 122), Bağ Tepe[49] (Küplüce köyü Har.Yer. No 123), Gök Tepe[50] (Ahulu köyü, Har. Yer. No 121), Akalan Kalesi[51] (Çatmaoluk ile Kulacadağ köyleri arasında, Har. Yer. No 120), Samsun’un güneybatısında yer alan Diklim Tepe[52] (Başalan köyü, Har. Yer. No 134), Samsun’un kuzeybatısında yer alan Kümbet Tepe[53] (Alanlı köyü, Har.Yer. No 135), Sazak (Büyükoymaca köyü, Har.Yer.No 138) ile Samsun’un güneydoğusunda yer alan Dündar Tepe veya öksürük Tepe (Har.Yer. No 128) ve Tekke köy (Tekkeköy, Deliktaş mevkii, Har. Yer. No 129) ile Samsun’un doğusunda yer alan Dedeüstü Tepesi (Kamalı köyü, Har. Yer. No 141) ve Samsun şehir merkezinde yer alan Amisos’dır.
Samsun il merkezi sınırları içinde yer alan yerleşme yerlerinden Bağ Tepe, Diklim Tepe, Kümbet Tepe, Akalan, Gök Tepe, Dündar Tepe ve Tekkeköy de İlk ve Orta Tunç Çağı, Akalan, Dedeüstü Tepesi ve Gök Tepe de Demir Çağı, Amisos da Yunan Koloni Çağı, Hellenistik, Roma ve Geç Antik Çağı, Sazak da Hellenistik çağı Dedeüstü Tepesinde (Har.Yer. No 141) de Hellenistik, Roma ve Geç Antik çağı, Kümbet Tepede Hellenistik ve Türk - İslâm Devirlerine ait çanak çömlek parçalan toplanmış (Res. 17-21).
b — Tümülüsler
Samsun’un batısında yer alan Karanlık Tepe (Küplüce köyü, Har. Yer. No 124), Büyükoyumca (Büyükoyumca köyü, Har. Yer. No 137), Çobanlı (Çobanlı köyü, Har. Yer. No 139), güneybatısında yer alan Çatalçam (Çatalçam köyü, Har. Yer. No 136) ile Samsun Bafra yolu üzerinde 1 tümülüs saptanmış.
Samsun (Amisos) da bulunan buluntular
Şişeler
Bul. No A/1973-1, Müze Env. No 9.15/1973, pişmiş toprak, yük. 11 cm, çap. 4,3 cm, silindirik boyunlu, oval gövdeli, uzun silindirik düz dipli, devetüyü renginde hamurlu, kırık (Çiz. 52).
Bul. No A/1973-2, Müze Env. No 9.16/1973, pişmiş toprak, yük. 14 cm, çap.4.6 cm, uzun silindirik boyunlu, oval gövdeli, uzun silindirik düz dipli, koyu devetüyü renkte hamurlu, kırık.
Bul. No A/1973-3, Müze Env. No 9.17/1973, pişmiş toprak, yük. 13.5 cm, çap. 4.3 cm, silindirik boyunlu, oval gövdeli, uzun silindirik düz dipli, koyu devetüyü hamurlu, kırık (Çiz. 53).
Bul. No A/1973-4, Müze Env. No 9.18/1973, pişmiş toprak, yük. 10.2 cm, çap. 4.2 cm, oval gövdeli, uzun silindirik yer yer boğumlu kaide düz dipli, koyu devetüyü hamurlu, kırık (Çiz. 54).
Küçük testi
Bul. No Samsun Bölgesi/1973, Müze Env. No 9.14/1973, pişmiş toprak, yük. 14 cm, çap. 10.9 cm, kademeli olarak dışa açılan ağızlı, silindirik boyunlu, basık küresel gövdeli, hafif yuvarlak dipli, şerit kulplu, boynun gövdeyle birleştiği yer birbirine paralel oyuk bant bezekli, açık kırmızı hamurlu ve astarlı (Çiz. 51).
IV- ÇARŞAMBA YÖRESİ
Çarşamba yöresinde yapılan yüzey araştırmaları[54] sırasında 3 yerleşme yeri saptanmış.
a — Höyükler
Höyük tipi yerleşmeler, Çarşamba’nın güneyinde yer alan Tepecik[55] (Beyyenice köyü, Har.Yer. No 131), Kilise Tepe[56] (Beyyenice köyü, Har. Yer. No 132), Tünbü Tepedir[57] (Engel köyü, Derelik mahallesi, Har. Yer. No 133) (Res. 22).
