Liman Tepe kazılarında 1993 yılında ele geçen pişmiş topraktan bir Myken figürin başı, Batı Anadolu'da Myken kültürü etkisinin ticari ilişkilerin ötesinde çok daha etkili nedenlere dayandırabileceğini göstermesi açısından önem taşımaktadır[1]. Bu figürin başı, Liman Tepe'nin II 1 tabakasında açığa çıkarılmıştır. Bu tabaka, yüzeyin hemen alt seviyelerinde fazlaca tahrip olmuş Geç Tunç Çağı kalıntılarını içermektedir[2].
Myken figürin başı katkı maddesi olmayan, arındırılmış, temiz kilden oluşan bir hamur yapısındadır. Hamur rengi koyu pembe, astar rengi bej/krem olup perdahlıdır. Baş ve yüzdeki detaylar ise, kırmızı renkte boyalıdır [Lev. 1: 1-4; Lev. 2:1-4].
Figürin başı burnun alt hizasına kadar korunmuştur. Kurs biçiminde olan tepe kısmı çok hafif bir bombe yapar. Yüz üçgen şekline yakın bir form verir. Gözlerin bulunduğu kısımlardan belirgin girintiler oluşturur. Birbirine yakın olan gözler kırmızı renkte boyalı ufak kil parçacıklarıyla verilmiştir. Burun dikey ve düzgün bir kabartı halindedir. Ağız kırıktır. Ancak kırmızı renkte boya ile verilmiş dudak izi çok az korunmuştur. Alında kırmızı renkte dalga şeklinde verilmiş saç perçemini anımsatan süsleme görülür. Alın hizasından başlayan ve kurs biçimindeki tepede de devam eden kırmızı renkte dalga, başın arkasında enseye doğru uzanmaktadır. Bu özellikleriyle bir kadın başına ait olduğu açıkça görülen bu parçanın korunan yüksekliği: 1.7 cm, tepe kısmının çapı: 2.6 cm., genişliği ise 2.7 cm. dir.
Liman Tepe Myken figürin tipi Yunanistan'da ve Ege'de Myken seramiği gibi uzun bir donem İçinde görülmektedir, çeşitli merkezlerden ele geçen ve farklı tipleri temsil eden bu grinler, A Furumark tarafından yapılan bir araştırmayla Yunan alfabesindeki benzer sembollere gore, "Phi"(<t>) "Tail"(T) ve "Psi"(ب)olarak tanımlanmıştır[3].
Furumark'ın morfolojik olarak üç kategoride topladığı bu figürinler. Geç Hellas III Dönemini kapsamaktadır. Buna göre, "Phi"(4>) tipi GH III A 2'de görülür ve kullanım süreci bunu takip eden safhada da devam eder. Tip "Tau", T 1=111 A 2-B ve T 2=111 c 1’de yoğunlaşmaktadır, iki çeşidi bulunan "Psi"(ب) tipi ise, T 1= III B; 111=2بc 1 dönemlerine tarihlendirilmektedir[4]. Myken kadın figürlerinin bu gelişiminde Geç Tunç Çağı'nda sevilen ya da moda olarak yorumlanan ögelerin önemli rolü olduğu anlaşılmaktadır[5] . Anadolu'da Myken figürin örneği yok denecek sayıdadır[6]. Bu nedenle Liman Tepe figürin parçası ayrı bir önem taşımaktadır. Myken figürinleriyle ilgili tipolojik analizde bu baş, tüm ayrıtılarıyla Psi (ب ) grubunu temsil etmektedir. Liman Tepe figürini başla ilgili belli bir tanım verebilmekte, gövde formu ise anlaşılamamaktadır. Genel olarak figürinlerle ilgili tip ayrımlarında "Phi" ve "Tau" tiplerinde ellerin kavuşturulmuş olduğu, "Psi" tipinde ise, kolların iki yana açık olduğu dikkati çekmektedir. Furumark’m "Psi 1 ve 2" olarak ayırdığı figürinler E. French tarafından "Hallow Psi tipi, "Psi" tipi, "The higtwaisted Psi" tipi ve "Late Psi" olarak alt gruplara bölünmüştür[7]. Bu tipler arasında sadece baş tipi ve boya bezeme biçimi açısından yapılabilen karşılaştırmalarda Liman Tepe figürin başının her yönüyle "Psi" tipine girdiği ve Furumark'ın ayrıntına göre, "Psi 1", French'e göre ise, "Hallow Psi"ve "Psi"tiplerine yakın olduğu görülmektedir. Bu fıgürinlerde baş poloslu olup perçemlidir[8]. Bu gruba ait örnekler "Tau" (T) tiplerinden itibaren görülen perçemi ve polos başlığı devam ettirir. "Psi"(١P) tipi perçem görünümünde boyalı ve kavis yapan polos örnekleriyle Liman Tepe figürin başına daha yakındır. Karşılaştırılabilecek fıgürin örneklerine Tiryns[9], Khalkis[10], Perati[11] ve Melos adasında Phylakopi’de[12] rastlanmaktadır. Alın üzerindeki perçem biçimi açısından daha çok Zygouries[13] ve Prosymana[14] figürinleri süslemeleriyle benzerlik kurulabilir. Baş biçimi ve süslemesi gibi benzerliklerin ışığında Liman Tepe figürinin "Psi" örnekleri gibi iki yana açık kolları olan ve sütun görünümlü bir gövde yapısına sahip olduğunu söylemek mümkündür[15].
