XV. Yüzyıl Lâtince Macar Kroniği Chronica Hungarorum'un Türk Tarihi Bakımından Değeri

GİRİŞ

Chronica Hungarorum’un yazarı olan Macar kronikçisi Thuröczy, hali vakti yerinde, mülk sahibi, soylu ve eski bir Macar ailesinden gelmektedir. 1435 yılında doğan ve üniversite tahsili yaptığına dair hiçbir bilgimiz olmayan Thuröczy, 1465’den itibaren avukatlık yapmış, hukuk bilgilerini idari hayattaki tecrübeleriyle arttırmış, lâtinceye hâkim bir kişi sıfatıyla 1467 yılında baş hâkimlerin notariusları (adlî kâtip) arasına girmiştir. 1481 yılı vesıkalarında baş hâkimin adliye kâtibi olarak geçen Thuröczy, 1476 yılında artık temyiz mahkemesinde adliye kâtibi değil, vesıkaları kaleme alan baş kâtiptir. Kral Mâtyâs (1458-1490), yargı hâkimlerinden biri olarak Thuröczy’yi seçmiştir. Böylece Thuröczy artık adlî daire başkanıdır. Büyük bir ihtimalle 1488’de ölen Thuröczy, hayat hikâyesinden anlaşıldığı üzere, yazar olarak yetişmemişti, hukuk kültürüne sahip bir hâkimdi. Çevresinden gelen teşvikler onu yazar olmaya sevk eder. Bu teşvikler sonucu ortaya çıkan “Chronica Hungarorum: Macarların Kroniği” adlı geniş hacimli eseri birbirinden farklı 3 kısımdan oluşur ve bu bölümler ayrı zamanlarda kaleme alınmıştır. Kronik yazarı bu üç bölümü tarihî kronoloji sırasına göre de işlememiştir. Kendisini eseri yazmaya sevk eden sebepleri ve bazı kısımların hazırlanış tarihine dair bilgileri kendi eserinden, daha doğrusu ithaflarından öğreniyoruz.

Thuröczy, ikinci defa baş hâkimin noteri (adlî kâtip) olduğu sırada, efendisi yargı hâkimi Hâssâgyi, ondan II. Kâroly’un (Charles d’Anjou) tarihini yazmasını ister, Thuröcy isteği yerine getirerek Kis Kâroly’un (1385-1386) tarihini yazar. [**] Thuröczy kroniğin bu ilk bölümünü 1475 ila 1485 yıllan arasında bitirmiştir.

 * Prof. Dr. Şerif Baştav ve Prof. Dr. Haşan Eren’in yanında 1985 yılında tamamlanan doktora tezinin Osmanh-Türkleriyle ilgili kısmının neşri.
** II. (Kis) Kâroly (Charles d’Anjou). Luis Durazzoi’nin oğluydu. Babasının Ölümünden sonra, Büyük Lajos (1342-1382) tarafından yetiştirilmiş, daha sonra Dalmaçya ve Hırvatistan yapılmıştır. 1381'de, III. Charles adıyla Napoli-Sicilya kıralı olmuştur. 1385 yılında Büyük Lajos’un dul karısı kraliçe Erzsebet’in yönetiminden memnun olmayan magnatlann Macar tahtına çağrısını kabul ederek Macaristan’a geldi ve Napoli ve Macaristan kıralı oldu, fakat kraliçe Er ebet taraftarlarınca 1386 yılında öldürüldü. Dul kıraliçe Erzsebet ve kızı Maria bu kanlı hadisenin yaratıcıları olarak kendilerini aklamak gayesiyle Lorenzo de Monaci’den Kis Karoly’un tarihini yazmasını istemişlerdi. Monaci de İsteği yerine getirerek Kis Karoly hakkında manzum bir tarili yazmıştı. Thuröczy’nin efendisi Hassagyi ise, Thuoczy'den bu eseri nesre çevirmesini ister.

* İmparator III. Frederik’in de katipliğini yapan Aeneas Silvius Piccolomini tanınmış Italyan hümanistidir. II. Pius adıyla 1458-1464 tarihleri arasında papalık yapmıştır.

Thuoczy ve arkadaşlarının günlük resmİ İşleri onları Kralın çevresinden biraz dışarı çıkmaya sevkediyordu. Nitekim bu durum tarih anlayışlarında da belirgin bir şekilde ifadesini bulmuştur, Thuoczy ve arkadaşları hadiselerin en yakın görgü tanığıydılar ve bu çevrede dönen tertiplerden haberdardılar ve dikkat ve görüş çevreleri kendiliğinden bütün ülkeye yayılıyordu. Thuoczy'nin başbakan gibi üst seviyedeki kişilerle sık sık birlikte olma imkânı vardı. Başbakan Mihaly Orszagh Guti (ölümü 1484), kronik yazarının ilgisini bildiğinden günün onemli hadiseleri hakkında ona bilgiler verirdi. Thuoczy'nin çevresi, ülkenin en iyi hukukçularından oluşan kültürlü, aydın insanlardan meydana gelmişti. Hâkimler hukuk konulan dışında cereyan eden hadiseleri de Thuoczy’nin faydalanması için muhafaza etmeye başladılar. Bu kişiler kronik yazarım ilgiyle desteklemişlerdir. Bu yüzden bu çevre olmasaydı, Thuoczy tarih yazan olamazdı, zira taşrada yaşasa, gesta ve gesta kodekslerinden haberi olmaz, Hâssâgyi ve Dragi'nin teşvikleri, arkadaşlarının yapıcı ilgisi olmadan da yazamazdı.

Bizim İçin eserinin en önemli kısmı, Osmanlı-Macar ilişkilerinin 100 yıllık bir dönemini işlediği eserinin üçüncü bölümüdür. Bu bölümü yazarken işi gittikçe ağırlaşmış, konularda derinleştikçe tarihçilik kabiliyeti de artmıştır. Thuoczy'nin Kis Karoly’un ölümünden itibaren (1386) yaklaşık 100 senenin tarihini anlattığı eserinin bu üçüncü bölümü, diğer bölümlerden müstakil olarak hazırlanmıştır. Bu bölümün yazılışında Thuoczy, selefleri olan gesta yazarlarının eserlerini ayrıen kullanır. Eski gesta yazarları, Regino (ölümü 915) ve Altaich yıllıklarının Macarlara dair verilerini eserinin bel kemiği yapmış ve hümanist tarihçi Aeneas Silvius'u örnek olarak seçmiştir. Janos Aprod'u [*] takip etmiş, hadiselerle çağdaş vesıkaları ve mektupları kullanmıştır.

* Küküleci Janos adıyla da zikredilen Janos Ap od Tot-Solymosi, Büyük I.ajoş'un saray tarihisiydi ve Büyük Lajos'un ölümünden sonra onun bütün hükümdarlığını (1342-1382) kapsayan şerini yazmıştır. Janos Aprod’un Büyük Lajos’un icraatından bahseden tarih, eseri en tam ,ekliyle Thuroczy’nin kroniğinde bize kaimi,ur. لا. Horvath, A magyar irodalmi mdveltseg kezdetei. Bp. 1931. s. 67; j. Horvath, Az irodalmi mdveltseg megoszlasa. Bp. مجهول, s.

Eserdeki kronoloji hataları çağdaşı bulunduğu hadiselere yaklaştıkça azalmaktadır. Yine de çağdaşı bulunduğu hadiselerde büyük hatalara düşmesine bakılırsa, kronoloji hususuna pek özen göstermediği anlaşılır. Buna karşılık hadiseleri ve kahramanlarını genellikle doğru kaydeder. Kronik yazarı, Güney-Macaristan’daki Osmanlı-Macar savaşlarının tasvirinin bir kısmını efendisi Tamas Dragi’nin verdiği bilgiden faydalanarak kaleme almıştır. Çağdaşı olan tarihi şahsiyetlerle, Kral sarayında bulunduğu sırada cereyan eden hadiseler hakkında çok az şey söylemektedir.

* Kral Sigismund’un 1435 yılı II. Decretumu (12 Mart 1435) İçin bak: Franciscus Döry- Georgius Bdnis-Vera Baaltai, Deere ta Regni Hungariae-Gesetze und Verordnungen Ungarns 1301-1457. Akadimiai Kiado. Budapest 1976. s. 277-282; Magyar Tören ytkr CJH 1000-1526. evi torenyeikkek. Budapest 1899. s. 252-275. Bu decretumu, Sigismund’un en büyük decretumu olarak da adlandırırlar.
** Janos Vitez Hunyadi’nin en sdık adamlar arasındaydı. Macaristan’ın dışarıyla mektuplaşmasını yıllarca o yürütmüştür. 1445’de Varad piskoposu, 1464’de ise, Estergom başpiskoposu olmuştur.

Hunyadi’ler çağı bakımından birinci derecede bir kaynak olan bu eser, Sekellerin hâlâ oyma yazısını kullandıklarını yazarak tarihî bakımdan önemli bir kayıt da vermiştir[*].

Yaklaşık 100 yılı kapsayan Osmanlı-Macar ilişkilerinden bahsettiği eserinin son bölümünde Thuröczy, Türklerden nefretle bahsetmemiş, hatta onları övmüştür. Kronik yazarı, eserinin mihenk taşı olan Aeneas Silvius’un Cosmographia adlı eserinden Türklerin aşağılanmış tasvirini kroniğine almamıştır. Türklerin başarılarına atıfta bulunmuş, hem giyinişleriyle, hem de silahlarıyla İskit vatanından getirdikleri âdeti muhafaza ettiklerini tesbit etmiştir. Osmanlı beylerini voyvoda diye adlandıran kronik yazarı, Türk hükümdarlarına imparator Unvanını vermiş (caesar turcorum) ve eserinin sadece iki yerinde Türklerden dinsizler diye bahsetmekle çağdaşı olan Türk ve birçok yabancı kayrıağa göre üstünlük kazanmıştır. Kronik yazarının bu tutumu onun objektif yanlarından biridir.

Seçkin Macar tarihçisi Elemer Mâlyusz’un dışında, bugüne kadar kroniğin tamamını içine alan bir çalışma yapılmamıştır. Mâlyusz yayımladığı eserinde [**] kroniğin bütün problemleriyle ilgilenmiş ve kroniği bir bütün olarak Macar okuyucusuna tanıtmaya çalışmıştır. Yazarla ilgili problemleri, kroniğin kaynaklarını, Thuröczy’den önce meydana getirilen diğer bütün Macar kaynaklarını işlemiş, kroniği bütünüyle tanıtmıştır. Mâlyusz’un çalışması, kroniğin tamamını içine alan ilk ve son incelemedir. Bu eserin dışında, kronik oldukça geniş hacimli ve birbirinden farklı üç ayrı bölümden oluştuğundan, kroniğin tamamıyla ilgili bir çalışma yapılmamış, sadece kroniğin bazı problemleriyle ilgili çeşitli makaleler yayımlanmıştır[***]

* Sekeller hâlâ “scyhiai” harfleriyle oyma yazısını kullanmaktadırlar. Thuröczy’ye göre, Sekcl oyma yazısı Hun yazısıdır. Sekeller bugün Transilvanya’da, yani Romanya topraklarında yaşayan bir kavimdir. Bugüne kadar Sekeller hakkında yapılan araştırmalar, bu kavmin Türk olduğunu ortaya koymuştur. Ancak Sekellerin Hunlardan mı, Ayarlardan mı, yoksa Bulgarlardan mı geldikleri henüz açıklığa kavuşturulamamıştır. Sekeller 17. yüzyıla kadar oyma yazısını kullanmışlardır. Bu oyma yazısı iki harfin dışında, Türklerin Yenisey kitabelerinde kullandıkları oyma yazısıyla aynıdır. Kroniğin yazıldığı sırada, yani 15. yüzyıl sonunda, Sekellerin hâlâ oyma yazısını kullandıklarının zikredilmesi son derece önemli bir kayıttır.
** A Thuröczy-krönika es forrâsai. Akademiai Kiado, Budapest 1967.
*** Bu makaleleri sayacak olursak, bunlann çok az sayıda olduğunu görürüz: J. Kaszâk: Thuröczy Jânos elete es krönikâja (Mvelödestörteneti Ertekezesek) Bp. 1906; T. Kardeş: Thuoczy Janos Magyar Kronik a. Monumenta Hungarica c. I. Bp. 1957; E. Varju: A Thuroczy-kronika kiadasai és a Magyar Nemzeti Mu um konyv taraban drzotl példányaí. Magyar Könyvszemle, Uj folyam 10 (1902); Mblyusz: Thuroczyjanos knonikaja (Ertekezesck a törleneti tudomanyok köeböl XXVI. c. Sayı 3. Bp. 19*4; Milyusz; ThuroczyJanos kronikaja és a Corvina. A Filologiai Kozlony 1966. Say, 3-4. Bp. 1966; Máyusz:A Thuroczy-kronika XV. szazadi kiadasai. Magyar könyvszemle. 1967.

* Schwandtner, Johannes Georgius, Scriptores rerum Hungaricarum veteres as genuini. c. I. Vindobanae 1766. s. 268.
** A magyarok krónikaja. Budapest 1978. Kroniğin sonunda yer alan birkaç bölüm, daha önce Laszlo Gereb tarafından Macarcaya çevrilmişse de, bu kısa ؟eviri eserin ؟ok küçük bir bölümünü oluşturduğundan, kroniğin Macarcaya çevrilmiş ilk örneği olarak kabul edemiyoruz (Macarcaya ؟evrilen bu bölümler “Humanista Törtenetirok” adil eserin ¡؟inde, Bp. 1977 yılında 108-121. sayfalarda yayımlanmıştır.).

Varna muharebesi, II, Kosova muharebesi, Firuz. Bey vakası, Rumelihisar'ın inşası ve İstanbul'un fethi, Fatih'in Belgrad kuşatması, Yayça kalesinin Kral Matyas tarafından fethi ve Fatih'in II. Bosna seferi anlatıldıktan sonra, Türklere ait Sabaç (Böğürden) kalesinin Macarlar tarafından alınışıyla (1476), kroniğin Türkler hakkında verdiği bilgi sona erer.

Araştırmamıza konu olan eserin üçüncü bölümündeki Türklerle ilgili bu kayıtlar, bir Türk tarihi problemi olarak bugüne liadar hiç işlenmediği gibi, Prof. Dr. Şerif Baştav’ın Thuroczy ile ilgili verdiği bir sayfalık bilginin dışında[*], kronik yazan ve kroniği Türk ilim çevresince hiç bilinmemektedir. Thuroczy, bizde ve Batı ilim çevrelerinde, bol miktarda kendisinden faydalanmış olan Bonfini aracılığıyla tanınmaktadır. Bu durumu göz önüne alarak, Thuroczy ve eserini, kroniğin Osmanlı-Türklerine dair olan kısımlarını Türkçeye çevirerek Türk bilim alemine tanıtmak istiyoruz. Çeviriyi yaparken kroniğin Schwandtner tarafından 1766'da yayımlanan Latince metniyle[**], 1978 yılı Macarca baskısını[***] esas aldık. Kronikten çevirdiğimiz her bahsin başına, Lâtince ve Macarca nüshasındaki sayfa numaraların, Lât. s..., ve Mac. s... şeklindeki kısaltmalarıyla koyduk. Kroniğin çevirisini yaparken metnin aslına sadık kaldık. .Metinde geç,en adları önce Macarca, sonra parantez İçinde Latince yazarak asılları gibi verdik.

* 16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanl Tarihi. Ankara 1973. s, ,6.
** SdıwandtnerT|Johannes Georgius, Scriptores rerum Hungaricaram veteres ac germini, c. 1. Vmdobonae 1766.
*** Horvâth, Janos, A magyarok knikâja. Budapest 1978. 

Türk tarihçiliğinin henüz başlangıç devrine rastladığı bir zamanda, oldukça seviyeli bir tarihçi olarak karşımıza çıkan Thuroczy, hadiseleri diğer cepheden aydınlatması bakımından önemlidir. Kronik, II. Murad'm Belgrad kuşatmasıyla birlikte mufassal olmaya başlar ve II. Murad ve Fatih devirleri bakımından birinci derecede bir kaynak olma özelliğini kazanır.

KRONİĞİN TÜRKLERLE İLGİLİ BÖLÜMLERİNİN ÇEVİRİSİ

Lat. s. 2,9

Mac. s. 331-332

Kral Sigismund’un Eflak Seferi ve Kraliçe Maria'nın Ölümü

Kral Sigismund, hükümdarlığının altıncı yılında (1392), Karpatlar'ın ötesindeki kavimlere karşı savaş açtı. Bu kavim kendi askeri gücüyle yetinmeyip kendini korumak için ücretle kuvvetli bir Türk ordusu da tutmuştu. Kralın kıtaları Karpatları'ı geçerek bu ülkenin düz bölgelerine indiler, iki düşman saflarını bağladı ve ordular sancaklarının altında çarpıştılar, neredeyse göğüs göğüse bir savaş başladı; fakat Türkler ve Olahlar Kralın ordusunun parlayan zırhlarının ışığından büyük bir korkuya kapıldılar ve kaçmaya koyuldular. Kralın ordusu ise, onları kovalayabildiği kadar kovaladı. Türkler ve Olahlar sağa sola düşüp ölmüşlerdi. Taşıdıkları askerlerin zırhlarının büyük ağırlığıyla ezilen Kral askerlerinin atlan, firarilere yetişebilmiş olsalardı ve bastıran gece firarilerin Tuna'yi emniyetle geçmelerine imkan sağlamamış olsaydı, zayiatları çok daha fazla olacaktı.

Böylece Kral Sigismund kendisine karşı koyan kıtaları kaçırmış ve Küçük-Niğbolu kalesini kuvvetli bir kuşatma çemberine almıştı. Türkler ve Olahlar birlikte savunma yapmış ve surlar arasından sık sık dışarı hücum edip Kralın ordusunda hatırı sayılır karışıklıklar çıkarmışlardı. Kral ise, savaş aletlerini oraya getirtip kalenin büyük kısmını harabe haline getirmiş ve kaleyi kuşatmayla almıştır. Kaleyi savunanları kısmen öldürmüş, kısmen esir almış ve kaleyi Macar muhafızlara emanet etmiştir. Nihayet bölge halkını boyunduruğu altına almış ve zaferle, başarıyla Macaristan a geri dönmüştür.

Kraliçe Maria ağır bir hastalığa yakalandığı sırada, ülkeyi, aynı zamanda da hayatı terkettiği zaman, Kral Sigismund hâlâ yurt dışındaydı. Kraliçe’nin ölümü Kral Sigismund İçin büyük bir kaygıya sebep olmuştur. Nitekim Lehistan Kralı Ladislaus, merhum Kraliçe Maria'nın Hedvig adındaki kızkardeşiyle evliydi. Ladislaus, karısının ölen ablasının Kralığını mülkiyetine alabileceğini düşünmüş ve Kral Sigismund'a karşı büyük bir ordu sevketmiştir. Eğer saygıdeğer rahip, Estergom Piskoposu Bay Janos Kanizsai ülkenin kalelerini silahlı büyük kıtasıyla kuvvetlendirmeseydi, gözü yükseklerdeki Kral Ladislaus Sigismund’un yokluğunda devlet idaresinde büyük kargaşalığa sebep olabilirdi.

Lât. s. 221-222

Mac. s. 334-337

Kral Sigismund’un Büyük Niğbolu Kalesi Altındaki Başarısız Seferi

Merhum Kral Lajos’un (Lodovicus) başarılı hükümdarlığı zamanında Bizanslılar arasında büyük bir çekişme baş göstermiş, Bizans ağır iç çekişmeler arasında çalkalanıp durmuştu. Nitekim Bizanslıların iki efendisi vardı; aynı anne ve babadan gelmemelerine rağmen, her ikisi de imparator hanedanından geldiklerini ve hâkimiyet hakkının kendilerine ait olduğunu iddia ediyordu. Bizanslılar ise onları eşit şekilde seviyor ve arkalarından gidiyorlardı. Hoşlarına hangisi gidiyorsa, kimi bunu, kimi ötekini tutuyordu. Bu şekilde kimin hükümdar olacağı belli olmayan imparatorluk ünvanı için iç savaş çıkararak mücadele ediyorlardı. Nihayet taraflardan biri partisinin yenilgiye uğradığını görünce, intikam arzusuyla hareket ederek davasına yardım için, Türk İmparatorluğunun kuruluşundan beri 3. hükümdarı olan, Türk imparatoru I. Murad’ı (Amrates) para ve vaatlerle Anadolu’dan Bizans’a çağırdı. Türk imparatorunu buna ikna etmesi onun için pek bir zahmete de mâl olmadı. Zira Türk imparatoru Asya’dan Avrupa’ya geçmeyi uzun zamandır çok arzu ediyor ve bütün gücüyle buna çabalıyordu. Böylece Bizanslı, savaş bittikten sonra geri götürme şartıyla Murad’ı ve kıtalarını gemilerle Çanakkale Boğazı’ndan Trakya’ya nakletti. Türk kavmi Asya’dan Avrupa’ya böyle girmişti. Bizanslıların bu akıl almaz hareketi Avrupa arazisinde söndürülemeyen bir ateş yakınıştır ve bu ateş o zamandan ben de devamlı olarak alev saçmaktadır ve bizim toprağımızda da (Macaristan) sefaletimizin bol bol yetişen zararlı otlarını filizlendirmiştir.

