Kapulukaya Solidus Definesi

Burada ele alınan definenin Kırıkkale ili, Keskin ilçesi sınırları içinde, Kapulukaya Baraj Gölü yakınlarında bir testicik içerisinde bulunmuş olduğu söylenmişti. Bu define 1991 yılı Temmuz ayı içerisinde değerli koleksiyoner Sayın Yüksel ERİMTAN[**] tarafından bir eski eser satıcısından satın alınmıştır.

Definedeki sikkeler ile define kabı testicik Geç Roma Dönemine ait olup, definedeki 21 adet altın sikke, Solidus olarak isimlendirilmektedir. Büyük Constantinus'un oluşturduğu yeni bir para birimi olan Solidus, İmparator Dioclatianus'un yapmış olduğu büyük çaplı para reformundan sonra ortaya çıkmıştır. M.S.284-305 yılları arasında hüküm süren Dioclatianus, gerçekleştirdiği para reformu ile tarihte önemli bir yer almıştı. Bu reformdan sonra Büyük Constantinus yeni bir para sistemi oluşturmuş ve oluşturduğu bu sistem M.S.324 tarihinden başlayarak bütün imparatorlukta benimsenmişti. Yeni altın para birimi olan Solidus, eski altın para birimi Aureus'dan daha hafifti. Başlangıçta 7.50 g kadar ağırlığı olan Aureus'lar Büyük Constantinus devrine gelinceye kadar hem altın, hem de ağırlık değerlerinden kaybetmişlerdi. A٠ureus'ların son ağırlıkları 5.00 gr hatta 4.50 gr civarına kadar düşmüştür. M.S. 324 deki para reformundan sonra Aureus'ların yerini alan Solidusların ağırlıkları 4.40 gr ile 4.50 gr civarında tutulmuştur.

Definede adı geçen imparatorlar:

Buradan da görüldüğü gibi definede yer alan tüm sikkeler kronolojik bir sıra takip eden Valentinianus Sülalesi'nin dört ayrı imparatoruna aittir. Söz konusu sikkelerin basıldığı darphane ise Antiochia (Antakya) dır. Definenin diğer önemli bir özelliği ise bu darphanede basılmış ayni tip sikkeler İçinde farklı atölye (Officinae) işaretleri taşımasıdır.

Roma sikkelerinde M.S. 3. yy sonundan itibaren görülmeye başlayan bu işaretler (Kısaltmalar), belirli bir ağırlıkta olmayan paranın nerede ve hangi atölyede basıldığını ve sorumlu memurun kim olduğunu bulma olanağını sağlıyordu. Sikkenin arka kısmında, figürün hemen altında bulunan bu işaretleri üç kısma ayırarak inceleyebiliriz:

1. p= Pecunia (Para-Sikke), M= Moneta (Para-Sikke), s= Sacra (Kutsal), SM= Kutsal Para
2. Paranın basıldığı şehrin isim kısaltması.
3. Şehirdeki ana darphaneye bağlı baskı atölyelerinin tanıtıcı numara- lan. Bu numaralar Yunanca A= Alfa, B= Beta, E= Gama, k= Delta v.b. gösterildiği gibi: Latince 1= Prima (Birinci), 2= Secundia (ikinci), 3= Tertia (Üçüncü) v.b. şeklinde gösterilebilinir.

Bu söylediklerimize definedeki AN o B H örneğini verebiliriz. 1234

1. AN Antiochia isminin kısaltması (Darphane ismi)
2. 0 Officinae (Atolye ismi)
3. B Darphane seri numarası.
4. H Officinae (Atolye numarası. Yunanca 8 rakkamı)