Bu tip fıgürinler "Tau" tipi gibi Geç Hellas III A-B dönemlerinde görülür. Argolis Bölgesinde Berbati yakınlarında bir mezardan ele geçen figürin "Psi" tipini temsil etmektedir. Bu mezar diğer buluntularıyla birlikte GH III A-B dönemlerine tarihlendirilmektedir[16]. Mykenai'de GH III A 2 kalıntıları arasında ele geçen "Psi" tipi fıgûrinin yanı sıra GH III B erken ve geç safhalarına tarihlenen örneğe de rasdanmıştır[17]. Dendra, Zygouries, Thebes ve Prosymna'daki örnekler ise, GH III A 2'den GH III B'ye geçiş dönemine verilmektedir[18].
Belli bir koronolojik gelişim içinde ele alınan Myken kadın figürinlerin kökeni daha çok Erken Hellas dönemine uzatılmaktadır[19]. C. Blegen Zygouries'de Geç Hellas Dönemi’ne ait Myken fıgürinlerinin Neolitik ve Erken Hellas Dönemi'nden itibaren bilindiği ve yaygın olduğu görüşündedir. Yunanistan'da en erken Geç Hellas III A dönemine tarihlenen fıgürin, Pylos'da bir tholos mezar buluntusudur. Ancak Myken figürinlerinin Yunanistan üzerindeki gelişiminde Orta Tunç Çağı sonlarından itibaren başlayan ve Geç Tunç Çağı boyunca sûren Girit etkisinin önemli rol oynadığı anlaşılmaktadır[20].Korakou ve Mykenai'den iki figürinin desteklediği gibi Myken figürlerinin erken örnekleri Girit örneklerine daha yakındır. Bu figürinler arasında "Psi" (T) tipi, Alexiou'ya göre Girit figürinlerini daha çok anımsaür. "Psi" tipi kollarını açmış Girit tanrıçaları görüntülerini verir[21]. Liman Tepe fıgürin başında gerek alındaki perçem gerek enseye doğru uzanan dalga bezeme hem Girit hem de Myken saraylarını süsleyen fresklerdeki figürlerin saç tipini anımsatmasıyla dikkat çekmektedir.
Myken figürinlerinin taşıdığı anlam ve fonksiyonlarıyle ilgili olarak daha çok buluntu durumları dikkate alınmıştır. Bu figürinler Yunanistan'da çok azı in situ olmak üzere Myken kültürünün yayıldığı merkezlerde yerleşmelerden ve mezarlardan ele geçmiştir[22]. Figürlerin dini bir niteliği olup olmadığı henüz açık değildir[23]. Ancak Mykenai'de mabed kalıntıları arasında ele geçen fıgürinlerden iki örneğin "Psi" tipini karakterize etmesi, Myken diniyle ilgili bağlantılarının kurulabileceğini göstermiştir[24]. Öte yandan mezar buluntuları da bu fıgürinlerin dini anlamı olduğu görüşünü ortaya koymaktadır. C. Blegen Prosymna'da fıgürinleri hemşire (dadı ?) olarak yorumlar[25].Mylonas da çocuk gömüleri ile fıgürinler arasındaki bağlantıya dikkat çekerek, fıgürinlerin dini anlamlı oldukları üzerinde durarak, "Phi" tipini ilahi bir hemşire ve "Psi" tipini dua eden bir tanrıça olarak tanımlar[26]. Bu araştırmalar kadın figürlerinin ibadet / dua eder görünümleriyle bir tanrıçayı betimledikleri konusunda birleşmektedir. Liman Tepe fıgürin başı, bu görüşler kapsamında olasılıkla "Psi" tipi gibi iki yana açılmış kollarıyla ve dini anlam taşıyan duruşuyla Myken tanrıçasını temsil etmektedir.
Liman Tepe Myken fıgürini hiç şüphesiz Myken seramik buluntularının yanı sıra Myken'lerin Anadolu'daki kültürel varlığını ve külde ilgili etkinliğini de kanıtlamaktadır. Böylece Liman Tepe, Ege bölgesinde Genç Tunç Çağı'nda merkezler arasındaki kültürel ilişkilerde önemli bir konumda olduğunu bu yazıda bahsedilen önemli buluntusuyla bir kez daha ortaya koymaktadır.