Nitekim Murad, vadettiğini değil, fayda sağlayacağını düşündüğü şeyi aklından geçiriyordu. Gerçekten Bizanslıların gücünün karşılıklı katliamda yok olması ve bütün askerî kuvvetiyle onlara hücum edip çarpışmaksızın üstlerinde egemenlik kurabilmek ve onları ezebilmek için, Bizans imparatorunun müttefiki olarak savaşa girmeyi fırsat buldukça savsaklayıp duruyordu. Hesabında yanılmamıştı da. Bizanslıların uzun savaş neticesinde zayıfladıklarını, iç kuvvet kaynaklarının erimesiyle birlikte kendi kendilerine bile yardım edemeyeceklerini fark eder etmez, bir bahane bulup silahlarını onlara karşı çevirdi ve Çanakkale denizi yanında uzanan Gelibolu şehrini uygun bir zamanda işgal ettikten sonra, diğer Bizans şehrini kuşatma altına alır, topraklarını yakıp yıkar ve Trakya’nın büyük kısmını kendi egemenliği altına alıncaya kadar aralıksız her tarafı tahrip eder.

Bu olaydan itibaren Türklerin iktidarı günden güne artar ve Kral Lajos’un ölümüyle Macaristan’ın dizginleri Kral Sigismund’a geçtiği zaman, babası Murad’dan daha az zeki ve yetenekli olmayan, hatta tehlikeli teşebbüslerde gözü daha da kara olan Türk imparatoru Bayezid (Pasaylh), kısa zaman zarfında bütün Trakya’yı, Teselya’yı, Makedonya’yı, Fokid, Biötia ve Attik’i kısmen kuvvetle, kısmen boyun eğmeler yoluyla işgal etti ve kendi egemenliği altına aldı. Bizim Bulgarlar diye adlandırdığımız ve Kral Sigismund’a tâbi bulunan Moesialılara (Misos)da düşman silahlarla hücum etti.

Kral Sigismund elçilerini Bayezid’e gönderdi ve hukuken kendisine ait olan ülkeyi yakıp yıkmamasını bildirdi.Türk imparatoru ise çeşitli bahanelerle cevabı geciktirdi ve bu arada Bulgaristan’ın bütün arazisini hâkimiyeti altına aldı. Nihayet bir evin bütün duvarlarını Türklerin savaşlarda kullandığı çeşitli silahlar olan mızraklar, kalkanlar ve sadaklarla doldurtup Kralın elçilerini buraya buyur etti ve güya onlara şöyle dedi:

“Kralınızın yanına dönün ve gördüğünüz gibi, bu toprak üzerinde benim de yeteri kadar hakkım olduğunu ona söyleyin” diyerek duvarlarda asılı silahları gösterdi.

Bu olay Kral Sigismund’u oldukça korkunç bir intikam almaya kışkırtmıştır. Bundan dolayı hükümdarlığının onuncu, Miladî 1396 yılında imparatorluğunun bütün silahlı kuvvetini harekete getirerek muazzam bir ordu topladı. Bu büyük Kraliyet Seferine, diğer kavimler arasından Burgondiya Pirensi ve Frankların, yani Gallerin kavmi de büyük bir kuvvet ve savaşçı erkeklerinden oluşan yiğit bir kıta getirmişti. Bu silahlı kıtaların soylularının armaları tamamen benim zamanıma kadar Buda’da, Dominiken tarikatı rahiplerinden Aziz Miklös’tan (Nicolaus)adını alan manastırda yağlı boya tablolarda ebedileşerek duvarlara asılmak suretiyle hatıra olarak kalmıştır.

Böylece Kral Sigismund muazzam bir kalabalıktan oluşan ordusuyla Tuna’yı geçti ve Türk imparatorundan sadece korkmamakla kalmayıp bazılarına göre aşağıdaki sözleri söyledi:

“Adamdan korkmamız gerekir mi? Zira uçsuz bucaksız gök kubbe üstümüze yıkılsa, mızraklarımızla onu dahi tutarız ve sıkıntımız olmaz.”

Sırbistan’ı yaman bir öfke, büyük yağma ve korkunç bir askerî gürültüyle boydan boya geçip Bulgaristan arazisine vardı. Burada Rahova (Oriszo)ve Vidin (Bidinio) şehirlerini ve Türklerin savaşçı kıtalarının koruduğu bu bölgenin çok sayıda başka müstahkem kalesini bizzat kendisinin ve askerlerinin döktüğü ağır kan kaybı pahasına aldı. Nihayet bu yılın yaz sonlarına doğru, üzümlerin olgunlaşmaya başladığı sırada, yani Aziz Michel yortusu[*] sıralarında Büyük-Niğbolu kalesi düzlüğünde ordugâh kurdu. Türkler ise kaleden sık sık çıkarak Kralın ordusunu kışkırtıyorlardı. Türkler çok kişiyi yaraladılar, fakat kendileri de yaralı olarak daha sık kaleye geri dönüyorlardı.

Zikrettiğimiz gibi, bizim yaşlılarımızın Bayezid diye adlandırdığı, Nicolaus Secundinus’un ise sens piskoposu Aeneas’a [**] Türklerin kavmi ve kökeni hakkında yazarken Chalapin diye adlandırdığı Türk imparatoru ise, Kralın büyük bir askerî hazırlıkla imparatorluğuna girdiğini duyarak aynı şekilde kavminin bütün askerî gücünü silah altına alıp Kralın ordusuna karşı koymak için cesur ordusunun başında yaklaşmıştı. Galler, yani Franklar ise, düşmanın geliş haberiyle coşarak Kralın huzuruna çıktılar ve çarpışmanın en şiddetli ve en insafsız olan ilk darbelerini kendilerinin karşılamasına izin vermesini Kraldan rica ettiler. Nitekim Türk imparatoru her yandan bağırıp çağıran kıtalarla çevrili olarak ve paganların büyük askerî gücünü Kralın ordugâhına karşı çevirmiş olarak bizzat göründüğü zaman, Frankları zaptedilemeyen bir savaş arzusu yakaladı ve bütün Kraliyet ordusu sancakları altında savaşa başlamak için harp nizamına girmeden önce savaşa karıştılar, ordugâhtan dışarı fırladılar ve adetleri olduğu üzere attan inip yaya olarak savaşmak suretiyle ileri atılarak karşıdaki kıtalara hücum ettiler. Macarlar, Frankların düzensiz bir koşu halinde Kralın ordugâhına doğru dörtnala giden gem vurulmuş atlarını bir anda gördükleri zaman, iki düşman arasındaki korkunç çarpışma artık kızışmıştı. Macarlar, Fransızların savaş tarzlarını henüz bilmiyorlardı ve düşmanın Fransızları tamamen mahvettiğini sandılar. Birdenbire saflar bozuldu ve Macarlar büyük bir itiş kakış arasında, ordugâhı içindeki kuşatma araçlarıyla terkettiler; ovada her yana dağılırlar, düşman aman vermeden izlerindedir ve onları kaçmaya zorlar. Muazzam bir katliam başlamıştır. Macarlar arasından çokları ölmüş, çokları esir düşmüştür. Eğer Kral bir gemide sığınak bulamasa, o zaman gökyüzü değil (güya hükümdarın kendine olan aşın güveninden dolayı dahil önce ifade ettiği gibi), düşmanın silahlı kuvveti onu ezecekti.

* Michaelis archangeli: 29 Eylül
** Nicolaus Secundinus tanınmayan bir şahıstır. Aencas Silvius Piccolomini XV. yy’ın ünlü hümanist yazarıdır vc daha sonra II. Pius adıyla 19 Ağustos 1458-14 Ağustos 1464 tarihleri arasında papalık yapmıştır.

Lât. s. 223-224

Mac. s. 338-340

Kral Sigismund’a Karşı Komplo ve Sigismund’un Yakalanması

O zamana kadar milletinin gözdesi olan Kral Sigismund, halkının ağır yenilgisinden sonra nefret konusu olmuştu. Nitekim bir zamanlar Pers Kralı Serhas'ın başarısız Yunanistan seferinden[*] sonra cezalandırıldığı gibi, başarısızlıkla yönettiği kişiler tarafından ileriyi göremediği için cezalandırılmaktan korkuyordu. Bundan dolay, bir kaçak gibi kürekli gemisiyle Tuna'nın ve denizin derin dalgalarından geçip İstanbul şehrine, buradan Rodos'a, sonra Dalmaçya'ya ve oradan Hırvatistan'ın kıyı bölgelerine çıktı: Maiyetinde Estergom piskoposu Janos ve kardeşi Istvan Kanizsai gibi, ülkenin en nüfuzlu kimseleri vardı... (Bu kışımda Kral Sigismund’u tahttan uzaklaştırmak ve yerine Kis Karoly’un oğlu .Napoli’il Ladislnus’un geçirilmesi İçin yapılan gizli çalışmalar anlatılır. Napoli’li Ladislaus 1387'den 14,4'e kadar Napoli Kralıdır)

* 1. XERXES Pers Kıtalidir (M.ö. 485-4(15). 481'de Salamis adasında Yunanlılar tarafından yenilgiye uğratılmıştır. 

Lât. s. 226-227

Mac. s. 343-344

Kral Sigismund Voyvoda Istvan ve Sadakatsizlik Gösteren Diğer Kişileri Cezalandırıyor

(önceki iki bahiste, Ktral Sigismund’u serbest bırakılışı ve Macaristan’a dönüşü anlatılır. Bu bahiste ise. Krallığı yeniden elde etlikten sonra kendisine sadık olmayan adamlarından aldığı öçten bahsedilir).

Bir gün Kıral, ülke soylular ve Voyvoda Istvan bir evde birlikte olduklar, bir sırada, Voyvoda lstvân'ı orada müzakerenin tam ortasında yakaladılar ve boynunu vurdulur[*].

* Lackfilerden öç daha önce 27 Şubat 1397'de alınmıştı. 

Lât. s. 337-228

Mac. s. 345-346

Kral Sigismudun Roma Kralı Seçilmesi ve Güvercinlik Kalesinin Başarısız Kuşatması

Voyvoda Istvan hatasından dolayı ölüm cezasına çarptırıldıktan ve suç ortaklan arasından bazıları ölümle, bazıları sürgünle suçlarının kefaretini ödedikten sonra. Krala karşı yapılan komplo her tarafta yatıştı. Bu hadiseden sonra İç karışıklıklar hayatinin sonuna kadar Kralı tedirgin etmedi: hükümdarlık asasını rahatça taşıyabildi. Oysa gençlik çağında hükümdarı pek çok sıkıntı sarstığı için, faziletlerinde ve hayat tarzında da bir düzelme olduğundan, ülkesinde kesin olarak iktidarı elinde bulundurduğunu yabancı milletler gördükten sonra ve 23 yıllık Macaristan hükümdarlığından sonra, Sigismund’u Roma Kralı olarak seçtiler (1410). Bu yüzden imparatorluğun büyük şanından heyecana kapılan Kral, oldukça kuvvetli bir silahlı ordu hazırladı ve Türklerin askeri gücünü yeniden sınamak istedi. Sırbistan’da, Tuna'nın akış yönünde yüksek bir kaya üzerinde uzanan ve bu sırada Türklerin elinde bulunan Güvercinlik kalesini büyük sayıdaki askerle kuşattı, iki düşman savaşa girişti ve Türk imparatoru (Chalapinus) adamlarının sıkışık durumundan heyecanlanıp oraya muazzam bir askeri kuvvete gelinceye kadar. Kral Sigismund'un kıta- ları daima üstündüler. Fakat düşman Kraldan daha güçlü göründü. Bundan dolayı Kral, savaşçıları her tarafta yenilgiye uğradıktan sonra, savaş meydanını terketti. Tuna'yı geçti ve düşmanın elinden kaçtı. Bu çarpışmada çok kişi ölmesine rağmen, bunlar arasında burada ölen ve “Kara Kanija'lı” diye adlandırılan yiğitlikte büyük isim yapmış, silah kullanmada mükemmel olan erkeği bizim zamanımıza kadar yürekten gelen bir hüzünle anarlar.

Lât. s. 229-230

Mac. s. 349-35,

Macarların Bosna Bölgesindeki Seferi

Bu Kralın hâkimiyeti sırasında çok ve çeşitli savaşlar patlak verdi ve bunlar her zaman arzulanan sonuca ulaşmadılar. Fakat bu kadar büyük, bu kadar yıl boyunca hükmeden bir hükümdarın devrini sadece ana hatlarıyla bile olsa kim çizebilir?

Diğer savaşlar arasında. Milâdî 1415 yılı geldiği zaman, Macar kavminin büyük silahlı kuvveti Spalato (Splelh) Prensi Hrvoya'ya (Herivoya) karşı harekete geçti. Nitekim daha once Krala sadık olan bu Prens, bugünlerde gözü pekliğinden cesaret alarak sadakatsizlik gösterip Macaristan’a karşı bir ordu harekete geçirmek istedi, ülkesinin kuvvetli olması İçin, muazzam Türk kıtalarım ücretli olarak tuttu ve Krala tâbi bulunan Bosna bölgelerinin haraçgüzârı oldu. Macar Kralının uzun süre uzakta oluşu bu adama cesaret veriyordu. Kralın kendisi bu yıllarda Konstanz'daki Sinod’da meşguldü ve isyan haberi üzerine oldukça büyük bir Macar askeri kuvveti Bosna ülkesine gönderildi. Hrvoya ise, kısmen kendi, kısmen de ücretli askerleriyle bir ovada onlara karşı koydu. Macarlar burada büyük bir yenilgiye uğradılar.

Lât. s. 231-232

Mac. s. 352-353

Ban Istvan Losonczi’nin Eflak Seferi

Bu Kralın hükümdarlığı sırasında, Eflak arazisinde de daima oradaki halkın ayaklanmasının sebep olduğu savaşlar olmuştur. Başarısızlıkla neticelenmiş olmasına rağmen, haşmetli Ban Istvân Losonczi’nin yönetimi altında Eflak bölgelerine yapılan bu sefer yine de en fazla hatırlanmaya değer olanıdır. Bu sıralarda bu arazide iki Pirens hüküm sürüyordu: birisi

Ban, diğeri Mirçe, Her ikisi aynı soydan geliyordu, faka, bu eşitlik onlar, rahatsız ediyor ve her ikisi tek başına hükümdar olmayı arzu ediyordu. Dan, partisinin zayıfladığını farkedince, acele Türklerden yardim istedi ve onların yardımıyla diğer partiyi kaçmaya zorladı. Mirçe ise kuvvetlerinin dış düşmanın uzaklaştırılması İçin zayıf olduğunu hissettiğinden Kira, Sigismund'dan yardim istedi.

Kral, Mirçe'nin yardımına. Ban Istvan Losonczi'yi çok sayıda silahlı kıtayla gönderdi. Ban, düşmanla kanlı bir çarpışma yaptı, fakat yenildi ve her iki taraf büyük kayıplara uğradıktan sonra başını feda ederek hayatına ve aynı zamanda savaşa da son verdi. Adı geçen kumandan öldükten sonra, kaçanların eşyası ve şahsı düşmanın ganimeti oldu.

la. s. 232-233

Mac. s. 354-355

Miklos Peterfia'nın iki Çarpışması

Aynı sıralarda (1415 sonrası) barışı bozan Türk kavmi, devamlı yakıp yıkmalardan sonra, Tuna'nın berisindeki bölgeleri ve dilimizde Temesköz diye adlandırdığımız diyarı şiddetli altınlarla tedirgin ediyordu. Büyük İşlere muktedir, becerikli bir adam olan Makedonya'lı Miklos Peterfla, arkadaşları ve toplanan askerlerinin yardımıyla Türkleri iki defa yendi, ganimetlerini topladı, düşmanı kaçırdı.

Aynı sıralarda, yukarıda zikredilen merhum Bayezid'in oğulları olan kardeşleri öldükten sonra, Türklerin beşinci imparatoru olan I. Mehmed hâkimiyeti ele geçirdi. Karadan ve denizden aynı şekilde ülkesini genişletti ve bizim yukarı Bosna ülkesi diye, halk dilinde ise Vrebosna diye adlandırdığımız Moesia'nın bir kısmını da hâkimiyeti altına aldı ve bu ülkeye yeni bir Kral getirmeye karar verdi. Nitekim küçük bir mülk sahibi, kısa boylu ve adi bile bilinmeyen İkaç (ikach) adil bir adamı Bosna Kralı olarak tayin etli. Bu adam, yeni unvanının parlaklığına kapılarak kendisine emanet edilen halkın bütün askeri gücünü silah altına aldı ve adı geçen bölgelere ganimet arzusuyla hücum etti.

Bu sırada, her tarafta bey konaklarının dumanlan yükseliyordu ve bölgenin kaçma İmkânına sahip bütün sakinleri korkudan kaçıyordu. Sadece adi geçen Miklos Peterfia, îlkaç'a karşı çıktı; askerlerinin sayısı düşmanınkiyle boy ölçüşemese bile, şövalye gözüpekliği ona cesaret veriyordu. Kapışma esnasında, muharebenin kararsız bir şekilde sürdüğü bir sırada. Kral İkaç'la karşı karşıya geldi. Onu tanır tanımaz atının dizginini ona doğru çevirdi ve öylesine bir kuvvetle mızrağıyla üzerine hücum etti ki. Kral, İkaç aldığı darbeden ağır yaralanarak sırtüstü yere düştü ve sadık adamları silahlarıyla onu koruyamadılar. Kızgın muharip yere serili adama acımadı, atından indi, kanlanmış ayağıyla göğsüne bastı ve mağlubun yakarışlarına aldırmayarak yalın kılıcıyla başını kesti. İkaç'ın kumanda ettiği bütün kıta bunu görünce, gerisin geri döndü ve kaçtı. Miklos Peterfia'nın kendisi ise adamlarıyla birlikte zengin ganimetlerle geri döndü ve zaferin işareti olarak Kral Sigismund'a düşmanın askeri alemlerini, yani sancaklarını ve sayısı bir hayli kabarık olan esirleri gönderdi.

Bu kahraman, adi geçen uç kalelerine akın yapan Türklerle bir başka vesileyle de savaştı. Düşmanı dağıtmak İçin askerleri ve silahlan yeterli olmadığından, gecenin kendisine yardımcı olacağını düşündü ve toplayabildiği kadar asker topladı. Harp hilesinde usta bir adam olan Miklos, kısrakların ve ovada otlayan yük hayvanlarının başıboş öküz sürüleriyle bu orduyu tamamladı ve her bir sürünün başına davulcuları, borazancıları ve büyük gürültü koparan insanları koydu. Karargahında gece uykusuna çekilen düşmanın üstüne böyle bir orduyla hücum etti. Onları paniğe şevketti, vurdu, kesti, onları intizamsız bir firara zorladı. Zafer ve zeferle birlikte bol miktarda ganimet onun oldu. Onun Simfina mensup soylular zamanımıza kadar daima onu anarlar ve bu suretle Miklos kendisine ebediyen yaşayacak iyi bir isim yapmıştır.

Bazıları bu savaşta, adi geçen kahramanın çarpışmanın acımasız keşmekeşinde askerlerinin gece karanlığında birbirlerini vurmamaları için, askerine parola olarak “Tanrı, Aziz Mihal” diye bağırmalarım tenbihlediğini söylerler. Gece karanlığında çarpışma patlak verip düşman düşmanı tanımayınca, Türkler bu parolanın Tanrı veya düşman önünde kendilerine yardımcı olacağına inanarak korkunç bir gürültüyle Tanrı kelimesini bırakıp sadece Mihal diye bağırdılar, bunun üzerine düşman onları şiddetle kovaladı.