Çarşamba yöresindeki Tepecik, Kilise Tepe ve Tünbü Tepe yüzeyinde İlk Tunç Çağına ait çanak çömlek toplanmıştır.
V- VEZİRKÖPRÜ YÖRESİ
Vezirköprü yöresinde yapılan yüzey araştırmaları[58] sırasında 6 höyük ve düz yerleşme, 5 Roma, Geç Antik yerleşmesi, 12 tümülüs, 2 kaya mezarı saptanmış.
a — Höyük ve düz yerleşmeler
Höyük tipi yerleşmeler, Vezirköprü’nün kuzeybatısında yer alan Doğan Tepe[59] (Aşağı Narlı köyü, Har.Yer. No 54), Kurudere[60] (Habib Faki köyü. Har. Yer. No 55), Yağınözü-Çakmak[61] (Yağınözü köyü, Har.Yer. No 57), Çörlen Tepe[62] (Oymaağaç köyü, Har.Yer.No 60), Höyük Tepe veya Oymaağaç Tepe[63] (Oymaağaç köyü, Har. Yer. No 59) ile Vezirköprü’nün güneydoğusunda yer alan Kel Tepedir[64] (Doyran köyü, Har. Yer. No 64, Res. 23-24). Vezirköprü yöresindeki bu höyük ve düz yerleşme yerlerinden Höyük Tepe ve Dede Tepe’de İlk ve Orta Tunç Çağı ile Demir Çağı, Doğan Tepe’de İlk ve Orta Tunç Çağı, Kurudere, Yağınözü- Çakmak ve Çörlen Tepe’de ise ilk İlk Tunç Çağı çanak çömleği toplanmış.
Höyük Tepe yüzeyinde bulunan eser
Keski
Bul. No Oymaağaç/1973-1, Müze Env. No 9.12/1973, Bronz, uz. 7 cm, gen. 1,8 cm kal. 0.3 cm dikdörtgen kesitli, kesici uç yuvarlak ve inceltilmiş, kırık (Çiz. 42).
b — Roma, Geç Antik Çağ yerleşmeleri
Vezirköprü’nün kuzeybatısında yer alan Çöğe köyü okulu önündeki yerleşme[65] (Har. Yer. No 51), Ada Tepe[66] (Ada Tepe köyü, Har. Yer. No 130), Vezirköprü’nün güneydoğusunda yer alan Kızılcaören köyü, Har. Yer. No 65) ile Köprübaşı’nın kuzeydoğusunda yer alan Örenyeri[67] (Güder ve Boğazkoru köyleri, Har. Yer. No 67) ve Köprübaşı’nın kuzeybatısında yer alan yerleşme (Tepeören köyü, Har. Yer. No 66) Vezirköprü yöresinde saptanan Roma, Geç Antik Çağ yerleşme yerleridir.
c — Tümülüsler ve kaya mezarları
Vezirköprü’nün kuzeybatısında yer alan Yağbasan köyü, Çaltıcak ma-hallesinde 3 tümülüs (Har.Yer. No 52) ile Çeltek köyünün güneybatısında 2 tümülüs[68] (Har. Yer. No 53), Aşağı Narlı köyünde saptanan Doğan Tepenin güneydoğusunda 1 tümülüs (Har.Yer. No 56), Avadan köyünün güney ve güneybatısında 2 tümülüs (Har.Yer. No 58) Vezirköprü’nün kuzeydoğusunda yer alan Çal köy (Har. Yer. No 61) ile doğusunda yer alan Yukarı Çal köy (Har.Yer. No 62), Kületek (Kületek köyü, Har.Yer. No 63) ve Köprübaşı’nın kuzeydoğusunda yer alan Maltepe (Boğazkoru köyü, Har.Yer. No 68) tümülüsleri saptanmıştır. Ayrıca Durağan’ın doğusunda, Gökırmak ile Kızdırmağın birleştiği yerin güneyinde Beybükü (Har.Yer. No 49) ve Durağan köyündeki Terelik (Kemerbahçe köyü, Har. Yer. No 57) kaya mezarları saptanmış[69].