II. VALENTINIANUS'A AİT ÜNİK SOLİDUS

Bu definede yer alan II. Valentinianus'a ait Antiochia baskılı ünik sikkeye hiçbir yayında rastlanmamıştır. Ancak büyük bir şans eseri, benzeri bir sikkeyi Guy LACAM, Numismatic Cronicle 1990 sayısında "A New Consular Solidus in The Name of Valens from The Mint of Antioch"isimli makalesiyle tanıtmış ve tartışmaya açmıştır. Guy LACAM'ın makalesindeki Valens'e ait Consular Solidus ile ERIMTAN Koleksiyonu'ndaki 21 paradan oluşan bu define içerisinde olan II. Valentinianus'a ait Consular Solidus birçok yönden birbirine benzemektedir. Her iki sikkenin de arka yüzlerinde ortak imparatorluk ve konsüllük yapmış olan Valens ve II. Valentinianus konsüllük mantosu giymiş olarak resmedilmişlerdir. Ön yüzdeki imparatorların büstleri de yine konsüllük elbiselidir. En önemli nokta ise her iki sikkenin Antiochia'da darp edilmiş olmasıdır. Fransa sikke pazarına gitmiş olan sikke de Erimtan Definesinden olmalıdır. Bizim definemizle hemen hemen aynı tarihlerde yurt dışına kaçırılmış olan bu benzer ve ünik sikkenin yayını sayesinde definemizin daha önceden parçalanarak satıldığını öğrenmekteyiz. Guy LACAM söz konusu bu makalesinde Valens'in Consular Solidus'unu yayınlarda bulamadığını ve Fransız sikke pazarına yeni sürülmüş olduğunu söylemektedir. Arka yüzde konsüllük mantosu giymiş kişilerin M.S. 376-378 yıllarında beraber konsüllük yapan Valens ve kuzeni II. Valentinianus olduklarını belirtmektedir. Valens bu sırada 5. ve 6. konsüllüğünü, II. Valentinianus ise 1. ve 2. konsüllüğünü yapmaktaydı. Bu iki konsüllük süresince Valens kışı Antiochia'da geçirmiştir. Konsüllük görelini de burada iken kabul etmiş olmalıdır. Aslında her iki imparatorun hangi tarihte beraber konsüllük yaptığı kesin olarak bilinememektedir. Bu durumda II. Valentinianus 22 Kasım 375'de imparator olduğuna göre, bu sikke 375'den önceye ait olmamalıdır. II. Valentinianus'un imparatorluğu Antiochia'da 376 yılı başlarında duyulmuştur. Bu yeni Consülar Solidus'da 376 yılı içersinde darp edilmiş olmalıdır. Çünkü Valens'in arka yüzünde tek konsüllüğünü gösteren (Bkz. R.I.C. Antioch No 17) bir sikke bilinmektedir. Bu sikke 376 senesine tarihlendirilir ki, o yılda II. Valentinianus'un konsüllüğüne karar verilmiş olup henüz ilan edilmemiş olmalıdır. Bunu teyit eden diğer bir husus "Nobilissimus Puer" olarak sikkelerde görünemeyeceğidir. Valens'in tüm diğer konsüllükleri imparatorluğu ile birlikte saptanmıştır. Büyük olasılıkla Doğu'da imparatorluk yapan Valens ile Batı'da (Roma) yeni, ortak, imparator seçilmiş olan II. Valentinianus arasındaki önemli bir anlaşmanın anısına, Antiochia darphanesinde her iki imparatoru konsül olarak gösteren bu sikkeler basılmış olmalıdır.

Şu hususu da belirtmek gerekir ki, Mısır'da 378 yılının ortak konsüllüğü 15 Ocak'ta duyulmuştu. Doğuda (Antiochia) 376 yılı ortak konsüllüğünün en erken 29 Mayıs'ta öğrenilmiş olduğunu saptayabiliyoruz. Bu ilginç sikkenin vermiş olduğu ipucu ile 375-378 yılları içinde Antiochia'da basılmış

Burada ele alınan definenin Kırıkkale ili, Keskin ilçesi sınırları içinde, Kapulukaya Baraj Gölü yakınlarında bir testicik içerisinde bulunmuş olduğu söylenmişti. Bu define 1991 yılı Temmuz ayı içerisinde değerli koleksiyoner Sayın Yüksel ERİMTAN[**] tarafından bir eski eser satıcısından satın alınmıştır.