Lât. s. 234

Mac. s. 357-358

Kral Sigismund’un Sarayım Kimler Ziyaret Etti ve Despot Belgrad Kalesini Ona Nasıl Teslim Etti

( Kaynağımızın da doğru olarak verrdiği bilgiye göre 1420 yılıında Sigismund Çek Krallık tacını giymişti. Bu münasebetle Kralı tebrik etmek için sarayı ziyaret eden kişilerden bahsedilir).

Hükümdarın sarayım, burayı ziyarete gelen büyük şöhret sahibi soylular parlak kılmış, oraya akan yabancıların kalabalığı da meşhur etmişti. Almanya ve İtalya’nın çok sayıdaki büyük soylusu da burayı ziyaret etti. Portekiz Kralının oğlunun da ülkesinin sayısız soylusu refakatinde, kara tarafının batı sınırından bu büyük hükümdara saygılarım sunmak üzere gelmesi [*], Kral sarayının şerefi bakımından küçümsenecek bir hadise değildi. Portekiz Kralının oğlu hakkında, kışın sert soğuğunun başlamasıyla donmuş Tuna'yı gördüğü zaman şaşırdığı ve o zamana kadar yabancı topraklan ziyareti sırasında gördüğü harikalar arasında bunu, babasına en büyük mucize olarak bildirdiği söylenir.

Sırp despotu ve meşhur hükümdarı Georg, [**]Kral Sigismund'a karşı büyük bir itaatkarlıkla bulundu. Muazzam Tuna ve Sava nehirlerinin karıştığı yerde bulunan ve Eskçağ’da Taurinum, bizim yaşlılarımızın ise Bolgarfehervar diye adlandırdıkları ve tamamen 1425 senesine kadar despot ve atalarının mülkünde bulunan Belgrad kalesini gerçek sadakatinin teminat! olarak o sırada Sigismund'a teslim etti. Bu kale daha sonra Türklerin hâkimiyeti büyüdüğü zaman, aşağıda kısaca söz edileceği gibi, Macaristan'a büyük bir fayda sağlamıştır. Kira, Sigusmund bunun karşılığı olarak despota benzer bir cömertlikte bulundu. Nitekim Macaristan arazisinde bulunan Zalankamen, Kölpeny, Becse, Vilagosvar, Tokaj, Munkacs, Talya ve Regec kalesini, bundan başka Szatmar, Böszörmeny, Debrecen, Tur, Varsany ve başka birkaç ova şehrini ona bağışladı. Buda şehrinde ise mevkiine uygun bir evi konaklaması ve günlerini geçirebilmesi amacıyla ona verdi. Nitekim despot Kral sarayım da ziyaret etti ve Kral ve Macarların gözünde sevilen bir kişiydi.

* Portekiz Kıralı I. lohannes'in (1385-1433) oğlu Peter.
** Sırp hükümdarı Georg Brankovi1456-1427) ؟). Türk kaynaklarında Vlk-oglu diye geçer. 

Mac. s. 367-368

Kral Albert’in Titelre Seferi ve ölümü

(önceki bahislerde Kral Sigismund’un 8 Aralık 1437'deki ölümü «e 1438'de Albert’in Kral seçilişi anlatılır.)

Kira, Albert’in hükümdarlığının ikinci yılında, Türk imparatoru Murad'ın muhariplerinin büyük kuvvetini harekete geçirerek Macaristan'a hücum etmek istediği tarzındaki önemli haber ortalıkta yayıldı. Bunun İçin Kral Al bert büyük soylulardan oluşan diyeti topladı ve düşmanın ülkenin İçine girmesini beklemeyip seçme bir orduyla Türk imparatoruna karşı harekete geçme kararını bu soylularla birlikte verdi. Kral Albert Macaristan’ın bütün askerî kuvvetini harekete geçirmek suretiyle büyük bir ordu topladı ve halk dilinde Titelrev (Tyddeureıv) diye adlandırılan yerde ordugâh kurdu. Türk imparatoru ise, Kralın ülke savunması için yeterince asker ve silahlı kuvvetle hazırlandığını öğrenince, Semendre kalesini kuşatmayla aldı. Hemen hemen bütün Sirbistan arazisini hâkimiyeti altına aldı, öyle ki, ülkenin efendisi olan despot dahi Macaristan’a kaçtı. Bundan sonra mızrağını ve bütün askerî kuvvetini Bizanslılara karşı çevirdi ve eskiliğiyle, hazineleriyle, halkının kalabalık oluşuyla tanınan ve seçkin ve soylu vatandaşlarının dünya çapında meşhur ettiği Bizans’ın büyük ve ünlü şehri Selânik’i kuşattı, şehri işgal ederek tamamiyle yağma etti. Ondan sonra Epirus (şimdiki Arnavutluk) ve Etolya’nın (Aetolia) meşhur eyaletlerine hücum etti; onları teslime zorladı ve ülkesine kattı.

Macarlar ise uzun süre ordugâhta kalmaktan usanmışlardı ve daha çok da aralarından bir çoğu dizanteriye yakalandığından canları sıkılmıştı: eski adetleri üzere “kurt” diye bağırarak Kralın arzusu hilâfına Kralın ordugâhını terkederek ayrı ayrı şuraya buraya dağıldılar. Kral Albert Buda’ya varınca hastalandı. Viyana’ya gitmek niyetinde olduğundan, sağlığının bozuk olmasına aldırmayarak Viyana’ya doğru yola devam etti. Simon ve Yuda havarilerinin bayramında[*] Neszmely köyünde konakladı, hastalığı ağırlaştı ve 1 yıl, 9 ay ve 18 gün süren Macaristan hükümdarlığından sonra, 1439 yılında bu köyde öldü. Cedlerini olduğu gibi, o da Szekesfehervâr kilisesinde kıratlara yaraşır bir merasimle, son ihtiramdan sonra defnedildi.

* 27 Ekim 1439. 

Lât. s. 246-347

Mac. s. 380-383

Belgrad Kuşatması

Bu sıralarda çok çeşitli hadise cereyan etmektedir. Bu hadiseleri aynı anda ve bir kerede hikâye etmek mümkün değildir. Çünkü aynı yıl, adı geçen merhum Kral Albert hayatını tamamladığı sırada, Türk imparatoru Murad, genel olarak Sırbistan diye adlandırdığımız bütün Sırp ülkesini hâkimiyeti altına aldı ve her kalesini, her müstahkem mevkiini topraklarına kattı.

Murad, Macaristan’ın bütün soylular sınıfının iç çekişmelerde birbirini yediğini duyunca, birliği bozulmuş halkın kendini savunamayacağını düşündü. Yani Macar Kıratlığına hücum edebileceğini ve ilk olarak Belgrad kalesini kuşatma altına alabileceğini hissetti. Böylece hâkimiyeti altında bulunan muharipleri silah altına aldı, bütün askerî araçlarını ve kuşatma makinalarını harekete geçirdi, yola çıktı ve adı geçen kaleye hücum etti, çünkü bu kaleyi almak istiyordu.

Bu kalenin kumandanı, Dalmaçya, Hırvatistan ve bütün Slovanya’nın banı Matkö’nun (Mathkonus) kardeşi bulunan Ragüza asıllı vazifesine bağlı ve korkusuz ruha sahip bir kişi olan Vrana baş rahibi Jânos Zovâny (lohannes ^oıvanus) idi. Yaklaşan düşmanı görünce karşıladı ve çarpışarak kaleye geri çekildi, çünkü düşman kıtalarının büyük sayısı ile uzun bir mücadelede boy ölçüşemezdi. Böylece kaleye geri döndü, kale duvarlarının savunulması için gerekli olan herşeyi ödevine bağlı bir şekilde temin etti.

Türk imparatoru ise, kıtalarını çepeçevre dağıttı, her yana nöbetçi koydu ve kaleyi kuvvetli bir kuşatma çemberine aldı. Makinaları ve diğer kuşatma araçlarını kurdurdu, kuleleri ve surları un ufak harabe haline gelecek şekilde dövdürüp kuleleri ve surları yerle bir etti.

Lâkin Zovâny ve kendisiyle birlikte bulunanlar çok sayıdaki düşmanın görünüşünden ve şiddetli kuşatmadan hiç ürkmediler. Hepsi üstüne düşen görevi gayretle tamamladı. Türk imparatorunun gündüz büyük bir zahmetle yıktırdığı kale duvarlarını geceleyin berkittiler, yabani arılar gibi, kaleden sık sık çıkışlar yaparak düşman safları arasında büyük bir karışıklık çıkardılar. Türk imparatoru, Zovany’ın kaleyi kahramanca savunduğunu görerek kalenin alınması için bir hile akıl etti.

Nitekim kaleden düşman arazisine doğru, yarım Macar mili[*] uzaklıkta veya daha yakın, kaledekilerin gözü önünden arkasında yapılan işleri gizlemeye uygun bir tepecik vardır. İmparator bu tepenin gölgesinde, toprak altında, tamamen kalenin içine kadar uzanan bir lâğım açtırdı. Bu lağım bütün kıtaların üstünden karşıya geçebileceği kadar uzun ve genişti. Lağım içinde iş sürekli devam ediyordu. Adamlar toprağı kısmen kendileri, kısmen de develerle, atlarla ve eşeklerle lağımdan dışarı taşıdıklarından, binlerce insan kısa zaman içinde tünelle kale duvarlarının tamamen yakınına ulaştı.

* Bir Macar mili 8354 m. 

Rivayete göre, Türk imparatoru asker halkından 17.000 kişi kaybederek ve kuşatmayla 2 ay geçirerek bu kaleden mahcup bir şekilde yurduna döndü.

Lât. s. 348

Mac. s. 382-383

Voyvoda Jânos’un Belgrad Civarında Yaptığı Çarpışma

Bu sıralarda Jânos Hunyadi, Erdel Voyvodası ve Sörin bam olarak şöhret kazanmıştı. Onu Temeş Valiliğine de seçtiler ve bu vazifesi, daha önce adı geçen Belgrad’da da onun kale kumandanı olmasını zorunlu kılmıştı. Türkler, Macaristan’ın güney bölgelerini tamamen Tuna nehrine kadar, bütün Slovanya’yı ve Sava ve Drava nehirleri arasında uzanan bütün diyarı gaddarca yakıp yıktılar: şehirleri, köyleri ve ova şehirlerini merhametsizce yıktılar, halkın servetini gaspettiler, insanları cins ve yaş gözetmeksizin öldürdüler veya ebedî esirlik boyunduruğuna alarak alıp götürdüler.

Bu sırada ülkenin soylular, iç kavgalar yüzünden birbirlerine girmişlerdi, böylece ülkenin adi geçen bölgelerini kendi haline bıraktılar, oysa bu bölgelerin kiritik durumu ortadaydı. Sadece Voyvoda Janos Hunyadi bey, Hıristiyan dininin bu derece ezilmesine kalbi burkularak katlanıyordu. Bu yüzden, Türklerle yaptığı ve şimdiye kadar hep kendisinin galip geldiği sayısız ufak çaptaki çarpışmadan sonra Semendre altında da onlarla çarpıştı.

Nitekim bu günlerde Türklerin Semendre kalesini ve Rascia'nın[*] öteki kalesini ve hemen hemen bütün Rascia'yı, yani Sırbistan'ı adı geçen Türk imparatorunun hediyesi olarak hâkimiyeti altında bulunduran İsak (izak) adli bir beyi tebasından büyük bir ordu topladı ve Belgrad civarında bulunan köyleri yakmaya ve yağmalamaya başladı ve yeni kumandanın cesaretini denemek istedi. Voyvoda Janos düşmanın niyetini öğrenerek böylesine büyük düşmanla yapılacak savaşın gerektirdiği herşeyi özenle hazırladı. Silahlı adamlarının cesur kıtalarını topladı, onları savaş düzenine geçirdi ve savaş düzlüğüne, düşmanın önüne çıktı, iki düşman büyük bir şiddetle vuruştu ve bir çoğu daha savaşın başında atlarından yuvarlandılar. Muazzam bir gürültü kopar, ardından göğüs göğüse bir savaş olur ve her iki taraftan sayısız kişi kurban verilir.

* Türk kaynaklarında Laz-eli ؛eklinde geçer. 

Lât. s. 249-251

Mac. s. 383-387

Voyvoda Janos Hunyadi’nin Erdel Seferi ve Çarpışması.

Voyvoda Hunyadi'nin zaferinden sonra çok az zaman geçmişti. Bir başka Türk ordusu Macaristan ve başka komşu kavimler üzerinde sağladıkları başarılarından dolayı kibirlenerek büyük ödevler yüklendi, muhariplerinin sayı bakımından çokluğuna ve büyük sayıdaki silahlı gücüne güveniyordu. Bu Türk ordusunun kumandanı Mezid Bey (Meztlhbeg) adlı bir Voyvodaydı: insafsız, askerî seferlerde tecrübeli bir adamdı. Mezid Bey beklenmeyen bir hücumla Eflak üzerinden dağları geçti ve Macaristan’ın Erdel bölgelerini istila etti. Bu kavim yolu üzerindeki herşeyi silip süpürür; şimdi de acımasızca herşeyi ateşe kana buladı, yaş, cins gözetmeksizin kimseye kurtuluş hakkı vermedi.

Voyvoda Jânos bey Türklerin uğursuz ordusunun akınından birkaç gün önce Erdel bölgelerine varmıştı, halk dilinde Gyulafehervâr diye adlandırılan Fehervâr’a girdi ve düşünceye dalarak düşmanla nasıl baş edeceğini enine boyuna tarttı. Düşmanın beklenmeyen gelişinden dolayı kıtalarını toplamaya ve düşmana karşı çevirmeye muktedir değildi. Bundan dolayı büyük bir endişe onu sıkıştırıp daraltıyordu, derin düşüncelerinden dolayı yanakları solmuş, dudağı çatlamıştı. Halbuki Türkler Erdel arazisinin büyük kısmına süratle girmişti ve insan, servet ve hayvandan oluşan çok büyük bir ganimeti beraberinde sürükleyerek adı geçen Fehervâr yakınındaki düzlüğe vardılar, duman kusan ateşlemeleri uzakta olmadıklarım gösteriyordu. Voyvoda Jânos Bey başkalarına aldırmayarak, intikam arzusuyla yandığından, düşmana karşı koymaya karar verdi ve sayı bakımından yetersiz bir orduyla ve zafer arzusuyla savaş meydanına yürüdü.

Bu günlerde şehrin piskoposu büyük saygı uyandıran bir kişi ve aynı zamanda işlerin düzenlenmesinde atılgan tabiatlı bir adamdı[*]. Bu piskopos da Voyvoda Jânos’a refakat ediyordu. Nitekim hareket ettiler ve dikkatsizce Szentimre köyü düzlüğüne ulaştıkları zaman, burayı çevreleyen vadilerden düşmanın orada gizlice saklanan ve sadece Voyvodanın gelişini bekleyen muazzam kıtaları ansızın ortaya çıktılar. Sözün kısası Voyvoda savaş alanını terketmeye ve aşırı kuvvete sahip düşmanın önünden kaçmaya mecbur oldu. Kaçabilen herkes kaçtı. Kaçış sırasında gücü tükeneni düşman yakaladı veya öldürdü. Adı geçen Fehervâr piskoposu da atı üzerinde dört nala kaçtı, fakat küçük bir dereden atını karşıya atlatırken yere savruldu ve başını kestiler. Bu zafer Mezid Bey’in kendine olan güvenini artırdı ve onu daha büyük teşebbüsler için kamçıladı. Bu yüzden Erdel taraflarında endişesiz dolaştı durdu. Mezid Bey ganimet ve özellikle askerî talihin ona kazandırdıkları için sevinir. Herşeyi imparatoruna göndermeyi düşündü. Bu amaç için nakliyeciler ve arabalara refakat edecek muhafızlar alıkoydu.

* 1437 yılındaki Buda ayaklanması sırasında da adi geçen György Lepes. 

Voyvoda Janos Bey'in, Kemeny'lerin asil soyundan, vücut şekli olarak kendisinden pek farklılık göstermeyen ve kahraman ruhuyla dava arkadaşları arasında da sivrilen Simon adil bir Kahramanı vardı. Voyvoda bu yiğitle silah ve at değiştirdi ve Simon'un savunulması İçin çok sayıda kuvvet, yiğitlik ve savaş arzusu bakımından mükemmel asker verdi. Nihayet savaş İçin önemli olan herşeyi büyük bir ileri görüşlülükle hazırladıktan sonra, büyük bir savaş ateşiyle, önceki zaferden dolayı kibirli ve adi geçen bölgenin bir köyünde askeri saflarım tam çarpışmaya hazırlamakta olan dumana hücum etti. Şiddetli bir fırtına gibi üzerine hücum etti ve hemen çarpışmanın başında düşmanı zor durumda bıraktı ve askerlerinin cesur kılıcıyla düşman kıtalarım dağıttı. Her iki düşman taraf tepelerden ve vadilerden hızla geçti ve büyük mücadelede Macar kılıcı her zaman Türk mızrağına galebe çaldı. Fakat Voyvoda tarafından Simon Kemeny'in yanma verilen muhafız kıtası ne işe yaradı? Simon’u hemen çarpışmanın başında, efendisinin ele veren silahlan İçinde, efendisi yerine öldürdüler. Buna muhafız kıtasının sadık silahlan mani olamadı: Türkler hayatları pahasına dahi olsa Voyvodalarının emrini yerine getirdiler. Bu sebeple ordu kumandanlarının tanıtıcı işaretlerini düşmandan gizlemeleri faydalıdır. Çünkü kumandanın ölümüyle, yönettiği askerlerin de öldüğü sık sık görülmüştür.

Bu sırada korkunç çarpışma karışmıştı ve Türkler düşmanın kaçırılmasından ziyade kendi svunmalarıyla uğraşıyorlardı. Szentimre köyündekiler kendilerini savunmaya çalıştılar ve düşmanı insafsızca katlettiler, önceki savaşta Türklerin eline düşen esirler de kendi savunmaları İçin çalışıyorlardı: serbest kalmak istiyorlardı. Türk esaretinde işkence çekmektense öldüler. Voyvoda Mezid Bey adamlarının korkunç mahvım ve her kıtasının kaçmak İçin mücadele ettiğini görünce kendisi de kaçtı, fakat firar dahi onu kurtaramadı, çünkü Macarların kovaladığı sıkıştırdığı diğer firarilerle kaçmaya çabaladığı bir sırada, onu da, oğlunu da öldürdüler ve Mezid Bey kendi başının kaybı ve asker halkının ölçülemeyen mahvıyla birlikte kazandığı ganimeti de kaybetti.

Böylece Voyvoda Jânos Bey bütün esirleri serbest bıraktı, düşmandan ganimeti geri aldı, hatta düşmanın kendisini de kılıçtan geçirdi, başarılı bir galip olarak düşmanı tamamen dağların geçitlerine kadar kovaladı: firar az sayıdaki Türk’ün hayatını kurtardı. (Hunyadi) Başı boş dolaşan düşmanı bir araya topladı ve uzun süre cesetlerle kaplı savaş alanında kaldı.

Bu muazzam zafer haberi, geçmiş yıllarda ülkeden ve Macaristan Kralından ayrılarak kutsal taca karşı ayaklanan ve her şeylerini Türk imparatorun koruyuculuğuna sunan Eflak ve Boğdan Voyvodalarının, Voyvoda Jânos’un tavsiyesi üzerine veya korkularından yönetimleri altında bulunan arazilerle birlikte eskiden olduğu gibi Macar metbuluğuna geri dönmeleri şeklinde bir fayda daha sağlamış oluyordu; bu Voyvodalar alışılmış hizmetleriyle Kırat Lâszlö’ya borçlarını ödemeyi yeminle vaadettiler.

Lât. s. 351-259

Mac. s. 387-389

Voyvoda Jânos Bey’in Demirkapı’da Yaptığı Çarpışma

Voyvoda Jânos’un yönettiği övgüye değer savaşlardan başka, Türkler her ne zaman gizli yollardan adetleri olduğu üzere ganimet sağlamak için ülkeye sızdılarsa, hepsi talihsizlikle sonuçlandı. Yani Voyvoda Jânos’un ülke savunmasıyla görevlendirdiği askerleri, Türkleri her zaman kaçırdılar. Böylece Macaristan toprağına hücum etmek için önlerindeki bütün yollar kapanmıştı: bundan böyle ülke sınırlarının içinde mızrakları gün ışığında bile parıldamıyordu.