VI- HAVZA YÖRESİ
Havza yöresinde yapılan yüzey araştırmaları[70] sırasında 17 höyük ve düz yerleşme[71], 6 Roma, Geç Antik Çağ yerleşmesi, 7 tümülüs, 1 kaya mezarı, 1 mezarlık alanı, 1 Antik kaplıca kalıntısı saptanmış.
a — Höyük ve düz yerleşmeler
Höyük tipi yerleşmeler, Havza’nın kuzeybatısında yer alan Çam Tepe[72] (İmircik köyü, Har. Yer. No 73), Bacas Tepe[73] (Yazıkışla köyü, Har. Yer. No 74), Çakıralan bucağının kuzeydoğusunda yer alan Tepecik veya Belalan Tepe[74] (Erikbelen köyü, Har.Yer.No 85), Höyük Tepe veya Şeyh Safı Tepesi[75], Havza’nın kuzeydoğusunda yer alan Çeş Tepe[76] (Kuşkonağı köyü, Har. Yer. No 77), Cevizbaşı Tepesi[77] (Ilıca köyü, Har. Yer. No 78), Ören Tepe[78] (Ilıca köyü, Har.Yer. No 79), Garco Tepe veya Yusufun Tepesi[79] (Ilıca köyü, Har.Yer. No 80), Kayalı Tepe[80] (Ilıca köyü, Har.Yer.No 81), Patlanguç Tepe[81] (Demiryurt köyü, Har.Yer. No 84), Dökme Tepe I[82] (Çamyatağı veya Lerdüğe köyü, Har.Yer. No 86), Hakim Tepe I[83] (Karameşe köyü, Har. Yer. No 88), Hakim Tepe II[84] (Bekdeğin köyü, Har.Yer. No 89), Cin Tepe II[85] (Güvercinlik köyü, Har. Yer. No 91), Taşkaracaören Tepe[86] (Taşkaracaören köyü, Har.Yer. No 32) ve Cin Tepe I (Bekdeğin köyü, Har.Yer. No 95) ile Havza’nın doğusunda yer alan Manevra Tepe[87] (Tuzla köyü, Har. Yer. No 97) dir (Res. 25-30). Havza yöresinde saptanan bu yerleşme yerlerinden Çeş Tepe, Patlanguç Tepe, Dökme Tepe I, Hakim Tepe I, Taşkaracaören Tepe, Cin Tepe I, Şeyh Safı Tepesinde İlk ve Orta Tunç Çağı, Demir Çağı, Roma ve Geç Roma Çağı, ören Tepe, Garco Tepe, Kayalı Tepe, Bacas Tepe, Çam Tepe, ve Tepecik’de İlk Tunç, Demir ve Geç Roma Çağı ile Cevizbaşı Tepesi, Tepecik (Har.Yer.No 85), Cin Tepe II ve Manevra Tepe’de İlk Tunç Çağına ait çanak çömlek parçalan toplanmıştır.
b — Roma ve Geç Antik Çağ yerleşme yerleri
Bu çağ yerleşmeleri, Köprübaşı’nın kuzeydoğusunda yer alan Kayabaşı veya Tahna (Kayabaşı köyü, Har.Yer. No 70), Süleyman mevkii (Har.Yer.No 72), Havza’nın batısında yer alan Anıt Tepe (Har.Yer. No 76), Havza’nın kuzeydoğusunda yer alan Sivrikise (Sivrikise köyü, Har.Yer. No 83), Kavak - Havza yolunun kuzeyinde yer alan Çakıllar arası mevkii (Toptepe köyü, Har.Yer.No 94) ile Taşkaracaören Tepedir (Taş- karacaören köyü, Har.Yer.No 92).
c — Tümülüsler
Havza’nın kuzeydoğusunda yer alan Taşkaracaören köyünün güney-doğusunda 2 tümülüs (Har.Yer. No 93), Kaletepe (Bekdiğin köyü, Har. Yer. No 96), Dökme tepe I ve Dökme Tepe II (Çamyatağı veya Lerdüge köyü, Har.Yer. No 80-87) tümülüsleri[88] ile Hakim Tepe I (Har. Yer. No 88) ve Manevra Tepe (Har.Yer.No 97) yerleşmeleri yanında ve üstünde yer alan tümülüslerle Köprübaşı’nın kuzeydoğusunda yer alan Kayabaşı (Kayabaşı köyü, Har. Yer. No 69) tümülüsü ile Güvercinlik köyü (Har. Yer. No 90) kuzeydoğusunda 1 kaya mezarı saptanmış.
d — Diğer mimari eserler
Havza yöresinde saptanan yerleşme yerleri, tümülüsler ve mezarlık alanları dışında, Köprübaşı’nın Kuzeydoğusunda yer alan, İstavroz çayı üzerindeki Kurt Köprüsü[89] (Kayabaşı köyü, köyaltı mevkii, Har.Yer. No 71) ile Havza’nın kuzeybatısında yer alan antik kaplıca kalıntısı incelenmiş.