Definedeki sikkeler ile define kabı testicik Geç Roma Dönemine ait olup, definedeki 21 adet altın sikke, Solidus olarak isimlendirilmektedir. Büyük Constantinus'un oluşturduğu yeni bir para birimi olan Solidus, İmparator Dioclatianus'un yapmış olduğu büyük çaplı para reformundan sonra ortaya çıkmıştır. M.S.284-305 yılları arasında hüküm süren Dioclatianus, gerçekleştirdiği para reformu ile tarihte önemli bir yer almıştı. Bu reformdan sonra Büyük Constantinus yeni bir para sistemi oluşturmuş ve oluşturduğu bu sistem M.S.324 tarihinden başlayarak bütün imparatorlukta benimsenmişti. Yeni altın para birimi olan Solidus, eski altın para birimi Aureus'dan daha hafifti. Başlangıçta 7.50 g kadar ağırlığı olan Aureus'lar Büyük Constantinus devrine gelinceye kadar hem altın, hem de ağırlık değerlerinden kaybetmişlerdi. A٠ureus'ların son ağırlıkları 5.00 gr hatta 4.50 gr civarına kadar düşmüştür. M.S. 324 deki para reformundan sonra Aureus'ların yerini alan Solidusların ağırlıkları 4.40 gr ile 4.50 gr civarında tutulmuştur.

Definede adı geçen imparatorlar:

Buradan da görüldüğü gibi definede yer alan tüm sikkeler kronolojik bir sıra takip eden Valentinianus Sülalesi'nin dört ayrı imparatoruna aittir. Söz konusu sikkelerin basıldığı darphane ise Antiochia (Antakya) dır. Definenin diğer önemli bir özelliği ise bu darphanede basılmış ayni tip sikkeler İçinde farklı atölye (Officinae) işaretleri taşımasıdır.

Roma sikkelerinde M.S. 3. yy sonundan itibaren görülmeye başlayan bu işaretler (Kısaltmalar), belirli bir ağırlıkta olmayan paranın nerede ve hangi atölyede basıldığını ve sorumlu memurun kim olduğunu bulma olanağını sağlıyordu. Sikkenin arka kısmında, figürün hemen altında bulunan bu işaretleri üç kısma ayırarak inceleyebiliriz:

1. - p= Pecunia (Para-Sikke), M= Moneta (Para-Sikke), s= Sacra (Kutsal), SM= Kutsal Para
2. - Paranın basıldığı şehrin isim kısaltması.
3. - Şehirdeki ana darphaneye bağlı baskı atölyelerinin tanıtıcı numara- lan. Bu numaralar Yunanca A= Alfa, B= Beta, E= Gama, k= Delta v.b. gösterildiği gibi: Latince 1= Prima (Birinci), 2= Secundia (ikinci), 3= Tertia (Üçüncü) v.b. şeklinde gösterilebilinir.

Bu söylediklerimize definedeki AN o B H örneğini verebiliriz. 1234

1. -AN Antiochia isminin kısaltması (Darphane ismi)
2. 0 Officinae (Atolye ismi)
3. B Darphane seri numarası.
4. H Officinae (Atolye numarası. Yunanca 8 rakkamı)