Türklerin imparatoru Murad, düşüncelere dalarak adamlarının çok defa uğradığı yenilgiyi ve kavminin büyük ölçüdeki mahvını, bundan başka Boğdan ve Eflak arazisinin ve hükümdarlarının kendisinden ayrılışlarını çok kere hatırlıyordu. Bunun üzerine çok büyük bir öfkeye kapıldı ve kendisine bu acıyı verenlerden intikam almaya karar verdi. Bundan dolayı ülkesinin seçme askerleri arasından harp sanatında usta 80 bin kişilik bir asker topladı. Ülkesinde ordu işlerinin düzenlenmesinde kendisinden sonra ikinci adam olan paşayı bu askerlere kumandan tayin etti. Bir an önce Eflak’a gitmesini ve Voyvodaları kendisinden ayrıldığı için burayı yakıp yıkmasını ona emretti. Ve ardından kıtalarını Macaristan'ın ErdeL bölgelerine sevkederek ateşle ve kılıçla mümkün olan en sert cezayı vermesini ve Voyvoda Jânos’un yaptığı alçaklığa karşılık insafsızca öc almasını emretti.

Türk imparatorunun bu niyeti, sadece bölgenin orta tabaka halkını dehşete düşürmekle kalmadı, soylu tabakayı da derin düşüncelere şevketti. Paşa ise, emrindeki bütün askerle birlikte Küçük-Niğbolu kalesi yanında gemicilerin yardımıyla Tuna’yı geçti, kıtaları muazzam bir gürültüyle Eflak’ın bütün arazisini kapladılar. Koşarak firar edemeyen ganimet veya ceset oldu. Bundan sonra Karpatları geçmeye ve imparatorun emrettiği ödevi yerine getirmeye girişti.

Voyvoda Jânos ise, savunması kendisine emanet edilen halkın mahvına seyirci kalmaktansa, ölmeye hazırdı. Önceki zaferlerinden güç alarak silahlı muhafız kıtalarıyla orduyu birleştirdi ve düşmanın hücumunu beklemeden hasmına hücum etmeyi tercih ederek, ordu mevcudu ve silahlı kuvveti Türklerinkinden az olmasına rağmen, düşmanı tamamen bölgenin sınırlarına kadar kovaladı. Ondan sonra Demirkapı diye adlandırılan yere vardığında, tehlikeli, büyük ve her devirde hatırlanacak bir çarpışma yaptı: borazanlar şurdan hurdan çalarak uğuldadılar. Düşman taraflar birbirine girdi, her iki taraf kahramanca mücadele etti. Paşa askerinin çokluğuna güvenerek gerilemeyi düşünmedi, Voyvoda Jânos ise, ya yenmek, ya ölmek niyetindeydi ve kaçmayı aklına bile getirmiyordu. Böylece her iki tarafta sert mücadele kızışmıştı; büyük bir katliam oldu, her iki tarafta çok sayıda insan öldü, fakat Türkler arasından daha çok ölen vardı. Bu yüzden Paşa ve Türkler savaş alanını terketmeye ve hızla firara mecbur oldular. Macarlar onları kovaladılar ve yetişebildikleri herkesi öldürdüler, öyle ki, büyük mücadelenin geçtiği bütün alan, büyük katliamdan insan ve atların kanıyla ıslandı, alanı çok sayıda ceset kapladı, daha sonra güneşin sıcaklığından ısınarak çürük pis bir koku yayıldı, uzak bölgelerin havasına karıştı ve insanın o tarafa gitmesi pis koku yüzünden imkânsızlaştı.

Böylece Jânos Bey, binlerce sayıdaki düşmanı dağıttı, çok sayıda asilzadeyi esir aldı, çok sayıda hazine ve değerli askerî teçhizatı ganimet olarak aldı. Bu fevkalade ve her devirde şan ve övgüye lâyık erkek, unutulmaz bir zafer kazandı, çünkü savaşa cesaretle girişmiş, başarıyla savaşmış ve iyi bitirmişti. Bundan sonra sadece ülke sakinleri değil, yabancı milletler de onu sevmişlerdir; samimi ve içten gelen bir sevgiyle sevilen bir insandı.

Lât. s. 252-254

Mac. s. 390-393

Voyvoda Jânos Verdikleri Zararlardan Dolayı Türkleri Cezalandırıyor

Altı Başarılı Çarpışması

Bu sıralarda Kral Ulâszlö’nun (Vladislaus) hükümdarlığı günden güne daha mukavim oldu ve kuvveti arttı. Kral Buda kalesinde, Kraliyet sarayının yüksek kubbeleri altına yerleşince, Voyvoda Jânos, Türklere karşı sefer açması ve Türklerin Macaristan’a çok defa verdiği •zararlara karşı misilleme yapması için Kralı cesaretlendiriyor ve kamçılıyordu. Bundan dolayı Kral Ulâszlö hükümdarlığının 3. yılında seçkin askerlerden oluşan büyük ve masraflı bir ordu topladı ve Voyvoda Jânos, ülkesinin sayısız asilzadesi ve Sırbistan despotuyla, yani Kralıyla birlikte (bu Kıralı o sırada ülkesinden sürmüşlerdi) Tuna’yı geçti ve Sırbistan’a vardı. Kral burada devamlı bir ordugâh kurdurdu ve daha içerde bulunan Türk hâkimiyeti altına alınmış bölgelere ordusunun baş komutanı Jânos Hunyadi’yi göndermeye karar verdi. Savaşa kalkan ordusunu iki kısma ayırdı: Voyvoda Jânos, silahlanma ve askeri araç gereç bakımından daha seçkin olan kısmı aldı. Bundan başka bay Voyvoda kendi askerlerinden oluşan kuvvetli bir kıtayı da yönetiyordu. Bu mahir askerler muzaffer silahlarıyla düşmanı pek çok defa kaçırmıştı. Böylece Voyvoda onların refakatinde Racia, yani Sırbistan’dan geçti ve eskiden beri Türk ordusunun hâkimiyeti altında bulunan bütün Bulgaristan’ı tamamen Rumeli sınırına kadar geçti. Yollarına çıkan her canlıyı, insanı, sürüleri yakaladılar veya öldürdüler. Şehirleri, kaleleri ve Türklerin her bir yerleşme bölgesini aldılar, buraların altını üstüne getirdiler, yerle bir ettiler ve ateşe verip yok ettiler. Bunlar arasında meşhur hamamlar şehri, kalabalık ve hazineler bakımından zengin olan Sofya’yı yağma ettiler ve kül yığını haline getirdiler. Bütün bu saydıklarımızdan yükselen dumanlar, bütün Rumeli’yi ve deniz müdafaasına güvenemeyen Türk imparatorunun bütün ülkesini korkuya saldı. Türk imparatoru Voyvodaya karşı binlerce kişi gönderdi ve Hunyadi kendisine karşı gönderilen ve her defasında daha üstün sayıdaki düşmanla 5 defa şiddetle çarpıştı ve hep gâlip geldi. Zaferin evcine erişmiş olarak ve şeref kazanarak yeniden Sırbistan’a döndü ve ordugâh kurdu; o zaman ona, Türklerin sayılamayacak kadar kalabalık bir askerle kendisine karşı geldiği haberini getirdiler.

Nitekim adı geçen imparator Murad’ı İmparatorluğunun tahribi çok öfkelendirmişti. Sarayındaki en iyi muhariplerden seçilmiş askerlerine ve ülkenin bütün silahlı kişilerine genel seferberliğe hazırlanmaları için emir verdi, çünkü intikam almak istiyordu. Seferin kumandasını akrabası Anadolu paşasına verdi. Paşa, Voyvoda Jânos Bey’i Bulgaristan'da izinden takibetti. Voyvoda’nın bir gün önceki karargâh yerinde, geride kalan birkaç yaralı veya hastalıktan zayıf düşmüş Macarla karşılaşınca, bunları bağlatıp imparatorun huzuruna gönderdi. Sanki bu hareketiyle imparatora böyle zavallı tiplerin ülkesinde korku yarattığını anlatmak istiyordu. Bunun üzerine güya Türk imparatoru şöyle cevap verdi: “Dilerim başarıyla dönersin, eğer geri dönersen, önlerinden kaçtığım tiplerin nasıl olduklarım o zaman daha iyi anlatabileceksin.’’

Gecenin sona ermesiyle, şafak sökerken Türkler ve Macarlar birbirlerinin davullarının vuruşunu işitecek kadar birbirlerine yakın gelmişlerdi. Voyvoda Jânos, düşmanın kendisini saf dışı bırakarak Kıralın ordugahına hücumundan korktu. Bundan dolayı savaş yorgunluklarından bitap bir hale gelmiş askerleriyle düşmanın önüne gitti ve düşmanı kendi üzerine çekmek istedi. Bu büyük dinsiz kalabalığının kendisine karşı döndüğünü görünce, korkuya kapıldı, askeri de en az onun kadar korkudan titremeye başladı. Buna rağmen Voyvoda gerilemedi, tersine korkudan titreyen askerlerinin saflarını düşmana karşı bağladı ve onları şu sözlerle yüreklendirdi: “Cesur olunuz; zafer şanımızı kaybetmektense, hayatımızı kaybetmek daha evlâdır. Sayısının çokluğuyla övünen düşmandan ne korkuyorsunuz? Onların cesaretini çok kere denediniz. Nasıl şimdiye kadar çok defa kaçtılarsa, Tanrı’nın inayetiyle şimdi de onları kaçırabiliriz. Eğer aramızdan biri ölüm katına ulaşırsa, buna aldırmasın: çünkü, eğer benimle veya kader arkadaşlarıyla kahvaltı ettiyse, akşama İsa’nın masasında şölen yapacak.”

Hunyadi şahsen yönettiği ordusunun büyük kısmını bu sözlerle harekete getirdi ve düşmana saldırdı. Bu manzara karşısında diğer kıtalar da kumandanlarını takip ettiler. Her iki taraf büyük bir cesaretle savaşa girişti, fakat başarıları aynı olmadı. Çünkü Paşa ve kendisine emanet edilen bütün Türk topluluğu hemen çarpışmanın başında geriledi ve şuursuz bir kaçışa başladı. Macarlar ise onları korkunç bir şekilde takibe başlarlar ve süratli atlılar dahi kendini ölümden kurtaramadı ve bu kanlı yiğit hesaplaşmasında hayata veda etti. Dinsizlerin binlercesi orada telef oldu. Macarların esir alma arzuları yoktu ve kaçarken yetiştikleri herkesi çok kere yaralayarak kılıçtan geçirmek suretiyle öldürdüler. Kovalama akşam duası saatinden gece yarısına kadar sürdü. Paşa, yenildiği takdirde gecenin karanlığından yararlanarak düşmandan kaçabilmek için, çarpışmayı günün bu saatine ertelemişti. Lâkin bu umudu bir işe yaramadı. Çünkü dolunay ışıklarıyla geceyi aydınlattı. Paşa esir düştü ve onu büyük bir borozan sesi eşliğinde gece yarısı Macar ordugâhında bulunan Jânos’un çadırına götürdüler.

Böylece Voyvoda bir sefer esnasında 6 başarılı çarpışma yapmış oldu ve Macaristan’dan hareketinden 5 ay sonra, insan ve eşyalardan oluşan muazzam bir ganimetle yüklenmiş olarak ordusunu eksiksiz Kralın ordugâhına geri götürdü. Zaferin işareti olarak Krala çok sayıda düşman sancağı, yani banderium teslim etti. Daha sonra bunları Macaristan’ın koruyucusu mutlu bâkire Meryem’e sundular. Voyvoda Jânos törenle Budin’e girdi. Bunları Buda şehrinde yapılan kilisede, tamamen bizim zamanımıza kadar, bizden sonrakilerin hatırlaması için ve bu mutlu bâkirenin şanı için astılar. Bunlar, gökyüzünün Voyvodaya verdiği büyük zaferler hakkında tanıklık ettiler. Eğer toz ve aşınma nefis kumaşlarını çürütmeseydi, bugünkü güne kadar orada asılı kalacaklardı.

Lât. s. 254-255

Mac. s. 393-394

Kral Ulâszlo ve Türk İmparatoru

Arasındaki Ateşkes

Sırbistan’ın Yeniden İmarı

Bu çok sayıdaki parlak karşılaşma ve meşhur zafer, Türk imparatoru Murad’ın korkarak Krala ve Voyvodaya elçiler göndermesi ve mütareke yapılması için gayretle ve yalvararak uğraşması neticesini doğurdu. Bundan dolayı Kral Ulâszlo, Segedin şehrinde asilzadelerle gösterişli bir diyet toplanmasına karar verdi.

Ülkenin çok sayıdaki soylusu her yandan gelip toplandı; İmparatorun elçileri de geldiler: Türklerin iki Voyvodası tasarlanan ateşkesi imzalama yetkisiyle geldiler. Nitekim on yıllık bir ateşkeste karar kıldılar; Kral ise Anadolu Paşasını serbest bıraktı. Türk imparatoru Semendre kalesini ve despot Georg’dan aldığı Sırbistan’ın ne kadar kalesi varsa hepsini geri verdi. Ateşkesi yeminle teyid ettiler. Voyvodajânos, Kral ve kendi adına ve bütün Macar halkı adına, adı geçen Türk Voyvodaları ise, imparatorları ve hâkimiyeti altında bulunan bütün kavimler adına bahsedilen on yıllık ateşkesi kabul ettiler ve diğer şartların tutulacağına dair yemin bile ettiler. Keşke hiç etmeselerdi! Çünkü daha sonra Kral ve Voyvoda, adı geçen Kardinal lulianus’un kışkırtması üzerine barışı bozdu ve bundan dolayı, tıpkı bir zamanlar bütün insanlar arasından en büyük zaferlere erişmiş olan

Pompeius’un da[*], atlarını Kudüs’teki kilisenin avlusuna her hangi bir ahıra koyar gibi koyduğu için talihinin ters döndüğü gibi, Kral Ulâszlö ve Voyvodanın askerî başarısı felâkete döndü.

* Eskiçağ Roma’smın meşhur politikacı kumandanıdır. Pompcius (M.Ö. 106-48), 68 yılında Filistin topraklarına sefer yapmıştır.

Lât. s. 255٠257

Mac. s. 395*399

Kral Ulâszlö’nun Rumeli Arazisinde, Denize Yakın Varna Şehri Havalisindeki Seferi ve ölümü

İşleri bu şekilde düzenlediler, fakat kardinal lulianus Bey, Kral ve Voyvodanın ateşkes antlaşmasını bozarak Türk imparatoruna silahla hücum etmesini sağlamak için bütün gücüyle uğraşıyordu. Nitekim dinsizlere yapılan yemini asla tutmak gerekmediğini söyleyip duruyordu. Hıristiyan dini düşmanlarına karşı kazanılan ve Tanrı’nın kendilerine bahşettiği ünlü zaferi yok etmelerini ve düşmana karşı Tanrı’nın iradesini, düşmanın arzusuyla değiştirmelerini Tanrı’ya karşı yapılmış bir haksızlık olarak nitelemiştir.

lulianus devamlı kışkırtmalarıyla onları akdi bozmaya sürükledi ve demirin yenemediği erkekleri nihayet belâgat yendi. Aynı zamanda sayısız hükümdarın silahlı olarak Hıristiyanların yardımına geleceğini vadetti; Bulgaristan’dan, Arnavutluk’tan, Trakya’dan ve ünlü imparator şehri İstanbul’dan da büyük bir askerî yardım geleceğini tekrarlıyordu. Zaten hükümdarlar ve adı geçen ülkelerin sakinleri de aynı şeyi vaadedip duruyorlardı.

Kral ve Voyvoda, lulianus'a itaat ettiler, kendileri de büyük teşvikten dolayı heyecanlandılar ve çok sayıda ücretli asker toplayarak, kalelerin askerî halkını da birleştirmek suretiyle, ülkenin çok sayıda aristokratının refakatinde Orşova kalesi havalisinde Tuna’yı geçtiler ve düşman toprağına girdiler. Ordugâh durmadan yer değiştirir, yoluna çıkan bütün düşman arazisini yakıp yıkarak mülklerinden mahrum eder. Kaleler ve tahkim edilmiş bölgeler ya itaat yoluyla, ya da büyük hücumlar ve silah zoruyla ellerine geçiyordu. Mümkün olduğu kadar düşman ülkesinin derinliklerine kadar sokulmayı uygun gördüler. Bulgaristan ve Rumeli’yi geçerek deniz kıyısına ulaştılar, kendiliklerinden tâbiliklerini bildiren Rumeli’deki Varna ve Galata adlı şehirleri mülklerine kattılar ve bu şehirlerin yanında ordugâh kurarak vadedilen yardımın gelişini beklediler. Şayet, insan daha kendi ülkesindeyken, kendi ordusunu tedarik edememişse, yabancı diyarda, yabancı bir ordunun onun nâmına silaha sarılmadığı çok görülen acı bir gerçektir.

Bu zaman zarfında çok sayıda ganimet topladıklarından ve çok sayıda düşman öldürdüklerinden, adı geçen ülkelerin büyük kısmını ateşe verdiklerinden ve taş üstünde taş bırakmayarak çok büyük zararlar verdiklerinden dolayı düşmanla her hangi bir çarpışma yapmadan dönebilirlerdi, fakat bu düşmana karşı kazandıkları geçmiş zaferleri onlara fazla bir cesaret verdi. Bundan dolayı bir nevi cürete kapılarak vadedilen yardımın gelmemesinden dolayı, seferin neticesini almadan ve düşmanla karşılaşmadan geri dönmeyi şerefsizlik saydılar. Bu yüzden yazın son ayını ve yine bütün sonbaharı düşman toprağında geçirdiler. Nihayet Kasım ayının onuncu gününde, Aziz Martinus yortusu [*] arefesinde Türklerin imparatoru Murad, dinsizlerin sayısız kalabalığıyla muntazam saflar halinde, askerî alemlerle savaşa hazır bir vaziyette geldi.

*11 Kasım

Onlar bütün bunları düzenledikten sonra, Tanrı yüksekten işaret verdi, vukubulacak talihsizliğe onların dikkatini çekti. Çünkü askerî alemleri, yani altından parlayan sancakları yükselttikleri zaman, o sırada henüz hafif esen rüzgâr dalgası hortum yapan fırtınaya dönüştü ve kuvvetlendi. Sancaklar parçalara bölünerek ve yırtılarak havaya uçtular.

Nihayet her iki tarafta çok sayıda trompet çaldı, davul gümbürdedi, Türklerin savaş gürültüsü kulakları tırmaladı: iki düşman kapıştı.

Her iki tarafta mızraklar kırılır ve mızraklar kırılırken çokları atlarından düşer; mücadele sert bir şekilde karışır. Her iki tarafta çokları ölür, fakat Türk tarafında çok daha fazla kişi ölür. Türklerin tek bir kıtası dahi Macar erinin kahramanlık hamlesini durduramadı, hatta aniden yüzgeri dönerek kaçmaya başladılar, fakat Türklerin her tarafta yayılan kıtaları Macar ordusunun 6 katından daha çok olduğundan, kaçan safları kovaladıkları takdirde Macarlara çok bir fayda sağlamayacaktı, çünkü takipten geri döndüklerinde, onların karşısına yeni kıtalar çıkıyor ve onları büyük bir gürültüyle yeni bir çatışmaya kışkırtıyordu.

Günün en büyük bölümü bu ölüm saçan mücadeleyle geçti. Her iki hasım taraf için cesetlerle dolu savaş alanı korkunçtu. Türklerin atlıları da sarsılıp kaçmaya başlayınca ve sadece imparatorun ordugâhı büyük korkular arasında, sayılamayacak kadar çok yaya kıtasıyla kendi yerinde kaldığı zaman, Kral Ulâszlö düşman atlılarının kaçtığını ve imparator Murad ve ordugâhının korkudan titrediğini görerek muhafız kıtasını muharebeye soktu, bu arada Voyvoda bey ve diğerleri azgın mücadelede çarpışırlarken Ulâszlo Türk imparatorunun ordugâhına saldırdı, ordugâhı tamamen yok etmek istedi. Büyük sayıdaki yayaların sık kıtaları arasına vardı, yayalar ona saldırdı ve Ulâszlö’yu kıtasıyla birlikte ezdi: Kral öldü. Kralın ölümü, ümitsiz durumdaki yenilmiş ve ezilmiş düşmanı, umulmayan bir zafere ulaştırdı.