VII- LADİK YÖRESİ
Ladik yöresinde yapılan yüzey araştırmaları[90] sırasında 8 höyük,[91] 1 düz yerleşme, 2 tümülüs, 4 kaya mezarı saptanmış.
a — Höyük ve düz yerleşmeler
Bu yerleşmeler, Ladik’in kuzeybaüsında yer alan Dedealu Tepesi[92] (Başlamış köyü, Har. Yer. No 99), Kale Tepe[93] (Karaabdal köyü, Har.Yer. No 107), İnkaya[94](Başlamış köyünde bulunan kaya mezarları önünde, Har.Yer.No 98), Ladik’in güneydoğusunda yer alan Tombul Tepe[95] (Hamit köyü, Har.Yer. no 104), Kilise Tepe[96] (Cüce köyü, Har.Yer. No 106) ile Ladik’in doğusunda yer alan Kümbet tepe[97] (Büyükkızoğlu köyü, Har. Yer. No 102), Devşerkaya Tepesi[98] (Aşağı Gölyazı köyü, Har. Yer. No 103) ve Köyiçi Tepesi[99] dır (Mahmuzoğlu köyü, Har.Yer. No 105). Ayrıca Salur köyünün güneybatısında yer alan Tersakan deresinin kuzeyindeki Salur veya Yük Tepe[100] (Har. Yer. No 101) araştırılmıştır (Res. 31).
Sözü edilen bu yerleşme yerlerinden, İnkaya düz yerleşmesinden İlk Tunç Çağı, Dedealtı Tepesi ve Tonbul Tepe’de İlk ve Orta Tunç Çağı, Kale Tepe ve Kümbet Tepe’de İlk ve Orta Tunç Çağı ile Demir Çağı, Kilise Tepe, Devşerkaya Tepesi, Köyiçi Tepesi ve Yük Tepe’de İlk ve Orta Tunç ile Demir Çağı, Hellenistik, Roma ve Geç Antik Çağa ait çanak çömlek parçaları toplanmış.
Ladik’de saptanan Kaletepe yüzeyinde bulunan buluntular.
Perdah taşları
Bul. No Kale/1973-2, Müze Env. No 9.4/1973, taş, yük. 5 cm, gen. 4.7 cm, kal. 4-5 cm, köşeleri yuvarlak küp biçimli (Çiz. 49).
Bul. No Kale/ 1973-3, Müze Env. No 9.5/1973, taş, basık küre biçimli (Çiz· 50)·
b — Tümülüsler
Tümülüsler, Ladik’in kuzeydoğusunda yer alan Dökme Tepe (Alayurt köyü, Dedealtı Tepesinin güneydoğusunda, Har.Yer. No 100) ile Ladik’in güneydoğusunda yer alan Hamit köyün batısında kalan Tonbul Tepe höyüğü üzerindeki Tonbul Tepe dir (Har. Yer. No 104). Ayrıca, Ladik’in kuzeybatısında, Başlamış köyünün batısında İnkaya düz yerleşmesi yanında 4 kaya mezarı (Har. Yer. No 98) saptanmış.
VIII- KAVAK YÖRESİ
Kavak yöresinde yapılan yüzey araştırmaları[101] sırasında 8 höyük, 3 Roma, Geç Antik Çağ yerleşmesi, 2 tümülüs, 1 mezarlık alanı, 1 kaya mezarı saptanmış.
a — Höyükler
Bu yerleşme yerleri, Kavak’ın güneydoğusunda yer alan Dingilkalecik Tepe (Orta köy, Har. Yer. No 108), Hacıbaba Tepesi[102] (Tatarmuslu köyü, Har. Yer. No 109), Danabasan Tepesi[103] (Büyükçukur köyü, Har. Yer. No m). Kavak’ın güneybatısında yer alan Ay Tepe[104] (Kuzalan köyü, Har.Yer. No 110), Kavak’ın kuzeydoğusunda yer alan Kaleyeri Tepesi[105] (Har.Yer. No 115), Tepesidelik Tepe[106] (Susuz köyü, Har. Yer. No ıı 7), Kale Tepe[107] (Karacaaslan köyü, Har. Yer. No 118) ile Kavak’ın kuzeyinde yer alan Güney Tepe[108] dir (Yeralan köyü, Har. Yer. No 119). Ayrıca, Kavak’ın batısında yer alan ve Von der Osten tarafından ilk defa saptanan Kaledoruğu Tepesi[109] (Har.Yer.No 113) de araştırılmıştır (Res. 32-33)·
Kavak yöresinde saptanan bu yerleşme yerlerinden, Kale Tepe ve Güney Tepe’de tik Tunç Çağı, Dingilkalecik Tepe ve Danabasan Tepesinde tik ve Orta Tunç Çağı, Hacıbaba Tepesi, Ay Tepe ve Kaledoruğu Tepesinde tik ve Orta Tunç, Demir, Hellenistik, Roma ve Orta Çağ, Tepesidelik Tepe’de ise Demir Çağına ait çanak çömlek parçalan toplanmış. Kavak, Dingilkalecik ve Güney Tepe yüzeyinde bulunan buluntular;
DİNGİLKALECİK TEPE
Küçük balta
Bul. No Din/1973-2, Müze Env. No 9.8/1973, taş, uz. 5. 1 cm, gen. 3.2 cm, kal. 1.4 cm, oval kesitli, üçgen biçimli, kesici uç inceltilmiş, kırık (Çiz. 43).