II. VALENTINIANUS'A AİT ÜNİK SOLİDUS

Bu definede yer alan II. Valentinianus'a ait Antiochia baskılı ünik sikkeye hiçbir yayında rastlanmamıştır. Ancak büyük bir şans eseri, benzeri bir sikkeyi Guy LACAM, Numismatic Cronicle 1990 sayısında "A New Consular Solidus in The Name of Valens from The Mint of Antioch"isimli makalesiyle tanıtmış ve tartışmaya açmıştır. Guy LACAM'ın makalesindeki Valens'e ait Consular Solidus ile ERIMTAN Koleksiyonu'ndaki 21 paradan oluşan bu define içerisinde olan II. Valentinianus'a ait Consular Solidus birçok yönden birbirine benzemektedir. Her iki sikkenin de arka yüzlerinde ortak imparatorluk ve konsüllük yapmış olan Valens ve II. Valentinianus konsüllük mantosu giymiş olarak resmedilmişlerdir. Ön yüzdeki imparatorların büstleri de yine konsüllük elbiselidir. En önemli nokta ise her iki sikkenin Antiochia'da darp edilmiş olmasıdır. Fransa sikke pazarına gitmiş olan sikke de Erimtan Definesinden olmalıdır. Bizim definemizle hemen hemen aynı tarihlerde yurt dışına kaçırılmış olan bu benzer ve ünik sikkenin yayını sayesinde definemizin daha önceden parçalanarak satıldığını öğrenmekteyiz. Guy LACAM söz konusu bu makalesinde Valens'in Consular Solidus'unu yayınlarda bulamadığını ve Fransız sikke pazarına yeni sürülmüş olduğunu söylemektedir. Arka yüzde konsüllük mantosu giymiş kişilerin M.S. 376-378 yıllarında beraber konsüllük yapan Valens ve kuzeni II. Valentinianus olduklarını belirtmektedir. Valens bu sırada 5. ve 6. konsüllüğünü, II. Valentinianus ise 1. ve 2. konsüllüğünü yapmaktaydı. Bu iki konsüllük süresince Valens kışı Antiochia'da geçirmiştir. Konsüllük görelini de burada iken kabul etmiş olmalıdır. Aslında her iki imparatorun hangi tarihte beraber konsüllük yaptığı kesin olarak bilinememektedir. Bu durumda II. Valentinianus 22 Kasım 375'de imparator olduğuna göre, bu sikke 375'den önceye ait olmamalıdır. II. Valentinianus'un imparatorluğu Antiochia'da 376 yılı başlarında duyulmuştur. Bu yeni Consülar Solidus'da 376 yılı içersinde darp edilmiş olmalıdır. Çünkü Valens'in arka yüzünde tek konsüllüğünü gösteren (Bkz. R.I.C. Antioch No 17) bir sikke bilinmektedir. Bu sikke 376 senesine tarihlendirilir ki, o yılda II. Valentinianus'un konsüllüğüne karar verilmiş olup henüz ilan edilmemiş olmalıdır. Bunu teyit eden diğer bir husus "Nobilissimus Puer" olarak sikkelerde görünemeyeceğidir. Valens'in tüm diğer konsüllükleri imparatorluğu ile birlikte saptanmıştır. Büyük olasılıkla Doğu'da imparatorluk yapan Valens ile Batı'da (Roma) yeni, ortak, imparator seçilmiş olan II. Valentinianus arasındaki önemli bir anlaşmanın anısına, Antiochia darphanesinde her iki imparatoru konsül olarak gösteren bu sikkeler basılmış olmalıdır.

Şu hususu da belirtmek gerekir ki, Mısır'da 378 yılının ortak konsüllüğü 15 Ocak'ta duyulmuştu. Doğuda (Antiochia) 376 yılı ortak konsüllüğünün en erken 29 Mayıs'ta öğrenilmiş olduğunu saptayabiliyoruz. Bu ilginç sikkenin vermiş olduğu ipucu ile 375-378 yılları içinde Antiochia'da basılmış

Soliduslan daha iyi tanıyacak ve tarihlendirebileceğiz. Böylece Antiochia da bu döneme ait olması gerekip de başka yıllara tarihlenen bazı sikkeleri daha doğru açıklamış olacağız. (Bkz. R.I.C. Antioch, 21, 22 ve 39 nolu sikkeler).

Sonuç olarak, Guy LACAM'ın makalesindeki Valens'e ve ERİMTAN Koleksiyonu'ndaki II. Valentinianus'a ait Antiochia baskılı yeni tip Consular Soliduslar sayesinde nümizmatik dünyası bir çok soruyu çözmeyi başaracaktır.

KAYNAKÇA

1. Cohen : H. Cohen, Déscription Historique des Médailles Frappées sous L’empire Romain Communément appelees Médailles 2.e edition. Paris/London, 1880-1982.
2. RIC : H. Mattingley, C.H.V. Sutherland, R.A.G. Garson, and J.W.E. Pearce; ,The Roman Impanai Coinage, Volume IX. London, 1968.
3. NC : Numismatic Chronicle, London, 1990 (Bkz. Guy LACAM; A New Consular Solidus in the Name of Valens from the Mint of Antioch, sayfa 237 Plate. 23 A.
4. Oktay AKŞİT : Roma İmparatorluk Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınlan No. 2052, İstanbul, 1985.