Macarlar savaş meydanını ve ordugâhlarını da düşmana bırakarak geri dönüp kaçmaya başladılar. Daha önce kaçan düşmanı kovalayan Macarlar, diğerlerinin hezimetini tahmin bile edemediler ve takipten geri dönerek, adı geçen ordugâhta gece uykusuna çekildiler. Yaslı günü takip eden gece bütün arz koyu bir karanlığa büründü, her iki taraftan kaçmayanlar ve ordugâhı bırakmayanlar ertesi günü fecre kadar gece nöbeti tuttular. Ne yaşamaya, ne ölmeye muktedir olan sayısız yaralının iniltisini, haykırışını, figânını dinlediler ve günün ağarmasını sarsılarak beklediler. Bütün ova çepeçevre yaralılarla ve cesetlerle doluydu.

Nihayet gece karanlığını gündüzün aydınlığından ayıran kızıl şafak sökerken, parlak güneş dağların zirvesine ulaşarak gündüzün aydınlığını geri getirdiği sırada, Türkler düşmanlarının kaçıp kaçmadığını henüz bilmiyorlardı, böylece kıtalar oluşturdular ve imparatorun ordugâhından çıkarak ağır adımlarla yavaş yavaş yaklaşıp, temkinli bir şekilde yoklayarak Macar ordugâhının içinde asker olup olmadığına baktılar, içinden insan gürültüsünün güçlükle duyulduğunu, hiç kimsenin silahına davranmadığını, hiç kimsenin savaşmak için savaş alanına koşmadığını farkettiler; o zaman imparator ordusunun bütün yayaları ordugâha hücum etti, çünkü karargâhı hiç kimse savunmuyordu. Böylece Türkler karargâhı yerle bir edip alt üst ettiler ve orada bulunanları öldürdüler veya esir ettiler.

Daha önce ad, geçen kardinal lulianus ve büyük kısmı Cheriensium tarikati rahiplerinden olmak üzere çok sayıda başka rahibin ve onlardan başka Varad piskoposu Janos ve Eğri piskoposu Simon'un en son bulundukları yerin burada, bu ordugahta olduğu söylenir; bundan başka Kira, ordusunun askeri meziyetleriyle sivrilen neferi Altes Istvan Bathori de çarpışmanın sarsıntılarında telef olmuştu: Kritik bir anda ve kendi şecaatiyle Kralın sancağını taşıma İşini ona vermişlerdi. Kira, Ulaszlo’nun hayatı hükümdarlığının 4. yılında ve Miladi 1444 yılında, böyle talihsiz bir şekilde sona erdi. Çok kahraman bir Kraldı, vücut yapısı olarak orta boyda, yüzü kahverengi, saçı siyah, savaşta vefakar, tebasına karşı iyi niyetli, meziyetleriyle meşhur, düşünce ve ruh bakımından itidal sahibi bir hükümdardı.

Lât. s. 257-258

Mac. s. 395

Voyvoda Janos’un Esareti

Bu tehlikeli savaşta zafer şanı her ne kadar imparator Murad'ın olduysa da, bu zafere adamlarının büyük kani pahasına erişmiştir. Güvenilir bilgilere göre, Macarlara açtığı yaradan fazlasını kendi halkı almıştır ve ölü bakımından da imparatorun halkı daha çok kayıp vermiştir. Ordusundan hiç kimsenin kaçan Macarları takip etmeyişi buna yeterli bir delildir. Kendi yaralarım sarmak ona ziyadesiyle yetiyordu. Voyvoda Janos dönüş yolunun yarındayken Eflak havalisine ulaştı; düşmandan korkmadığı bu yerde, düşman onun üstüne hücum etti. Çünkü, kendisine yoldaş olarak refakat edeceğini sandığı bu bölgenin Voyvodası Drakul, ona karşı zor kullandı ve üzgün adamı teselli etmediği gibi, alçakça esarete sürükledi, fakat Drakul işi düşündükten sonra. Voyvoda beyi esir tutması İçin bir nedeni olmadığını gördü ve birkaç gün sonra çok sayıda hediyeyle Hunyadi ile barıştı veya böyle sandı ve adamlarım Hunyadi’ye refakat etmeleri İçin Macaristan in Erde! kısımlarına kadar gönderdi.

Lit. s. 259-26,

Mac. s. 403-406

Kral Naibinin Kosova’da Yaptığı Çarpışma

(Varna muharebesi ve Kral Ulâszlo’nun savaş meydanında ölümünden sonra, 1445 yılında çok sayıda soylu toplandı ve Kral Albert’in oğlu Kral Laszlo o sırada 5 yaşında olduğundan, ülkenin ve Kralın yetki alanına giren her İşin yönetimi için

Voyvoda Janos Hunyadi'yi seçti. Bundan sonra Kral naibi Han adi, kendisini Varna savaşı yenilgisinden sonra ülkesinden geçerken esarette tutan Drakul’dan intikam aldıne onun yerine bir başka Voyvoda tayin edip Macaristan’a döndü.)

Bu hadiselerden sonra Kral, naibi Jânos Hunyadi, ülkesinin belli başlı hemen her İşini kendi omuzlarına yüklenmiş kabul ederek büyük bir ileri görüşlülükle İşleri düzenledi ve ülkeyi düşman akınlarından korudu. Bu yıllarda Türklerin de Macaristan'la uğraşmaya fırsatlar, olmadı.

Nihayet, Kral naipliğinin 4. yılında, üstün muharip meziyetlerinden dolayı büyük İşlere teşebbüs etmek İçin daima büyük cesareti bulunan Kral naibi bey, Türk imparatoruna karşı yeniden silahlı hücuma geçmeyi düşündü. Nitekim büyük bir ordu topladı ve Macaristan’da askerî gücü temsil eden herşeyi tek bir orduda birleştirdi. Ordugahım askeri makinalarla, toplarla ve düşmana vuracak başka askeri aletlerle kuvvetlendirdi ve iyice yığınak yaptı. Nihayet sonbaharın ilk ayında Sörin kalesi üstünde Tuna’yı geçti. Kendisine emrettiği halde efendisi sefere katılmadığından, Sırbistan'a hücum edip istila etti ve düşman bölgesini kan ve ateşe buladı. Sırbistan’ın üzerinden ganimet toplamak isteyen biri gibi değil, ülkeyi İşgal etmek isteyen biri gibi geçti.

Kral naibine ülkenin ileri gelenleri, menşe ve mülk bakımından en ünlü kişileri refakat ediyordu: Erdel Voyvodası Imre Pelsdözi ve kardeşi Laszlo, bundan başka Voyvoda Marczali'nin oğlu Imre, Kralın baş mabeyincisi Rozgonyi Rajnâd, 'I'amâs Szecsi, Dalmaçya ve Hırvatistan bani Franko Thalloczi, Kira, naibinin kan akrabası Janos Szekely, Benedek Eosonczi, Alsolendva'lı Istvân Banfi ve askerlikte maltir, savaşta gözüpek olan büyük sayıdaki silahlı kuvvet eşlik ediyordu.

Türle imparatoru Murad, kendisine karşı büyük bir düşman ordusunun harekete geçtiğini öğrendiği zaman, savunma açısından ciddi endişelere kapıldı, imparatorluğunda eli silah tutan bütün herkesi silah altına aldı; bütün muhariplerin¡ silahlandırdı ve eğitti, ondan sonra muazzam kıtalarım yaklaşan düşmana karşı harekete geçirdi.

Ekim ayının ortalarında, Macar ordugahı Sırbistan arazisinden geçerek Türk imparatorunun hâkimiyeti altında bulunan Bulgaristan arazisine erişti ve Macarlar düşmanı burada beklediler. Daimi ordugah Kosova denilen ovadaydı. Nihayet Hıristiyan aziz Gallus ve Evangelist Luca bayramları arasına düşen perşembe gününe ulaştılar[*]; Türk imparatoru da o sırada gelmiş ve ordugâhını Kral naibinin ordugâhından uzak olmayan bir yere kurmuştur. Firenlenemeyen gençliğin mahmuzladı- ğı, çarpışmak için içinde savaş arzusu bulunan her iki tarafın hafif silahlı askerleri, oradan buradan ovaya hücum ederler, karşılıklı kapışırlar ve ölüm saçarak dağılırlar.

* 16-18 Ekim arasına düşen gün.

*18 Ekim 

Bir ok atımı mesafeye ulaştıkları zaman ise, her iki tarafta davullar çalmaya başladı, korkunç bir gürültü çıktı ve her iki taraftan çalan borazanların sesi üzerine, iki tarafın her kıtası uçuşan mızrak dalgalan arasında bütün kuvvetlerinin yaptığı bir hamleyle kapıştı ve bu büyük hareketlenme üzerine ova bile inledi. Karşılıklı katliam için birbirlerine girerler. Mızraklar çatırdar, her iki taraftan çok kişi yaralanarak atlarından savaşanların ayağı dibine düşer, ölenlerin korkunç çığlığından yüksek gökyüzü yankılanır. Her iki tarafta yığılmalar olur, iki taraf birbiri önünde gerilemez, öylesine bir araya yığılırlar ki, çarpışmadan çoklarının eli yorulur, yakınlarında bulunan düşmana bir saat boyunca vurmak zorundadırlar.

Nihayet Macarlar düşmana karşı daha şiddetli bir hücum düzenlediler ve birçok kıtaya ayrılan Türkleri savaş meydanının uzunca bir bölümünde devamlı katliamdan sonra kaçırırlar. Bundan sonra ise, Türkler imparatorun ordugâhına gelen yeni kıtaların yardımıyla ölüm saçarak Macarları tamamen ordugâhlarına kadar geri sıkıştırırlar. Türk yayalarının sık ok sağanağı göğün parlaklığını kararttı ve Macarlara ağır kayıplar verdirdi. Elbette Macarlar için 24 bin veya aşağı yukarı ondan biraz fazla muhariple 200 binden fazla ordusuna güvenen düşmanı durdurmak eşit olmayan ve ağır bir görevdi, o gün ne düşmanın çokluğu, ne silahlarının gürültüsü ne de çok sayıdaki yaralanma hadisesi onları kaçıramadı. Güneşin batışına kadar sarsılmaz bir imanla yerlerinde kaldılar, Türkler onları ne kadar sıkı bir şekilde çevirdiyse, o nisbette az gerilemeye mütemayildiler.

Yiğitçe ve daha çok da inatla yaklaşan gece karanlığına kadar savaştılar ve 'Kürklerin kendilerine yaptığından daha büyük tahribatı onlar arasında yaptılar. Bütün bir gün şiddetli savaşla geçti, her iki taraftan sayılamayacak kadar çok insan kestiler, bütün savaş alanı taze cesetlerle doldu, fakat ancak çöken gece her iki tarafın savaş öfkesini karanlığıyla aldı ve silahları birbirinden ayırdı. Kıtalar gece bastıktan sonra mücadeleyi bıraktılar, fakat savaş makinalarla ve toplarla gece de sürdü.

Bu gecenin hemen arkasından gelen cumartesi gününü güneş ışıklarıyla aydınlattığı zaman, her iki düşman taraf dünkü savaş öfkesinden gerilmiş bir vaziyette, düzenli saflar halinde savaş meydanına saldırdı. Yeniden kapışırlar, her iki taraf çok sert bir savaş verir. Büyük bir karışıklık içinde günün 6. saatine kadar çarpışırlar. 'Kürk imparatoru, az sayıdaki ve yorgun Macar askerlerinin kendi kıtalarını güç durumda bıraktığını görerek askerinin hepsini, yani atlıları savaşa sokar, büyük bir öfkeyle Macarların saflarına ve kıtalarına saldırır, onları su baskınına uğramış gibi kaplar ve hem onları hem ordugâhlarını dağıtarak o ana kadar firar nedir bilmeyenleri firara zorlar.

Nitekim herkes kaçtı, firar sırasında bütün saflar bozuldu. Türkler güneş batıncaya kadar onları insafsızca kovaladı. Fakat öfkeli kovalayışın sonu Macarlar için henüz bununla da bitmiyordu. Zira ülkelerini geçerken Macarların zarar verdiği Sırplar, onlara karşı çıkarlar ve bütün gün kaçmaktan yorulan, her nevi silahlı savunmadan yoksun bırakılan Macarları kurtlardan korkan kuzular gibi, insafsızca soyarlar, kılıçtan geçirirler ve imha ederler.

Lât. s. 261-262

Mac. s. 407-408

Savaşta ölen Devlet Adamları; Kral Naibi Despotun Esaretinde ve Despotun Cezalandırılması

Bu savaşta daha önce yukarıda adı geçen çok sayıda kişi ölmüştü: Imre Pelsöczi ve kardeşi Lâszlo, bundan başka Voyvoda Marczali’nin oğlu Imre, Tamâs Szecsi, Ban Frankö, Jânos Szekely, Benedek Losonczi ve Alsölendva’h Istvân Bânfı ve kısacası Macaristan’ın yiğitliğiyle tanınan bütün sınıfı.

Kral naibi ise, hızla atını mahmuzlayarak savaşın kargaşasından ve savaş meydanından uzaklaşıp bütün askerini terkederek korunma silahlarım bırakıp yolsuz yollarda avare dolaştı ve güya iki Türkün eline düştü. Türkler onu tanımadıklarından mızraklarını yere attılar, yalın elle üzerine hücum ettiler ve elbiselerini parçaladılar. Kral naibinin boynunda altın bir haç asılıydı. Türkün biri bu haçı almak isteyince, iki Türk kendi aralarında kavga etmeye başladı ve boğaz boğaza geldi. Kral naibi, onlar boğuştukları sırada, mızrağın birini kaparak üstlerine hücum etti ve kuvvetli koluyla birisine öylesine yerleştirdi ki, can verip yere kapaklandı. Diğerine de vurmak istedi, fakat o kaçıp elinden kurtuldu.

Kral naibi ilerlemeye devam ederek bir Sırplıyla çarpıştı. Ganimet arzusuyla ormanda dolaşan bu Sırplı, şekline ve dış görünüşüne bakarak kibar bir adamın hemen yakınında belirdiğini görünce ona zarar vermedi. Mızrak henüz Kral naibinin elinde bulunduğundan, hücum etmeye cesaret etmemiş olmalıdır.

Hunyadi ve Sırplı bir müddet şaşkın halde duraladı. Nihayet Kral naibi bey, Sırplıdan kendisini Bclgrad kalesine kadar götürmesini istedi ve karşılığında kendisine hatırı sayılır bir mükafat vaadetti. Sırplı kabul etti, fakat yine de vaaddettiği yere değil, SemendrE kalesine götürdü ve despot Georg, Kral naibinin kale kapılarının içinde olduğunu öğrenince, birkaç yıl önce sürgüne gitmesi icabettiğinde bu zatın liyakati ve desteğiyle ülkesinde yeniden hükümdarlığa kavuştuğunu hiçe sayarak nankörlük edip dost olmayan bir ev sahibi gibi davrandı, yani Hunyadi’nin tutuklanmasını emretti ve Kral naibi kendi yerine büyük oğlu Lâszlö’yu eline rehin verinceye kadar, serbest bırakılması için gayretle çaba sarfeden Macar beylerine onu iade etmedi.

Bu savaşta Kral naibinin talihi yaver gitmemişti, cesaretinin yokluğundan değil, kuvvetinin az oluşundan dolayı düşmana karşı zafer kazanamamıştı. Buna rağmen Macaristan’ın ileri gelenleri onun dönüşünü minnet dolu bir yürekle bekliyorlardı. Kral naibi noel sıralarında geri döndüğü zaman, soyluların büyük bir grubu Szeged’de (Segedin) toplanarak onun dönmesini beklediler; mutlu bir yüz ifadesiyle onu karşılamaları bunun delilidir.

Bundan sonra Kral naibi despotun nankörlüğünü ve esaretle geçirdiği hoş olmayan durumları düşünerek silahlı kuvvetlerini yeniden teşkilatlandırdı ve despotu lâyık olduğu şekilde cezalandırmak için hareket etti. Hâkimiyeti altında bulunan araziye girdi, büyük tahribat yaptı ve Macaristan sınırında bulunan bütün kalelerini zaptetti. Eğer despot oğlunu sağ olarak geri vermeseydi ve Despotun ricası üzerine Macaristan’ın ileri gelenleri Kral naibinin intikama susamış ruhunu fırenlememiş olsalardı, tahribatını sürdürecekti.

L&t. s. 265-266

Mac. s. 411-413

Kral Naibinin Sırbistan Toprağındaki Kruşevac

Kalesi Yanındaki Çarpışması

Türk imparatoru Murad, komşusu Sırbistan üzerinde despotun hâkimiyetine güçlükle tahammül etti; Kral naibini serbest bıraktığından ona çok kızmıştı. Bunun için muhariplerinin büyük kısmını silah altına aldı ve Sırbistan’daki bölgelere karşı Firuz Bey (Friczbeg) adh Voyvoda'nın kumandasında bir ordu şevketti. Ona, Morava nehri yanında uzanan ve eskiden beri harabeler içinde kalan Kruşevac kalesinin onarılmasını ve despot Georg’a karşı savaşa buradan başlamasını kesin olarak emretti. Despot bunu duyunca çok korktu ve ne yapması gerektiği hakkında uzun süre düşündü. Aslında kendi kuvvetleriyle bu kadar büyük düşmana karşı koyamayacağını iyi biliyordu. Kral naibine karşı yaptığı haksızlığa artık üzülüyordu! Bu kritik durumda ya düşmana boyun eğmekten, ya da yardım aramaktan başka çaresi kalmayınca büyük bir üzüntüye kapıldı; yardım için kime baş vuracağını bilmiyordu. Nitekim yakınlarına: “Eğer Kral naibinin bana karşı duyduğu iyi niyetini istismar etmemiş olsaydım, sıkıntıya düştüğümde bu muazzam felaketlerden beni o kurtarabilirdi” diyordu.

Nihayet koruyuculuğuna kendini emanet edeceği hiç kimseyi bulamayınca, neredeyse utancından yüzü kızarmış bir vaziyette Kral naibinden yardım istedi. Türklerle savaşmayı neşeli bir dansa gitmeye tercih eden Kral naibi ise, çok sayıdaki muharibini hemen topladı ve silaha sarılarak despotun yardımına şahsen gitti. Despotun kendini savunmak için savaşa hazırlandığını Türkler de biliyorlardı, fakat yardımcı olarak Kral naibini kazandığını bilmiyorlardı. Böylece yaklaşan düşmanı sükunetle bekliyorlardı. Kral naibi ise, bir an önce düşmana saldırabilmek için kendi adamları ve Sırp kıtalarıyla birlikte bütün geceyi yürüyüşle geçirdi. Sabahla birlikte yol da sona erdi, gün doğarken aydınlıkla birlikte Kral naibi de düşmana doğru yaklaştı. Bu sırada küçük bir sis çıktı, her iki tarafın gözünü kapladı, birbirlerini göremediler. Doğmakta olan güneşin ışınlarıyla birlikte sis kalktığında, parlak demir giymiş saflar ortaya çıktı. Türk kıtaları düşman saflarını gördüler, eskiden beri tanıdıkları Kral naibinin dalgalanan sancaklarını da gördüler, korkuyla ters yüzü döndüler ve silahlarına dahi davranmadan hızla kaçmaya koyuldular. Kral naibinin bütün hafif silahlı askeri kaçanları sıkı bir takibe aldı ve takipçiler büyük bir savaş arzusuyla firarileri yok etmek istediler. Büyük kıyam tamamen yaklaşan geceye kadar sürdü ve eğer yaklaşan gece karanlığı firarileri gizlemeseydi, katliam çok daha büyük olacaktı. Adı geçen Firuz Bey, kendisine emanet edilen asker halkın çok sayıdaki ileri geleniyle birlikte esir düştü; büyük bir sevinç ve gösteriyle esirleri Kral naibinin huzuruna çıkardılar. Böylece Kral naibi zafer kazandı ve dönüş yolu üzerinde bulunan Bulgaristan’ın yönetim merkezi olan Vidin şehrini yerle bir etti. Nihayet bütün esirleri despota bırakarak başarı ve zaferle Macaristan’a döndü.