GÜNEY TEPE
Küçük testi
Bul. No Güney tepe/1973-5, Müze Env. No 9.13/1973, pişmiş toprak, yük. 11.3 cm, çap 9.5 cm, yuvarlak ağızlı, silindirik boyunlu, omurgalı,şişkin gövdeli, halka dipli, şerit kulplu, çark yapımı, pembe hamurlu, kırmızı astarlı (Çiz. 46).
Ağırşaklar
Bul. No Güneytepe/1973-1, Müze Env. No 9.23/1973, pişmiş toprak, yük, 3-9 cm, çap 7 cm, oval kesitli, kahverengi hamurlu (Çiz. 45) Bul. No Güneytepe/1973-4, Müze Env. No 9-26/1973, pişmiş toprak, yük. 4-3 cm, çap 7-5 cm, daire biçimli, oval kesitli, kızıikahve hamurlu (Çiz. 44).
Tezgah ağırlığı
Bul. No Güneytepe/1973-2, Müze Env. No 9.24/1973, pişmiş toprak, yük. 6.6 cm, gen. 4.3 cm, dikdörtgen prizması şeklinde, düz dipli, sivri uç yatay ip delikli, koyu kırmızı hamurlu (Çİz. 47).
Perdah taşı
Bul. No Güneytepe/1973-3, taş, uz. 8.7 cm, gen. 5.7 cm, kal. 2.5 cm, kenarlan yuvarlatılmış dikdörtgen biçimli, yassı (Çiz. 48).
b — Roma ve Geç Antik Çağ yerleşme yerleri
Bu çağ yerleşmeleri Kavak’ın kuzeybatısında yer alan Asar Kale[110] (Beyköy, Har. Yer. No 114) ile Kavak’ın kuzeyinde yer alan Çamlık[111] (Çamlık köyü, Har. Yer. No 116) ile Kavak’ın kuzeyinde yer alan Güney Tepe’dir[112] (Yeralan köyü, Yanboiu mahallesi, Har. Yer. No 119).
c — Tümülüsler
Tümülüsler, Kavak’ın batısında yer alan Tepecik (Tepecik köyü, Har. Yer. No 112) ile Kavak’ın kuzeydoğusunda yer alan Tepesidelik Tepe yerleşmesi üzerindeki Tepesidelik Tepedir (Susuz köyü, Har. Yer. No 117). Ayrıca, Kavak’ın kuzeyinde yer alan Güney Tepe yerleşmesi üzerinde i mezarlık alanı saptanmış.
Samsun Bölgesinde 1971-1973 yılları arasında ve 1974’de başlatılan İkiztepe kazısıyla birlikte 1975-1977 yıllarında da geliştirilmiş olan Samsun Bölgesi Yüzey Araştırmaları sırasında, toplam 57 höyük, 6 düz, 1 Hellenistik Çağ yerleşmesi, 24 Roma, Geç Antik Çağ yerleşmesi[113], 1 kale, 48 tümülüs, 5 kaya mezarı, 3 mezarlık alanı, 1 kilise, 1 hamam kalıntısı, 1 köprü ile 1 cami[114] incelenmiş. Ayrıca 3 adet yazıt bulunmuş.
Samsun Bölgesinde yapılan yüzey araştırmaları sırasında saptanan çeşitli yerleşme yerleri yüzeyinde toplanan çanak-çömlek ve diğer buluntuların incelenmesi sonucunda; Alaçam’da Sivri Tepe’de Bafra ovasında İkiztepe, Şirlek Tepe ve daha bir kaç yerleşme yerinde Kalkolitik Çağ, yine Alaçam da 2, Bafra da 17, Çarşamba da 3, Havza da 17, Ladik de 10 ve Kavak ta 8 yerleşme yerinin hemen hemen tümünde, Samsun da 8, Vezirköprü de 6 yerleşme yerinde kısmen İlk Tunç Çağı saptanmış, özellikle Havza yöresinde Şeyh Safı Tepesi, Garco Tepe ve Patlanguç Tepe ile Taşkaracaören Tepe, Ladik yöresinde Yük Tepe, Devşerkaya Tepesi ve Kale Tepe, Kavak ta Hacıbaba Tepesi, Kaledoruğu ve Kale Tepe önemli birer İlk Tunç merkezleri olabilir. Samsun Bölgesinde Orta Tunç Çağı Bafra’da 19, Vezirköprü de 3, Havza’da 8, Ladik’te 7, Kavak’ta 8 ve Samsun’da 4 yerleşme yerinde yoğunluk göstermiş, özellikle Bafra’nın batı, güneybatı ve güneyinde kısmen Kızılırmak havzasında ve onun batısında bu çağ yer-leşmelerinin yoğun olduğu, ayrıca Paşaşeyh ve Hacıbaba höyüklerinin Orta Tunç Çağının önemli yerleşme yerlerinden olabileceği saptanmış. Vezirköprü yöresinde bir yandan Vezirköpni-Alaçam, bir yandan Vezirköprü-Bafra yöresi arasında İç Anadolu’yu Karadeniz kıyılarına bağlayan yol üzerinde bulunan Höyük Tepe ve Oymaağaç da Orta Tunç Çağının önemli merkezlerinden biri olabilir.
Samsun Bölgesindeki Demir Çağı yerleşmeleri, Vezirköprü ve Bafra Ovası dışında; Havza ve Kavak üzerinden Samsuna ulaşan ve günümüzde de ulaşım yolu olarak kullanılan yolun her iki yakasındaki İlk ve Orta Tunç Çağı yerleşim yerlerini izlemektedir, özellikle Havza’nın kuzeybatısında yer alan Şeyhsafi, İmircik, Kuşkonağı köyleri ile kuzeydeki Ilıca, Çamyatağı ve Belalan köyleri çevresinde ve Ladik yöresindeki yerleşmelerin tümünde izlenmiştir.
Samsun Bölgesindeki Roma, Geç Antik Çağ yerleşmeleri ise Bafra yöresinde Kolay, Komşupınar, Kamber, Boğazkaya, İkizpınar ve Cırıklar da Havza da Şeyhsafi, tmircik, Kuşkonağı, Ilıca, Demiryurt çevresindeki yerleşmelerde ve Havza-Kavak arasındaki yol güzergahında bulunan yerleşme yerlerinde yoğunluk göstermiş. Ayrıca, Vezirköprü-Havza arasında, Köprübaşı çevresinde Roma ve Geç Roma yerleşmeleri saptanmış.
Karadeniz Bölgesinin bu orta kesiminin, tarihi coğrafyasını, kültürel sürekliliğini ve bu kültürün gerek İç Anadolu ile ve gerek başka kültürlerle olan ilişki derecesini saptamak amacıyla başlatılan bu araştırmaların ilk sonuçlarına göre, Samsun Bölgesi gerek İlk ve Orta Tunç Çağında, gerek Demir Çağında yoğun yerleşmelerin varlığını göstermiş ve bu bölgenin İç Anadolu ile yalnız îlk Tunç Çağ’ında değil aynı zamanda Orta Tunç Çağ’ında da ilişkilerin devam ettiği, İç Anadolu’yu Samsun kıyılarına bağlıyan anayolun Kavak ilçesinden itibaren, bugünde kullanılan ulaşım yolunun geçtiği vadiyi takip ettiği ve bu vadinin her iki tarafında belli mesafelerde saptanan yerleşme yerleri yüzeyinde toplanan malzeme ile kanıtlanmış. Ayrıca, İlk ve Orta Tunç ile Demir Çağ’ında Samsun Bölgesindeki ikinci bir ulaşım yolunun da Havza, Ilıca, Demiryurt, Çakıralan ve Kapıkaya üzerinden Kızılırmak vadisini izleyerek Bafra’ya ulaştığı bu yol üze-rinde saptanan yerleşme yerlerinden izlenmiştir.
KISALTMALAR
Ant St. : Anatolian Studies. Journal of the British Institute of Archaeology at Ankara, London.