Lât. s. 267

Mat. s. 415-416

Rahip lohannes Capistrano’nun Macaristan’a Gelişi

Beszterce kontu ve Macaristan’ın tüm magnatları başarıyla yurtlarına dönünce, bir misyoner rahip olan lohannes Capistrano beylerle birlikte Macaristan’a geldi. Azizlik mertebesine erişmiş olan Fransisken tarikatına mensup bu rahip sivrilmiş bir kişiydi. Katolik kilisesi başkanı Papa Nikolaus[*], Türklerin gittikçe artan bir öfkeyle Hıristiyan dini mensuplarım sıkıştırdıkları bir sırada, felaket fırtınaları arasında çalkalanan katolik halkına yardım etmek istiyordu. Bunun için Türklere karşı haçlı seferi düzenlemek istedi ve başvuran herkese her eyalette günahlarının affedildiğinin, onları ahirette bekleyen akibetle mağfiretin bildirilmesini, beyaz beze işlenen kırmızı haçı kendileri için paylaşmalarını ve göğüslerinin sol tarafına takmalarını papalık fermanıyla emretti. Papa hazretleri düşüncesinin gerçekleştirilmesi için adı geçen rahip lohannes Capistrano’yu görevlendirdi. Bunun neticesinde rahip lohannes Almanya ve Polonya bölgelerinde ve Macaristan’da daha çok orta tabakadan olmak üzere çok sayıda kişiyi adı geçen düşmana karşı silah altına çağırdı. Zira Papa, kutsal dinin yayılmasında büyük bir otoriteye sahipti ve Tanrı nezdinde sağladığı itibarın büyüklüğünü insanlar biliyordu, körleri, topalları ve hastaları iyileştiriyor ve insanlardan habis ruhu kovalıyordu.

* Papa Nikola (1447-1455).

Lât. s. 268-269

Mat. s. 417-418

Türk İmparatoru İstanbul Şehrini Alıyor

Kral Lâszlö’nun (Ladislaus) Macaristan’a geldiği yıl içinde, yazın ilk ayı sırasında Türk imparatoru Mehmed, silahlarını Bizanslılara karşı çevirdi ve imparatorla yaptığı ittifak ve yemine rağmen bütün Bizans’a karşı korkunç bir savaş açtı. Sayısız kıtasını her yerde toplayarak ülkesinin bütün hazır kuvvetini harekete geçirip, mağrur ruhunun ihtirasından bir zamanlar Byzantium diye adlandırılan eski imparatorların sevgili çocuğu, dünyanın sultanı, o meşhur şehir İstanbul’a karadan ve denizden hücum etti. Hıristiyan Kurallardan yardım dilenen, fakat herkesin tehlike ve harabiyet içide kendi haline bıraktığı hüzünlü şehri, silahlarıyla ve devamlı hücumlarıyla öylesine zorladı ki, kadınlar bile savunmaya katılmak zorunda kaldılar.

Fakat Bizanslıların sayılamayacak kadar çok düşman karşısında yetersiz savunmanın ardından ellerini uzatmaları neye yarayabilirdi, Türk imparatoru kuşatmanın yeni bir türünü keşfetti ve onlara karşı tuzak hazırladı: tüneller ve toprak altında lağımlar kazdırdı ve boğazı zincirlerle ve köprüyle birbirine bağladı ve şehrin yüksek duvarlarından da daha yüksek ağaç kuleler yükseltti ve bu kulelerin çatısından Türkler yoğun bir ok sağanağıyla şehirde silah tutan herkesi ok yağmuruna tuttular. Mehmed, bundan başka topların ve kuşatma makinalarının çok çeşitli ve asla görülmemiş büyüklükteki türlerini kullandı ve şehrin duvarlarım dökülen harabeler haline getirdi.

Nihayet şehrin duvarlarının büyük kısmını yerle bir ederek ordusunun en bahadır kısmını davulların ve borazanların aşırı gürültüsü refaketinde şehrin iç kısmına saldın için harekete geçirdi ve 54 günlük kuşatmadan sonra, bütün gücünü kullanarak son bir mücadelede şehri aldı. Bizans imparatoru düşmanın şehre girişi sırasında sayısız yarayla delik deşik olarak öldü ve şehirde güzel olan herşey, dinî ve dünyevî ne varsa hepsi aynı şekilde Türklerin İğrenç yağmacı eline düştü. Şehrin ileri gelenlerini yakaladılar ve imparatorun huzuruna çıkardılar, bu gaddar hükümdar sefil bir şekilde onların boynunu vurdurdu. Azizlerin mezarım altüst etti ve kutsal bakiyelerini denize attırdı.

Bu büyük şehrin düşüşünü, Hıristiyan dininin acıklı talihsizliğini ve gazaba gelmiş düşmanın kutsal ve dünyevî şeylere, erkeklere ve kadınlara karşı korkunç ve günahkar şekilde İşlediği her türlü çok ve büyük cinayeti hadiselerin büyüklüğüyle uygun olarak sözlerle kim ifade edebilir, gözyaşlarıyla kim ağlayabilir, ana hatlarıyla hikâyesinde kim çizebilir?

Lat. s. 269-273

Mat. s. 418-425

Türk imparatoru Belgrad’ı Kuşatıyor

Türk imparatoru Mehmed'in Macaristan'a karşı hücuma hazırlandığı ve daha once Belgrad kalesini almak istediği haberi yayıldığı zaman, Kral Laszlo, 1455 yılında. Buda kalesinde İkâmet ediyordu. Bu haber sadece Macaristan halkım değil, komşu bölgeleri ve yine bütün Hıristiyanlığı büyük bir kaygıya düşürdü ve düşünceye şevketti. İstanbul şehrinin vahşice zapt! bütün Hıristiyanlığın gözü önünde cereyan etmişti ve bu olay herkeste büyük bir korku yaratmıştı. Nitekim Türk imparatoru Bizanslılara karşı kazandığı zaferden sonra, başka bir insan olup çıktı, ihtiras ve kibirle kurum satarak, kendi şahsında bir zamanların Makedonyalı Büyük İskender'inin ve haşmetli çağının geri geldiğini düşündü. Güya, “Gökyüzünde bir Tanrı hüküm sürüyor, yeryüzünde de bir hükümdarın hüküm sürmesi doğrudur’’ dedi.

Bu haberleri Kral Lâszlö'ya bildirdikleri zaman, genç hükümdar derinden irkildi. Muhariplik bakımından Alman karakterli olan ve öğütleriyle Kralı yönlendirmeye alışmış bulunan Kont Ulrik de bu haber üzerine çok sarsıldı. Ülkenin savunulmasına dair müzakerede bulunmadılar, düşmana karşı koymak için silahları hazırlamadılar, sanki haberler hakkında birşey bilmiyorlarmış gibi, gece karanlığının gizliliği altında Buda kalesinden çıkarak gecikmeden yola çıkıp kendilerini Viyana şehrine attılar ve Buda kalesi iki haftadan fazla bir süre açık ve gerekli muhafızlardan yoksun kaldı. Düşmanın geldiğine dair haber günden güne yayılmasına rağmen, hiç kimse onlara karşı silaha sarılmadı.

Müteakip yazın, ekinlerin başaklan yeşil saptan çıkarak sararmaya başladığı dönem yaklaşırken ve Phoebus iki at koşulmuş arabasını ovada sürmeye başladığı zaman, Türklerin adı geçen imparatoru korkunç ve çok çeşitli teçhizatla ve dörtyüz binden fazla Türkle adı geçen Belgrad kalesini korkunç bir kuşatma çemberi altına aldı ve kaleye hücum etti. Kalenin yüksek duvarlarından çepeçevre uzanan düzlükte sayılamayacak kadar çok açılmış çadırın tepesini görmek mümkündü; düşmanın sayısını ise gözle dahi ölçmeye hiç kimse muktedir değildi.

Türk imparatoru, deniz gemileri örneğine göre inşa ettirdiği sayılamayacak kadar çok gemiyi de buraya getirdi. Bunlarla kalenin yanından akan Tuna ve Sava nehirlerini öylesine kapattı ki, kaleye gemiyle dahi yardım götürmek mümkün olamadı. Toplan, makinaları ve koç başlı mancınıkları da çok büyük zahmetle oraya getirtmişti. Görünüşe bakılırsa, tek bir kalenin yıkılması için henüz asla bir araya getirilmemiş çoklukta bir kalabalığı getirmişti. Büyük ölçülerinden dolayı uzaktaki bölgelerden onları buraya nakletmek mümkün olmadığından, bunları Kuruşevac kalesi yakınında şaşırtıcı bir beceriyle hazırlatmıştı. Bunları kalenin ova tarafına koydu. Birkaçı kalenin güçlü duvarlarını dövdü, diğerleri 25-30 kilo ağırlığındaki taşları havaya yüksekçe fırlattı; bu taşlar korkunç bir kuvvetle kalenin üstünden aşıp kalenin içine yayıldılar ve ulaştıkları her canlıyı yıldırım çarpmış gibi ani bir şekilde öldürdüler.

Savaş makinalarının vuruşları gece gündüz gittikçe daha sıkı gürlüyordu ve korkunç gürlemelerini tamamen Segedin şehrine kadar ve 24 Macar milinden [*] daha fazla bir alanda çepeçevre işitmek mümkündü. Topların devamlı ateşlenmesi muazzam bir duman çıkarıyordu, güneşin kızaran ışıklarıyla parlayan göğü, bulutlar sık gölgeleriyle karartmıştı ve esen hafif rüzgârlar kükürdün pis kokusunu kendileriyle birlikte getiriyordu. Muharebe gece ve gündüz devam etti, ne kuşatanlara ne kuşatılanlara rahat verdi: bütün zaman bu korkunç muharebeyle geçiyordu. Şiddetli kuşatmadan parlak kulelerin tepeleri döküldü, evlerin duvarları parçalandı, insanları ve kaleyi koruyan yüksek burçlar artık yerle bir olmuştu.

* Bir Macar mili 8354 m.

Azgın ve muazzam kuşatma haberi ülkenin her bölgesine ulaşmıştı, Macaristan beyleri ise hareketsiz ağır bir uyku hastalığından muzdarip gibi, harabolmaya terkedilmiş kaleye silahlı yardım için gitmekte acele etmediler. Nihayet doğuştan yiğit ve asker bir erkek olan, yukarıda adı geçen Beszterce Kontu korkunç kuşatmaya karşı koymak için oraya gitti, fakat yanında bu derece büyük düşmanla savaşmak için yeterli asker yoktu.

Çok sayıda Macar haçlısı îsa adına çarpışmak için adı geçen rahip lohannes Capistrano’nun etrafında toplandı. Lehistan’dan da aşağı yukarı 300 haçlı gelmişti. Hernekadar, yukarıda kaydettiğimiz gibi, bay Kont Kral naipliği görevinden ayrılmışsa da[*] daima sahip olduğu bahadırlığın etkisiyle düşmana hücum etmekten kendini alamadı.

* Jânos Hunyadi, 13 Temmuz 1446-13 Şubat 1453 tarihleri arasında Kıral naipliği yapmıştır. Bu tarihten sonra, Besztercze daimi kontu ve Macaristan baş komutanı ünvanını aldı. 

Nihayet uzun mücadeleden sonra, Macarlar Türkleri yendiler ve daha da şiddetle Türklerin üzerine hücum ederek onları parça parça ettiler ve demir zincirlerle birbirlerine bağlanmış gemilerini ateşe verdiler.

Türk imparatoru bu hadiseyi duyduğu zaman güya şunu söyledi: “Zor da olsa istediğimizi elde ederiz!”

Bay kont ise gemi savaşında şanlı bir zafer kazanarak kaleye girdi ve ölümden başka umudu kalmayan korkmuş kale kumandanlarını teselli etti.

“Niçin korktunuz? dedi-Türkleri ilk defa şimdi mi görüyorsunuz? Onları çok kere kaçırdık, bazen de biz onların önünden kaçtık. Onların görünmesi niçin sizi rahatsız ediyor, halbuki onları çok defa gördünüz. Silahlarını ve kuvvetlerini sanki daha önce denemediniz mi? öyleyse evlatlarım, adına çok kere kanımızı döktüğümüz İsa’ya güvenelim ve onun ve bizim düşmanlarımıza karşı cesaretle savaşalım. İsa bizim için ölmedi mi? Biz de onun için ölelim. Ruhunuz savaşta sebatkâr ve cesur olsun. Biliyorsunuz, bu düşman korkaktır. Eğer Tanrı bizimleyse, onları kolayca ezmek mümkündür. Türkler geri çekilmeye de alışkındırlar ve koşarak kaçmaktan ve yurtlarına geri dönmekten sıkılmazlar. Çok söze ne hacet? Bütün bunu kendiniz de denediniz ve kumandam altında pek çok muharebenin mihnetine katlandınız.”

Bay Kont bu ve buna benzer sözlerle ve oradaki varlığıyla onların ruhlarına büyük bir cesaret aşıladı. Yeni kuvvetlerle de kaleyi berkitti ve çok sayıda haçh askerini oraya götürdü. Bunlar halk tabakası saflarından geldiğinden ve silah kullanmayı bilmediklerinden Bay Kont, elinden geldiği kadar onları da savaşa hazırladı.

Türklerin daha önce adı geçen imparatoru Mehmed, babası Murad’ın sağlığında yine bu Belgrad kalesini kuşatarak 7 ayım harcadığım ve yine de ele geçiremeden zafersiz ve utançla kalenin altından çekildiğini duymuştu. Bundan dolayı Türk imparatoru Mehmed,ordu kumandanlarının yanında babasını küçük düşürücü sözlerle andı ve kendisinin aynı kaleyi 15 gün içinde alacağım söyledi. Voyvodalar arasında en başta gelen Anadolu Voyvodası onun böbürlenmesini duyunca, konuşmak için izin istedi ve sözlerine şöyle cevap verdi: “Haşmetli imparator! Devletli huzurunuzda hoşa gidecek birşey söylemem uygun olurdu; lâkin bu muhasaranın akışına bakılırsa, bu sözlerimin devletlinin önünde beni yalancı çıkarmasından korkarım. Macarların kaleyi Bizanslılardan daha zor bırakacaklarım bilmemiz gerekir.”

Parlak kulelerin tepesi artık devrilmişti, surların büyük kısmı yerle bir olmuştu ve toprak tabyalar ve kale hendekleri artık dolmuştu ve zeminle aynı seviyeye gelmişti, öyle ki düşmanın girmesi için önünde artık hiçbir engel kalmamıştı ve kuşatmanın 15. günü gelip çattı. İmparator erkenden daha gün doğarken davul ve borazan sesleri arasında ordusunun hepsini harekete geçirdi ve hiddetle kaleye hücum etti ve kanlı katliam pahasına da olsa kalenin ortasına ulaştı.

Macarlar ise, bu kadar çok düşmanla mücadelenin eşit olmadığını bilmelerine rağmen, bütün güçleriyle savunma yapıyorlardı ve Tanrı İsa’dan yardım isteyen haykırışlarla, fedakârane düşmanın bozulması için hücum ediyorlardı. Böylece öldürücü mücadele tazelendi, savaş artık kale meydanında sürer. Her iki taraftan da yığınlar halinde ölenler olur ve sayılamayacak kadar çok kılıcın şakırtısı havada korkunç bir gürültü koparır, mücadele eden taraflardan kâh biri, kâh diğeri kaçmaya mecbur olur.

Rahip lohannes Capistrano da bu sırada burada hazır bulunuyordu. Sözün tam mânasıyla vecde geldi ve onunla birlikte diğer rahipler de yere kapanarak Sema’dan yardım için kalplerini ve ellerini yükselterek gözlerini göğe mıhlayıp iç çekerek dua ettiler. Bu arada Peygamberle birlikte şunları söylemiş olacaklar: “Gözümü, bana yardımın geleceği dağlara çevirdim.” [*]

* Incil'den alıntı; mezamir.

Türk imparatorunun kale surları altından gecenin sonsuz karanlığında nasıl kaçtığını güvenilir olarak hiç kimse söyleyemiyor; yalnız bütün teçhizatından mahrum olarak, bütün topunu ve oraya getirttiği diğer kuşatma makinalarını orada terkederek, ordusunun önemli bir kısmının kaybıyla yurduna dönmesi, Tanrı’nın mağfireti ve imparator adına bir yüz karasıdır. Nitekim çok sonraları dahi birinin imparatorun huzurunda bu kaleyi anması onu rahatsız ediyordu.

Hatta bazıları imparatorun kaçışını şöyle naklederler: İmparator çarpışmanın en hararetli anında adamlarım çarpışmaya kızıştırdığı bir sırada, göğsünden bir okla yaralanarak yıkılmış, ağır yaralı olduğundan adamları onu çadırına kadar götürmüşlerdir. Gece bastırınca, Türkler Anadolu Beyinin, hatta bütün ileri gelen adamlarının çarpışmada telef olduğunu ve çok büyük mağlubiyete uğradıklarını, hatta bizzat imparatorun can çekiştiğini, güçlükle nefes aldığını görünce, güneşin doğmasıyla birlikte Macarların kendilerine hücum etmesinden çok korkarak kaçmaya başladılar, İmparatoru da kendileriyle birlikte götürdüler, fakat yol yorgunluğu neticesinde durumu ağırlaşmasın diye, Zsarnö adındaki karşı tarafta ordugâh kurdular. İmparator kendine geldiği ve nerede olduğunu sorduğu zaman, ona nerede olduğunu söylediklerinde, imparator sordu: “Buraya niçin ve nasıl geldik?” “Macarlar bizi yendi dediler ve Anadolu beyi, hatta ordunun hemen hemen bütün kumandanları şehit oldu. Biz de büyük bir yenilgiye uğradık, lâkin bunun da ötesinde devletlinin ölü olduğundan şüphe duyarak buraya kadar kaçmamız bizim için daha da acıdır.”

İmparator topların ve diğer kuşatma makinalarının da orada kalıp kalmadığım sorduğunda, herşey orada kaldı diye cevap verdiler; imparator tâ kalbinin derinliklerinden yaralanarak acı bir şekilde şunu söyledi: “Zehir getirin, bırakın içeyim, alçakça ülkeme dönmektense ölürüm.”

Türk imparatorunun Macarlarla Belgrad kalesi altında yaptığı savaş böyle sonuçlandı ve yeryüzünde azamet ve kibirle hüküm sürmek isteyen onu, silahtan çok orak kullanmasını bilen köylü ordusu Tanrı’nın inayetiyle yendi. Çok sayıdaki borazan ve davul sesleri arasında büyük bir neşeyle gelen imparator, hüzünle ve gece karanlığı bastırdığı sırada hicapla kaçtı.

Lât. s. 273-374

Mat. s. 425-426

Beszterce Kontu Bay Janos Hunyadi’nin Ölümü

Bclgrad kuşatmasından sonra, ilk gençliğinden beri pekçok büyük askeri İşler yapan bay Beszterce kontunu yaşlılık da boyun eğdirememiştir. Fakat devamlı silah kullanmaktan ve gailelerle dolu bir hayattan, endişelerden yorularak kuvvetinden kaybetmiş, hastalanmaya başlamıştı. Hastalığından dolayı birkaç gün boyunca burada acı çekti, sonra onu ova kasabası Zimony'a (Zemon)naklettiler ve burada daha önce adi geçen rahip Janos Capistran'ın ruhî telkini altında ruhunu İsa Peygambere teslim etti.

Bütün Macaristan'ı büyük bir matem kapladı ve bütün Hıristiyan dünyâsı şampiyonun hayatinin sona erdiğini işitince, derin bir yeise kapıldı. Gökkubbenin yüksek yıldızlan da onun öleceğine dair önceden İşaret vermişlerdi, çünkü ölmeden önce gökyüzünde kuyruklu bir yıldız görünmüştü, imparator Mehmed'in kendisi de. Bay Kontun ölümünden az önce kendisini Belgrad kalesi altından kaçırtmasına rağmen, yine de Sırbistan despotu Georg'dan yenilgisine teselli olarak Bay Kontun öldüğünü öğrendiği zaman, söylediklerine göre, uzun bir saat boyunca başını öne eğerek susmuş ve düşmanı olmasına rağmen Hunyadi’nin ölümünden dolayı acı duyduğunu ve hiçbir hükümdarın hâkimiyeti altında böyle bir adamın henüz yaşamadığını elçiye söylemiştir. ( Thurdczy burada Hunyadi’yi uzun uzun övmekledir)...Büyük imparatoru yendikten ve kaçırttıktan sonra, her zaman yürekten arzuladığı zaferin muhteşem şanı İçinde, zaferin tatil lezzeti henüz ağzındayken kahramanlık şanına erişerek hayatinin son gününü tamamladı.

Naşını göz yaşlan arasında Erdel'deki Fehervar'a götürdüler ve orada büyük bir ihtiramla defnettiler. Bay Kont Milâdî 1456 yılında, şafak sökerken ölmüştü.

Daha önce adi geçen rahipjânos Capistran son nefesini vermekte olan Hunyadi'ye baktığı sırada, ruhunu Tanrı'nın lutfuna teslim etti... Bay kont orta boyluydu, kaim boyunlu, dalgalı kestane saçlı, iri gözlü, candan bakışlı, kırmızı yüzlüydü, diğer uzuvları öylesine sevimli ve öylesine güzel bir yapıya sahipti ki, bin kişi arasında bile onun hükümdar kişiliğini tanımak mümkündü.

İki oğlu vardı ve bütün Macaristan büyük bir ümitle gözlerini onlara çevirmişti. Babalarının meziyetleri herkesi oğullarım da sevmeye zorluyordu ve babalarının faziletlerinin ve tabiatının bundan böyle onlarda yaşayacağına herkes inanıyordu.Yaş bakımından büyük olanının adi Laszlo idi. Laszlo vücut yapısı bakımından babasına çok benziyordu, askeri meziyetleri, ahlaki temizliği, alicenap oluşuyla bütün genç yaşıtları arasında en mükemmeliydi. Daha genç olanı Matyas, babasının ölümü sırasında henüz çocukluk yıllarını yaşıyordu. Babası hayattayken kalbinin derinliklerinden gelen bir sevgiyle bu oğlunu seviyordu, becerikli oluşu da herkesin gözünde onu yüceltiyordu: bütün dikkatler ona çevrilmişti ve herkes onun büyük adam olacağı kehanetinde bulunuyordu.

Lal. s. 275-277

Mat. s. 427-429

Kral Laszo’nun Macaristan’a Dönüşü

Kral Laszlo, Türk imparatorunun Belgrad kalesinde yaptığı tahribatın izlerini araştırmaya karar verdi. Kral, Ulrik ve Kont Laszlo (Hunyadi’nin oğlu) derhal oraya gitti; Almanya'dan gelen bütün haçlılar gemiyle onları takip etti.(Bu konuda başka kayıt yok sadece iç çekişmeler anlatılıyor.)

Lat. s. 278-28,

Mat. s. 432-436

Kral Laszlo Hunyadi’nin Oğullar, Olan Kont Laszlo ve Kont Mütyâs’üan (Mathias) intikam Alıyor

Kral Laszlo'yu, Kont Ulrik’in ölümünden dolayı Kont Laszlo’dan intikam almaya teşrik ederler.)

Bu sırada Türklerin ülkenin sınır bölgelerini tehdit ettikleri haberini getirdiler. Bundan dolayı Kont Lâszlö, babası Hunyadi’nin yaptığı gibi, çok sayıdaki ücretli askeri Macaristan’ın kuzey bölgelerinden Peşte Şehrine kadar silah altına aldı ve Kralın iznini aldıktan sonra, Türklere karşı hareket etmek için hazırlık yaptı.(Thuozy daha sonra gelişen hadiseleri uzun uzun anlatır. Bu hadiseler tamamen Macaristan'a İç işi olduğundan çok kısaca özetlemekle yetiniyorum. Kont Laszlo’nun kuyusunu kazanlar Kralı, kontun saraydan çıkışını engellemeye razı ettiler. Kral, Kont laszlo’yu hapsettirir oe3gün sonra başını vurdurtur. Böylece Kont laszlo tasarladığı şekilde Türklere karşı harekele geçemez. 20 Mart 1457 tarihinden sonraki pazartesi günü Kral Kontu çağırtmış ve tutuklatmıştır. öyleyse 'Türk tehditleri bu tarihten az önce olmuştur).

Lât. s. 283-284

Mat s. 445-447

Kral Mâtyâs’in Birkaç Seferine Kısa Bir Bakış

(Kral Laszlo 1458 yılında,hayatının vehükümdarlığının 18. yılında öldükten sonra Hunyadi'nin oğlu Matyas'ı 1458 yılı başında kral seçtiler.)

Bu adam bütün hasletleri ile hükümdar olmaya lâyık bir şahıstır: çağının Hıristiyan hükümdarları arasında devlet idaresi hizmetini övgüye lâyık hizmetlerle bitiren sadece odur. Çağımızda bütün yeryüzünü korkuya sahip titreten ve büyük icraatı dolayısıyla Büyük Mehmed (Magnus Mahumed) adını almış olan Türk imparatoru Mehmed, rivayete göre aşağıdaki sözleri acaba Mâtyâs hakkında söylememiş midir? “Bütün dünya hükümdarları arasında, hakkıyla hükümdar Unvanına lâyık olan ben ve O' dur,biz ikimiz.“... (Thurocry burada Kral Matyas'ı övmeye devam eder)... Mâtyâs, Szöreny (S'örin) vilayetini yakıp yıkan ve Sava nehri kıyışındaki Kölpeny ve Szentdemeter kalesini zor kullanarak İşgal eden muazzam Türk ordusunu hâkimiyetinin ilk yıllarında muhteşem bir savaşta dağıtmıştır.

Daha sonra Kral Mâtyâs kuvvetli bir sefer düzenleyerek Sırbistan in büyük kısmını dolaştı, bu araziyi kan ve ateşe bulayıp baştan aşağı tahrip etti, sonra zaferle geri döndü.

Bu Sırbistan seferinden sonra, henüz atların üzerindeki ter kurumadan, o sırada Türk hâkimiyetinde bulunan ve bizim Râma diye de adlandırdığımız Bosna'ya hücum etti. Tabii konumundan ve yüksek surlarından dolayı çok muhkem olan Yayça (laicga) kalesini zor kullanarak ve bölgenin başka kalelerinin de boyun eğmesi üzerine İşgal etti. Türk imparatorunun kalelerin korunması İçin sarayından oraya gönderdiği ve Macarların muharebeyle yok edemedikleri askerlerini inayetle velâyeti altına aldı ve parlak erguvan elbisesi giydirerek onları kendisiyle birlikte götürdü; bu hareketiyle de muhteşem ve yeni türde bir zafer kazanmış oluyordu.

Lat. s. 287-288

Mat. s. 447

Kral Mâtyâs’in (Matthias) Başarıyla Taç Giyişi ve Birkaç Seferi

Bu sırada. Roma imparatoru Frederik'in elinden büyük güçlüklerle Macaristan'ın kutsal tacı geri alındıktan sonra, Kral Mâtyâs'a

hâkimiyetinin 3. ve Milâdî 1464 yılında, Son Akşam Yemeği Gününde, (in die Coena Domini) [*] imparatorluğun ruhânî ve dünyevî ulu kişilerinin ve magnatlarının huzurunda adet olduğu şekilde, büyük bir törenle taç giydirmeyi başardılar.

Kral Mâtyâs taç giydikten sonra, korkunç bir kuvvetle Yayça kalesini kuşatmakla meşgul bulunan Türklerin adı geçen imparatoru Mehmed’i savaş hazırlığı yaptığı şayialarıyla korkutmuş ve Mehmed’i oraya götürdüğü bütün kuşatma makina ve toplarını terkederek, zafere erişemeden kale altından kaçmaya mecbur etmiştir.

Lât. s. 289-291

Mat. s. 451-455

Kral Matyâs’ın Birkaç Zaferi

( Kral Mâtyâs'a karşı harekete geçen bağı beylerin Kralı tahttan indirmek için giriştikleri mücadeleye karşı Kralın başarısı anlatıldıktan sonra, Lehistan Kralı Kazimir ile Silezya'da yaptığı çarpışma ve daha sonra yapılan barış anlatılır.)

Nihayet buradan geri dönerek, Türklerin büyük sıkıntı ve zorlu bir çalışmayla Sava nehri kıyısında ağaç ve topraktan inşa ettikleri, kulelerle, hendeklerle ve kale bedenleriyle berkittikleri ve askerlerle iyice doldurdukları Türklerin Sabaç (Sabacz) [**] adlı kalesini, kışın en sert geçtiği bir sırada kuşatmayla kapattı ve aldı.

( Mâtyâs'ın çarpışma ve kuşatmalarından bahsettikten sonra, onu övmeye devam eder)

Hatta mızrağı hiç kimseye aman vermeyen Büyük Mehmed bile bir meydan savaşında bu Kralın kuvvetini denemeye cesaret edemedi. Yukarıda söylediğimiz gibi, Yayça kalesi altından da, Boğdan’dan da Matyâs’ın kılıcı önünden telaşla kaçtı ve ümitlerinde hüsrana uğrayarak kendi ülkesine geri döndü.

Tanrı’ya Şükürler Olsun!

* Paskalya’dan önceki perşembe.
** Bogürdelen

Kral, Sigismund’un Eflak Seferi ve Kraliçe Maria’nın ölümü

Macar kronik yazan Thuroczy, Osmanlı-Türk tarihiyle ilgili konuların anlatımına Kral Sigismund’un Eflak seferi ve Kraliçe Mâria'nın ölümünü naklederek başlar. Kronik yazarının bu bolümde anlattığı hadiselerin büyük kısmı dogru olmakla birlikte, bu sefer sırasında Küçük-Niğbolu'nun Kral tarafından alındığı ve bu seferin Sigismund’un hükümdarlığının 6. yılında (1392) cereyan ettiğine dair verilen bilgi şüpheli görünüyor[1]. Macarlara karşı savaşmak üzere, Olahların ücretli bir Türk ordusundan faydalandığı hakkındaki kayda başka kaynaklarda rastlamıyoruz [2]. Bu sefer sırasında Kral Sigismund’un eşi Kraliçe Mâria'nın hastalıktan öldüğüne dair verilen bilgi şüpheli görünüyor[3].

Kral Sigismund’un Büyük Niğbolu Kalesi Altındaki Başarısız Seferi

Kaynağımız Niğbolu muharebesine geniş yer ayırmıştır. Fransızların muharebedeki tutumları dışında verdiği bilgi eksik ve bazı hususlarda hatalı olarak görünmekle birlikte, Niğbolu muharebesi konusunda bazı orijinal kayıtlara rastlanır.

Thuröczy’nin, Türklerin Gelibolu’ya geçişleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığı anlaşılıyor[4]. Bulgaristan’ın Bayezid tarafından ilhakından sonra, Kral Sigismund’un Bayezid’e elçiler göndermesiyle ilgili anlatılan hikâye orijinaldir ve sonraki kronik yazarları ve tarihçiler tarafından buradan iktibas edilmiştir[5]. Niğbolu seferine katılan haçlılara dair eksİk bilgi verilmiştir[6]. Kroniğin bir rivayete dayandırarak Kral Sigismund’un ağzına yakıştırdığı “gökkubbe üstümüze yıkılsa, onu dahi mızraklarımızla tutarız” şeklindeki konuşma orijinaldir ve diğer kronik yazarları tarafından

Thurdczy’den ayrıen alınmıştır[7]. Sigismund'un Niğbolu’ya gelirken yol üzerinde bulunan Hıristiyan ahaliye karşı takındığı tavır dikkate değer görünmektedir[8]. Kaynağın verdiği muharebe tarihi şüphelidir[9] Fransızların muharebenin ilk vuruşunu yapmak istedikleri, attan inerek çarpışmanın ilk vuruşunu yaptıklarına dair verilen bilgi orijinaldir[10]. Sigismund'un bir gemiyle muharebe alanından firari doğrudur[11]. Kaynak iki tarafın kaybı ve ölen kişilerin adları hakkında bilgi vermez.

Kral Sigismund’a Karşı Komplove Sigismund’un Yakalanması

Niğbolu hezimetinden sonra Kral Sigismund’un kaçarken takip ettiği yol hakkında verilen bilgi doğru olmakla birlikte, deniz kıyısındaki bölgelerde birbuçuk sene geçirdiğine dair verilen bilgi şüphelidir[12].

Kral Sigismund Voyvoda Istvân ve Sadakatsizlik Gösteren Diğer Kişileri Cezalandırıyor

Voyvoda Istvân Lackfi, Bayezid’in kızıyla Napolili Ladislas’ı evlendirme çabalarından dolayı suçlanıyordu, ancak bu bilgiyi başka kaynaklarla kontrol edemiyoruz[13]. Voyvoda Istvân’ın ikinci suçu da Türkleri ilk defa Macar toprağına sokmaktı. Oysa Türkler, bu olaydan çok önce Macar toprağına girmişlerdi. Bu bakımdan kronik yazarımız yanılmaktadır[14].

Kral Sigismund’un Roma Kralı Seçilmesi ve Güvercinlik Kalesi’nin Başarısız Kuşatması

Thuroczy’nin Güvercinlik kuşatmasına dair verdiği bilgi eksık ve hatalıdır. Güvercinlik kalesi kuşatmasını, Kral Sigismund’un Roma Kralı seçilmesinden (1410) hemen sonraya koyan kronik yazan, büyük bir kronoloji hatası yapmıştır[15]. Ayrıca bu kuşatma sırasındaki Türk hükümdarı Bayezid değildir. [16]

Macarların Bosna Bölgesindeki Seferi

Spalato Prensi Hrvoya'nın Macar Kralının Konstancz'daki Sinod’da meşgul bulunmasından (14,5) yararlanarak Türklerin de yardımıyla Macar ordusunu yenip Bosna bölgesinin haraçgüzarı olduğu hakkında verilen bilgi isabetli görünüyor[17].

Ban Istvan Losonczi’nin Eflak Seferi

Eflak'ta ortaya çıkan isyanlarla ilgili olarak Türkler tarafından desteklenen Dan'a karşı, 1416 sıralarında Kral Sigismund'un Ban Istvan Losonczi’yi Mirçe'nin yardımına göndermiş olduğu doğrudur[18].

Miltlos Peterfia'nın tki Çarpışması

Temeşköz diyarını şiddetli altınlarla tedirgin eden Türklere karşı çıkan Miklos Peterfia'nın Türklerle iki çarpışma yaparak galip geldiği, ilk çarpışmada İkaç'ı (doğrusu İsak) bizzat öldürdüğü, ikinci çarpışmada ise, Türklere gece basitini yaptığı hakkındaki kayıt isabetli görünüyor[19].

Kral Sigismund’un Sarayım Kimler Ziyaret Etti ve Despot Belgrad Kalesini Ona Nasıl Teslim Etti

Sırp despotu Georg Brankoviç'in Belgrad kalesini Kral Sigismund'a teslim ettiğine dair verilen bilgi kronolojik açıdan hatalı olmasına rağmen, Sigismund’un Belgrad karşılığında despota verdiği şehir ve kaleler hakkındaki bilgi son derece önemlidir [20].

Kral Albert’in Titrelrev Seferi ve Ölümü

Macar Kralı Albert’in hükümdarlığının ikinci yılında (1439) II. Muradın Semendre Kalesini ve Sırbistan toprakların hâkimiyeti altına aldığına. Despotun Macaristan'a kaçtığına, yardıma gelen Macar Kralının Türklerle çarpışmayı göze alamayarak Titelrev’den geri döndüğüne dair verilen bilgi isabetli görünüyor[21]. II. Murad'tn Semendre'yi ele geçirmesinden sonraki hadiseler ise kronolojik açıdan hatalı görünüyor [22].

Belgrad Kuşatması

Belgrad muhasarası konusunda en önemli kaynak diyebileceğimiz Thuoczy'nin kroniği, II. Murad'ın Belgrad kuşatmasından itibaren mufassal olmaya başlar. Muhasaranın cereyan tarzı bakımından orijinal bilgiler ihtiva eden kaynak, II. Murad'ın Sırp ülkesini tamamen hâkimiyeti altına aldıktan sonra, Macaristan’ın İçinde bulunduğu karışıklıktan faydalanarak Belgrad'ı muhasara altına aldığını kaydeder[23]. Muhasara sırasında Murad'ın kalenin içine kadar uzanan geniş bir lâğım açtırdığı, kale Kumandam Rahipjanos Zovâny’ın ise karşı lâğımla Türklere büyük zayiat verdirdiği şeklindeki kaydı diğer kaynaklarla kontrol edememize rağmen, gayet enteresan ve orijinal buluyoruz. Türklerin kaybının 17 bin kişi olduğuna dair verilen bilgi orijinaldir. Ancak kuşatmanın 2 ay sürdüğüne dair verilen bilgi tereddüt uyandırmaktadır[24].

Voyvoda لanos’un Belgrad Civarında Yaptığı Çarpışma

Erdel Voyvodası ve Szoreny (Sorin) bani görevinde şöhret kazanan Hunyadi'nin Temeş valiliğine seçilmekle Belgrad kalesi kumandam sıfatını da kazandıktan sonra Semendre kalesi kumandanı İsak Bey ile yaptığı çarpışmayı kazanıp kendisini Semendre kalesine kadar kovaladığı doğrudur[25].

Voyvado Jânos Hunyadi’nin Erdel Seferi ve Çarpışması

Hunyadi’nin Mezid Bey ile olan karşılaşması kaynağımızda etraflı ve güvenilir tarzda anlatıldığından Thurdczy’nin eseri bu konuda önemli bir kaynak vazifesi görmektedir. Hunyadi’nin Türkler tarafından öldürülmesini önlemek maksadıyla yerine bir başkasının konduğuna dair verilen bilgiyi başka kaynaklardan kontrol edemiyoruz. Hunyadi, Szentimre’de Mezid Bey’in önünden önce kaçmış, fakat daha sonra Mezid Bey’i yenip oğluyla birlikte öldürmüştür. Mezid Bey’in oğlunun da bu çarpışmada yer aldığına dair kayda sadece Thuröczy’de rastlıyoruz[26].Hunyadi’nin Mezid Bey’e karşı kazandığı zaferden sonra Eflak ve Boğdan'ın yeniden Macar metbuluğuna döndüğü şeklindeki kayıt doğru görünüyor[27].

Voyvoda jos Bey’in Demirkaplda Yaptığı Çarpışma

II. Murad'ın, Mezid Bey’in bozgunundan sonra Eflak ve Boğdan'ın kendisinden ayrılmasına tahammül edemeyerek öç almak için Şehabeddin Paşa’yı gönderdiğine dair verilen kayıt tereddüt uyandırıyor [28]. Türk kaynaklarının oldukça kısa olarak temas ettikleri Şehabeddin Paşa’nın Macaristan seferi hakkında genellikle doğru ve güvenilir bilgi veren Thuroczy, Turklerin askerî mevcudunu mübalağalı olarak vermekle ve muharebe yeri konusunda yanılmakla birlikte [29] Türklerin zayiatının büyük olduğu ve Şehabeddin Paşa'nın kaçmak suretiyle kurtulduğu yolunda isabetli bilgi vermiştir.

Voyvoda Janos Verdikleri Zararlardan Dolayı Tiirkleri Cezalandırıyor

Hunyadi'nin Sırp despotuyla birlikte, Ktral Ulaszlo'nun hükümdarlğının 3. yılında (1443), Türklere karşı harekete geçerek Bulgaristan'ı alt üst edip Sofya'yı yaktığına dair verilen haber doğrudur[30], Hunyadi'nin bu sefer Şırasında Türkleri 5 defa yendiği şeklindeki haber isabetli görünüyor[31]Thuoczy, Macarlan karşılamak üzere gönderilen ordunun kumandam olarak pâdişâhın akrabası Anadolu paşasını gösterirken yanılıyor [32].Paşa’nın Hunyadi’yi Bulgaristan’da izinden takip ettiği doğrudur, ancak Mahmud Paşa’nın II. Murad’la alay ettiğine dair bilgiye diğer kaynaklarda rastlamıyoruz. Thuröczy’nin adını vermeden, sadece Anadolu Paşası diye zikrettiği Mahmud Çelebi’nin Macarlara esir düştüğüne dair verdiği kaydı diğer kaynaklardan da biliyoruz [33]. Kaynak Türk ve Macar ordu mevcudu ve iki tarafın kaybı hakkında bilgi vermez.

Kral Ulaszlo ve Türk imparatoru ArasındaAteşkes; Sırbistan’ın Yeniden imari

Türklerle Macarlar arasında 10 yıllık Segedin anlaşmasının İmzalandığını kaydeden Thuoczy, barış tarihini bildirmez [34]. Hunyadi’nin Kral ve kendi adına ateşkesi kabul ederek yemin ettiğini ise kaydeder.