AJA : American Journal of Archaeology, Baltimore.
Ar. O. : Archiv Orientalni, Journal of the Czechoslovak Oriental Institute, Praque.
Belleten : Türk Tarih Kurumu Belleten, Ankara.
TAD : Türk Arkeoloji Dergisi, Ankara.
OIP : Oriental Institute Publications, Chicago.
MVAG : Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft, Berlin.
MDOG : Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, Berlin.
BİBLİYOGRAFYA
AKOK, M. 1948 : “Samsun İli Havza İlçesinin Lerdüge Köyünde Bulunan Tümülüsler”, Belleten XII; 835-853
ALKIM, B. 1972 a: “Samsun Province", Ant. St. XXII .56
1972 b : “İslahiye ve Samsun Bölgesinde 1971 Çalışmaları", Belleten XXXVI : 422-4261973 a : “II. Samsun Province”, Ant. St. XXIII : 63-65
1973 b : “İslahiye ve Samsun Bölgesinde 1972 Dönemi Çalışmaları”, Belleten XXXVII .’435-438
1974 a : “Samsun Region 1973”, Ant. St. XXIV: 50-53
1974 b : “Samsun Bölgesi 1973 Çalışmaları”, Belleten XXVIII ·553-550
1974 c : “Tilmen Höyük ve Samsun Bölgesi Çalışmaları (1971)”, TAD XX-2.5-16
1974 d : “Tilmen Höyük Kazısı ve Samsun Bölgesi Araştırmaları 1972”, TAD XX1-2 : 23-30
1975 a : “İkiztepe, 1974”, Ant. St. XXV: 27-30
1975 b : “İkiztepe Kazısı 1974 Dönemi Çalışmaları”, Belleten XXXIX-.565- 567
1975 c : “Samsun Bölgesi Çalışmaları (1973)”, TAD XXII-I: 5-12
1976 a : "İkiztepe and Samsun Survey", Ant. St. XXVI : 42-44
1976 b : "1975 Samsun Bölgesi Araştırmaları ve İkinci Dönem İkiztepe Kazısı", Belleten XL : 717-719
1977 a :”1976 yılı İkiztepe Kazısı ", Belleten XLI : 624-627
1977 b : "İkiztepe, 1976", Ant. St. XXVII : 41-44.
1978 a : "İkiztepe and Samsun Region 1977", Ant. St. XXVIII : 23-27
1978 b : "1977 Dönemi İkiztepe Kazısı ve Samsun Bölgesi Araştırmaları ", Belleten XLII : 542-547
1979 a : "İkiztepe Fifth Season 1978", Ant. St. XXIX : 200-202
1979 b : "İkiztepe Kazısı 1978 Çalışmaları ", Belleten XLIII : 890-892
1979 c : "İkiztepe Kazısı İlk Sonuçları ", VIII Türk Tarih Kongresi I, Ankara: 151 – 157
1980 a : "İkiztepe Kazısı 1979 Çalışmaları ", Belleten XLIV : 621 -623
1980 b : " İkiztepe , 1980", Ant. St. XXX/ : 188-191
1984 c : “Üçüncü Dönem İkiztepe Kazısı (1976)”, TAD XXV-1 : 1-14
1981 a : “1979 Dönemi İkiztepe Kazıları”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü. Ankara : 151-157
1981 b : “İkiztepe Kazısı 1980 Çalışmalan”, Belleten XLV : 379-382
1981 c : “1980 Dönemi İkiztepe Kazısı”, III. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 25-29
1982 : “İkiztepe Kazısı ve Samsun Bölgesi Araştırmaları (1977)”, TAD XXV-2: 3-9
1983 : “Einige Charakteristische Metallfunde von İkiztepe”, Beıtrage zur A Iter turns kunde Kleinasiens Festchrift für Kurt Bıttel, Mainz am Rhein, : 29-42
1984 : “İkiztepe Kazısının Arkeolojik Sonuçlarına Toplu Bir Bakış”, Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirilen I, TÜBİTAK. Ankara : 46-47
ALKIM, H. 1983 a : “İkiztepe Kazılarında Arkeometrik ve Arkeolojik Yöntemlerin Uygulanması ile Beliren Kronolojik Sorunlar”, Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirilen III, TÜBİTAK. Ankara : 163-197
1983 a : “Ein Versuch der Interpretation der Holzarchitektur von İkiztepe”, Beıtrage zur Altertumskunde Kleinasıens Festchrift für Kurt Bittel, Mainz am Rhein, : 13-37
1984 : “İkiztepe Kazılarında Uygulanan Arkeometrik ölçümler”, Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirilen IV, TÜBİTAK. Ankara : 221-224
ALKIM, H. , BİRGÜN, O., YAFFE, L. 1985 : “İkiztepe’de Keramik ve Killerin Eser Element Analizi”, Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri V, TÜBİTAK. Ankara : 37-49
ALKIM, H. 1986 a : “İkiztepe Kazılarında Saptanan Kültür Katları ve Elde Edilen Madeni Eserlerden örnekler”, IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara : 119-132
1986 b : “İkiztepe Geç Kalkolitik Çağ Keramiği”, Anadolu Araştırmaları X : 99-109
BİLGİ , Ö. 1982 : “1981 Dönemi İkiztepe Kazılan”, IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 49-54
1983 : “İkiztepe Kazılarının 1982 Dönemi Sonuçları”, V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 87-89
1984 a : “İkiztepe Kazılarının 1983 Dönemi Sonuçları”, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 55-63
1984 b : “Metal Objects from İkiztepe - Turkey”, Beitage zur Allgemeinen und Vergleıchenden Archaologıe, Band 6, : 31-97
1985 : “İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları”, VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 111- 118
1986 a : “İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları”, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara : 149-156
1986 b: “İkiztepe Kazılarınında elegeçirilen Antropomorfik Figürinler Hakkında Genel Gözlemler”, IX Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara : 133-134
BURNEY, C.A. 1956 : “Northern Anatolia Before Classical Times”, Ant. St. VI : 179-203
CUMONT, F. 1906 : “Voyage d’exploration archéologique dans le Pont
CUMONT, E. : Et la Petit Arménie”, Studia Pontic II, Bruxelles : 107
DANGATE, J.A. 1971 : “Some new Pontic weepons and Tools of Bronze Age”, AJA 75: 199
DANIŞMAN, G. 1986 : “Samsun Yöresi Ahşap Mimarisinin Gelenekselliği Bafra, İkiztepe Arkeolojik Verilerinin Işığında Çarşamba, Gökçeli Camiinin incelenmesi”, IX. Türk Tarih Kongresi Bıldirileri, Ankara : 135-144
FORRER, E. 1927 : “Ergebnisse einer archaologıschen Reise ın Kleınasi- en”, MDOG 65: 27-43
FRANKFORT, H. 1927 : Studies in Early Pottery of the Near East II, London (Occasional Papers 8 : Royal Anthropalgicai society): 64
GENOUİLLAC, H. 1926 : Céramique Cappadocienne, inventoiee at avec une ınro- daction II Acquistions du Masee du Lowore, Paris : 21-22
HOGARH, D.G. 1920 : Hittite seals-with Particular Reference to the Ashmolean Collections, Oxword : 38
KÖKTEN, K., ÖZGÜÇ, T. 1940 : “Samsun’da Prehistorik Araştırmalar (1)”, Ülkü XV, sayı 89 : 413-419
KÖKTEN, K. 1941 : “Samsun Vilayeti Tekkeköy Civarında Prehistorik Araştırmalar”, Ülkü XVIII, sayı 98 : 121-124
KÖKTEN, K., ÖZGÜÇ, T., ÖZGÜÇ, N, 1945 : “1940 ve 1941 yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazılan Hakkında İlk Kısa Rapor” Belleten IX : 361-400
MACRÎDİ, TH. 1907 : “Une Citadelle archaïque du Pont”, MVAG XII, 4 : 167-175
PRZEWORSKÎ, S. 1935: “Der Grottenfund von Ordu", Ar.O VII, no. 3 : 390- ‘935 – 414
1936 : “Der Grottenfund von Ordu", AR.0 VIII, no. 1 : 49- 68
ÖZGÜÇ, T. 1948 : “Samsun Hafriyatının 1941-1942 Yılı Neticeleri”, III. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1418
ORTHMANN, W. 1963 : Die Keramik der Frühen Bronzezeıt aus Inneranatolien, (Verlag Gebr Mann) Berlin : 64
YAKAR, J. 1975 : “Northern Anatolia in the Early Bronze Age”, Tel Aviv 2 : 133-145
1985 : The Late Prehistory of Anatolia The Late Chalcolithic and Early Bronze Age Part I, Part ii, BAR International Series 268 (i), (ii)
WİNCKLER, H. 1907 : “Vorlâufige Nachrichten iiber die Ausgrabungen in Boghaz-köi im Sommer 1907”, MDOG 35: 1-59