M Macar Kralı, izladi muharebesinden sonra Sırbistan'a ؟ekilen Hıristiyan ordusunun Macaristan'a dönmesini istiyordu. Nitekim Hunyadi ve Brankoviç’in arzusu hilafına Macaristan'a dönmeye karar verdi. Brankoviç’in harbin devamı İ؟in teklif ettiği 100 bin altını (Çek askerine göre Brankovi؟, Kralın Sırbistan’da 4 hafta daha Italması İ؟in 40 bin altın teltlif etmiştir [جهـنجحك, Oltokdr,s. 61] ve ordunun kışı Sırbistan’da geçirip sefere devam etmesi şeklindeki teltlifi reddetti. Kral Şubat 1444’dc Budin’e döner ve Nisan ayında burada diyet toplar. Bazı zaferlere rağmen seferin kalıcı bir sonucu yoktu. Sırbistan hâlâ Türk hakimiyetindeydi. Bu yüzden Kral, seferi yenileme kararındaydı. Boylere Kira, ve diyete kaulanlar, yazın Bizans’a doğru hareket edeceklerine Cesarini önünde yemin ettiler, papa donanmasının teçhiz edilmiş olması, yabancıların cesaretlendirmesi, özellikle de Cesarini’nin heyecanı etkisini göstermişti. Mayısta sarayda hazırlık başlamıştı. Hunyadi banderiumlann toplanmasına gayret ediyordu. Dışarıdan az bir haçlı ve paralı asker geldi. Brankovi؟ de Buda’daki diyete katılmış ve Nisan kararlarım İmzalamıştı. Branltovi؟ daha sonra Buda’da Pâdişâhın kansi ve despotun kızı olan Mara'NIN gönderdiği bir Rum rahibi kabul etti. Ddvid AngyaVa göre Brankovi؟, Pâdişâhın Macar Kralına el؛؟ heyeti gönderebileceği konusunda mutlaka rahiple anlaşmıştır (Angyal, Ddvid: A szegedi beke. Törteneti Tanulmanyok. Bp. 1937. s. 162). Çek askerinin, Kral daha Sırbistan’dayken Pâdişâhın Krala 20-30 yıllık barış teklifettigi yolundaki kaydım dikkate alan Angyal, Sirbisan karargahında da pek az ileri gelen askerin Murad’m barış teşebbüsünde bulunduğundan haberdar olduğunu yazıyor (s. 160-162). H. Inalctk, Gazavatta bahedilen toplantının Buda diyeti olduğu ve Kral henüz Sırbistan’dayken pâdişâhın bir adamının gelerek illt barış şartlarım tebliğ etmiş olduğu ve Belgrad’da yapılan bu teşebbüsle Buda müzakerelerinin Gazavatta karıştırıldığı fikrindedir (Fatih Devri üzerine Tetkikler ve Vesıkalar I. Ankara, 1954, s. 9-10).

Kral Ulaszlo, hazirliklann çabuklaştırılması ve seferin başlaması İ؟in Temmuz ortalannda Segedin’e hareket etti. Branltovi؟ barış teklifini önce Hunyadi’ye a؟ar. Kira, da durumu öğrendikten sonra Kardinal lulianus ve Leh beylerinin refaketinde ordusunun başında Segedin’e (Szeged) gider. Brankovi؟ ve Türk elçileri de buraya gelir. AngyaTa göre, Türk el؟¡ heyeti zengin hediyelerden başka Sırbistan,!, Arnavutluk’tan aldığı Sırbistan’a ait yerleri Pâdişâhın geri vermeyi, esirleri serbest bırakınayı, IOO bin altın ödemeyi ve Ulaszlo seferdeyken 25 bin silahlı asker göndermeyi Itabul ettiğini bildirmiş, bu şartlarla 10 yıllık barış imzalanıp Kral yemin etmiştir (s. 162). Yeminin edildiğini artık kesin olarak biliyoruz, hatta Thuroczy, Hunyadi’nin kendi adına ve Kral adına yemin ettiğini yazmaktadır. Dukas’a göre, Yanko yemin etmemiş, “ben emir kuluyum, amir değilim” demiştir (s. 133). Banş anlaşması günümüze It adar kalmamıştır, fakat Lehlerin 26 Ağustos 1444 tarihli melttubunda Türklerin barış şartlan günümüze kadar kalmıştır. Bu yüzden Segedin barışının kesin tarihi belli olmamakla birlikte Temmuz sonu olduğunu Cyriacus d*Antona*nin (1391-1455) melttuplan ortaya çıktıktan sonra daha rahat tesbit edebiliyoniz. (Cyriacus’un mektuplan İ؟in bak. o. Halaki, The Crasade of Varna. New Yorlt, 1943. s. 82-93.). Angyal ise, Banşın 4 Ağustosta

Kral Ulaszlonun Rumeli Arazisinde, Denize Yakın Varna Şehri Havalisindeki Seferi ve ölümü

Kronik, bazı eksiklerine rağmen, Varna muharebesi hakkında isabetli bilgiler verir. Kardinal lulianus'un belagatiyle Kralı yemini bozmaya ikna edişi doğru görünüyor [35]. Macarlar yol üzerinde tahribat yapmışlardır, fakat Varna yakınında yardim bekleyerek birkaç ay geçirmiş olmaları şüpheli görünüyor[36]٠Thuoczy, Türk ordusunun mevcudu hakkında mübalağalı bilgi verir [37]. Muharebe tarihi doğrudur [38]. Kral Ulaszlo’nun

Murad'in karargahına yaptığı hücumla ilgili bilgi eksık görünüyor [39]. Firarileri takip eden Macar askerlerinin yenilgiden habersiz gece ordugaha çekildikleri ve ertesi gün ordugahı savunmadıkları anlaşılıyor [40]. Karaman

Beyi ve Bizans imparatorunun Macarlarla ittifakından, Hıristiyan kadırgalarından, Murad’ın karşıya geçişinden[41] ve muharebe öncesi yapılan Macar harp meclisinden hiç bahsetmeyen Thuröczy, Kardinal lulianus, Vârad piskoposu Jânos ve Eğri piskoposu Simon’un bu muharebede telef olduğunu söylerken isabetli bilgi verir.

Voyvoda Jânos’un Esareti

Varna Muharebesinde Türklerin kaybının Macarlarınkinden fazla olduğu bilinmektedir[42]. Muharebeden kaçan Hunyadi’nin Eflaklılar tarafından esir edildiği gerçektir[43].

Kır al Naibinin Kosova’da Yaptığı Çarpışma

Thurdczy’nin mufassal olarak anlattığı II. Kosova Muharebesine dair bölümde kaydedilen bilgiler isabetli görünüyor. Sefere katılan Macar soyluları hakkında doğru bilgi verilmekle birlikte, Hunyadi’nin kayınbiraderi Mihây Szilâgyi’den (Kara Mihal) bahsedilmemiştir[44]. Macarlar, Sırp despotu kendileriyle birlikte sefere katılmadığı için Sırbistan’ı kan ve ateşe bulamışlardır[45]. Muharebenin tarihi doğru kaydedilmiştir[46]. Orduların mevcudu hakkında verilen bilgi mübalağalıdır[47]. Hunyadi’nin 38 kıta çıkardığına dair bilgiye başka kaynakta rastlamıyoruz. Savaşın makina ve toplarla gece de sürdüğü şeklindeki kaydı diğer kaynaklardan da kontrol edebiliyoruz[48]. Hezimetten sonra firar eden Macarlardan Sırpların öc aldığı, onları soyduğu ve imha ettiği şeklinde verilen bilgi dikkate şayandır. Thuroczy iki tarafın kaybı hakkında bilgi vermemiştir.

Savaşta ölen Devlet Adamları; Kral Naibi Despotun Esaretinde ve Despotun Cezalandırılması

II. Kosova Muharebesinde ölen Macar devlet adamları hakkında doğru bilgi veren Thuröczy, Hunyadi’nin kaçarken iki Türk’ün eline düştüğüne dair şüpheli bilgi verir[49]. Hunyadi’nin bir Sırplı tarafından kandırılarak Belgrad kalesi yerine Semendre’ye götürülmesi rivayet gibi görünse de, despot tarafından tutuklandığı ve Hunyadi’nin despottan ağır intikam aldığı şeklindeki bilgi doğru görünüyor[50].

Kral Naibinin Sırbistan Toprağındaki Kruşevac Kalesi Yanındaki Çarpışması

Hunyadi’yi serbest bıraktığından dolayı II. Murad’ın Despotu cezalandırmak için Firuz Bey’i gönderdiğine dair verilen bilgi hatalıdır, fakat Hunyadi'nin Firuz Bey'i yenip esir ettiği yolundaki kayıt isabetli görünüyor [51]. Thuoczy'nin de doğru kaydettiği gibi, Hunyadi bu sefer sırasında Vidin'i yerle bir etmiştir [52].

Rahip lohannes Capistrano’nun Macaristan’a Gelişi

Turklere karşı bir haçlı seferi düzenlemek amacıyla Papa'nın rahip lohannes Capistrano'yu Macaristan'a gönderdiğine dair kayıt kronolojik açıdan doğru değildir [53]. II. Mehmed'in Boğaz'ın girişine hisar İnşa ettirdiğine dair verilen haberi diğer kaynaklarla karşılaştırabiliyoruz[54].

Türk imparatoru İstanbul Şehrini Alıyor

Thuroczy’nin İstanbul'un fethi konusunda çok kısa ve eksik bilgi verdiği görülüyor. II. Mehmed’in harp hazırlıkları ve kuşatmada kullandığı araç ve gereçler konusunda isabetli bilgi veren kaynak, kuşatmanın 54. günü şehrin düştüğünü kaydederken doğru bilgi verir[55]. İstanbul'un fetih tarihini kesin olarak kaydetmeyen Thuoczy, yaklaşık bir zaman göstermekte, iki tarafın ordu ve gemi mevcudu, gemilerin karadan nakli, Hıristiyan yardımı hakkında da bilgi vermemektedir. H. Mehmed in Hunyadi ile İmzaladığı 3 yıllık barış anlaşmasına da temas etmeyen kronik yazan [56], eserini alışılmışın dışında tarafsız, mantıklı ve bilim adamına yaraşan bir ağırlıkla yazmasına rağmen, Türklerin İstanbul'u fethettikten sonraki davranışları konusunda kaydettiği ağır ithamları, tamamen Batı'da yapılan kötü propagandanın tesiriyle kaleme almış olmalıdır[57].

Türk imparatoru Belgrad’ı Kuşatıyor

Thuroezy'nin oldukça mufassal olarak verdiği Fatih'in Belgrad kuşatmasına dair hikayesi muharebenin cereyan tarzı ve savaş araç gereçleri hakkında verdiği bilgi bakımından çok mühimdir. Fatih'in Macaristan'a karşı hücuma hazırlandığına dair haberlerin Macar sarayına gelmesi üzerine Macar Kıtalinin, dayısı Kont Ulrik ile birlikte Buda kalesini savunmasız terkederek Viyana’ya kaçtığına dair verilen kayıt orijinaldir.Thuröczy, Macar ordu mevcudundan bahsetmez, fakat Belgrad kalesini kuşatan Türk ordu mevcudunun 400 bin kişi olduğuna dair mübalağalı bilgi verir[58]. II. Mehmed’in deniz gemileri örneğine göre inşa ettirdiği çok sayıdaki geminin Tuna ve Sava nehirlerini tamamen kapattığına dair verilen bilgi doğrudur. Fatih’in, nakli zor olduğu için büyük taşlar atan topları Kruşevâc kalesi yanında döktürdüğü hakkında verilen bilgiyi ihtiyatla karşılıyoruz[59]. Türk savaş makinalarının gürlemelerinin Segedin şehrine kadar ve 24 Macar milinden [*] daha uzaktan duyulması hakkında verilen bilgi orijinaldir. Çok sayıda Macar haçlısının yanı sıra Leh haçlılarının da çarpışmak için rahip lohannes Capistrano’nun etrafında toplandığına dair verilen kayıt dikkate değerdir. Kral naipliğinden ayrılmasına rağmen, Hunyadi’nin topladığı gemilerle Tuna suyunda Türklerle çok şiddetli bir nehir savaşı yaptığı ve Türkleri yenip demir zincirlerle birbirine bağlı gemilerini ateşe verdiğine dair verilen bilgi orijinaldir[60]. Mehmed’in Belgrad kalesini 7 ay kuşatarak alamayan babası Murad’ı ordu kumandanları önünde küçük düşürücü sözlerle anıp kendisinin bu kaleyi 15 gün içinde alacağını söylediğine dair verilen kayıt şüpheli görünüyor[61]. Kuşatmanın 15. günü Türklerin kaleye yaptığı genel hücum ve muharebenin cereyan tarzı ve neticesiyle ilgili kayıt doğrudur[62]. Thuröczy’ye göre, II. Mehmed gece karanlığında bütün teçhizatını bırakarak kaçmıştır. Thuröczy’nin bir rivayete dayanarak Fatih’in kaçışına dair verdiği bilgi ve Fatih’in göğsünden ağır yaralanışı şüpheli görünüyor[63]. Kronik, kuşatma tarihini hatalı vermiştir[64].

Besztercze Kontu Bay Jânos Hunyadi’nin ölümü

Kayrıağın Hunyadi’nin ölümüne dair verdiği bilgiyi ihtiyatla karşılamak gerekir[65]. II. Mehmed’in, Hunyadi’nin ölümüne son derece üzüldüğüne dair Thuröczy’nin verdiği kayda başka kaynakta rastlayamadık.

Kral Lâszlö’nun Macaristan’a Dönüşü

Kral Lâszlö’nun Belgrad muhasarasından sonra kaledeki tahribatı görmek için Belgrad’a gittiğine dair verilen haberi başka kaynaklardan kontrol edemiyoruz[66].

Kral Lâszlö, Hunyadi’nin Oğulları Olan Kont Lâszlö ve Kont Mâtyâs’tan İntikam Alıyor

Macar Kralı, dayısı Kont Ulrik’in ölümünden dolayı Hunyadi’nin oğlundan intikam almaya hazırlandığı sırada (1457), Türklerin sınır bölgelerini tehdit ettiğine dair verilen haberleri başka kaynaklardan kontrol edebiliyoruz [67].

Kral Mâtyâs’m Birkaç Seferine Kısa Bir Bakış

Thuoczy’nin, II. Mehmed hakkındaki övgülerini ve II. Mehmed’in Matyas hakkında söylediği rivayet edilen sözleri başka kaynaklardan kontrol edemiyoruz. Mâtyâs'ın ilk hakimiyet yıllarında (Matyas 24 Ocak 1458'de Macar Kralı seçilmiştir.) Türk ordusunu dağıttığına dair verilen haber şüpheli ,görünüyor[68]. Mâtyâs'ın Sırbistan seferinden hemen sonra.

Yayça ve diğer kaleleri işgal edip askerlerini birlikte götürdüğüne dair verilen kayıt doğru görünüyor[69].

ral Mâtyâs’in Başarıyla Taç

Giyişi ve Birkaç Seferi

Kral Mâtyâs'ın, 1464 yılında taç giydikten sonra Yayça kalesini kuşatmakta olan II. Mehmed’i savaş hazırlığı şayialarıyla kaçırdığına dair verilen bilgiyi ihtiyatla karşılamak gerekir[70].

Kira, Mâtyâs’ın Birkaç Seferi

Kral Mâtyâs’ın Turklerin Sava nehri kıyısında büyük bir sıkıntıyla ağaç ve topraktan İnşa ettikleri Sabaç (Böğürden) adlı kaleyi aldığına dair verilen bilgi doğru görünüyor[71].

BİBLİYOGRAFYA

TÜRK KAYNAKLARI

AHMEDŞEMSEDDlN KemalpaşazAde, (İbn Kemal), IV. Defter. Ali Emir Ef. (Millet Ktp.) No. 27.

Ahmet ŞEMSEDDlN KEMAI.paşazade, (İbn Kemal), VII. Defter. Ali Emiri Ef. (Millet Ktp.) No. 3,.

Ahmet ŞEMSEDDIN KEMALPAŞAZADE, (İbn Kemal), Tarih-i Feth-i İstanbul. Şehid Ali Paşa (Süleymaniye Ktp.) No. 2720.

Anonim TEVÂRlH-1 ÂL-I Osman, Die Altosmanischen Anonymen Chroniken. F. Giese. Breslau 1922.

AşiKPAŞAZÂDE,Tevârih-i Â1-İ Osman. Friedricb Giese. Leipzig 1929.

ATSIZ, Osmanlı Tarihleri. İstanbul ,949.

BaŞTAV, Ş., XVI. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi Ankara ,973-

Behcet ElTevarIH, (Tercüme) Es'ad Ef (Suleymaniye Ktp.) No. 2213.

Enverİ, Düstûrnâme-i Enverî. Neşreden: M. Halil Yinanç. Türk Tarih Encümeni Külliyâtı. İstanbul 1928.

Feridun Bey, Münşeat-i Selatin. İstanbul 1274.

Gazavât-1 Sultan MURAD b. MEHEMMED Han, Neşredenler: Halil İnalcık, Mevlûd Oğuz. Ankara 1978.

HadIdI, Tarih-i Â1-İ Osman, t. ünv. Ktp. T.Y. 1268.

Hoca SA’DU’D-DİN b. HASAN Can, Tâc-üt Tevarih. İstanbul 1279.

İBN Kemal, Tevârih-İ Â1-İ Osman. (Tenkitli Transkripsiyon) Neşreden Şerafettin Turan, Ankara 1957.

Karaman! Mehmed Paça (Nişancı), Tarih-i Nişancı. 1. ünv. Ktp. T.Y. 1426.

KIVAM!, Fetihname-iSultan Mehmed. F. Babinger. İstanbul 1955.

LTf! Paşa, Tevârih-İ Â1-İ Osman. Âli Neşri. İstanbul 1341.

Neşrî, Chinnuma Taeschner Neşri, c. I. Leipzig 1951.

NEŞRİ, Cihannuma. M. Al tay Koymen, F.R. Unat Neşri c. I, Ankara 1948. c. II. 1957-

ORL'Ç. Bey, Tevârih-İ Â1-İ Osman. F. Babinger. Hannover 1925.

SARICA Kemal, Selâtinime, t. ünv. Ktp. T.Y. 331.

SOLAKZADE, Solakzâde Tarihi. İstanbul 1297-1298.

Tursun Bey, Tarih-i Ebu'l-Feth Sultan Mehmed Han. İstanbul 1330. 1486 TevâRİH-1 ÂL.l Osman, Jozsef Thury, Török tortenetirok. c. I.

Budapest 1893.

BtZANS KAYNAKLARI

Dukas, Bizans Tarihi, Çev. V.L. Mirmiroğlu. İstanbul 1956.

Hierax, Vilmos Pecz: A varnai csataol. Szazadok 1894.

KRITOVULOS, Tarih-i Sultan Mehmed Han Sani. Çev. Karolidi. İstanbul 1328.

Zotikos PaRASPONDYLOS, Vilmos Pecz: Zotikos koltemenye a varnai csataol. Szazadok 1894 (Çev. Hicran Akın. Zotikos'un Varna Savaşma Dair Manzumesi. A.ü. D.T.C. Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi. XIV. Cilt Ayr Basım Ankara 1983).

GEORGIOS SphraNTZES, Vekayiname. Tere. V.L. Mirmiroğlu (TTK'da gayri matbu nüsha).

DlCER kaynaklar

BEHEIM MlHALY, elete es mdvei a magyar törtenelem szempontjabol. Neşreden Jacab Bleyer. Szazadok 1902.

Bertrandon de la BROŞÜRE, utazasa 1433 (Memoire de Inst. Nat. des Sciences et arts: Sciences mor et pol. V. cilt) Regi utazasok Magyarorszagon es Balkan-felszigeten 1054-1717. Istvan Szamota Budapest 1891.

Bulgar ve Sırp Kronikleri:, Neşreden A. Nimet Kurat. Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt III. sayı 4-5 (1965).

Decreta ReGNI HUNGARIAE 1301-1457, Neşredenler Franciscus Dory, Georgius Bonis, Vera Bacskai. Budapest 1976.

Horvath, JÂNOS, a magyarok konikaja. Budapest 1978.

JeanDe Wa\'R,N KronIKAAOL, Neşreden Lajos Kropf. Szazadok 1894.

Magyar Torvenytar CjH 1000-1526. ٦لآهtorvenycıkkek. ١الآع؟ةةد١لآ

MalyusZ, ELEMEr, Zsigmond-kori okleveltar 1-11 (1387-1410). Budapest, ,951-58.

NICOLO BARBARO, Kostantiniye Muhasarası Ruznâmesi. İstanbul 1953 ve Şemseddin T. Diler neşri İst. 1976.

SCHILTBERGER, Ali Emirî Ef. (Millet Ktp.) No. 281. (Tere. Kurmay Binbaşı Hakkı Muhlis 1338).

SCHWANDTNER, JOHANNES Georgius,Scriptores renim Hungaricarum veteres ac genuini. c. I. Vindobonae 1766.

SlLBERSCHMIDT, Max, Venedik Menbalarına Nazaran Türk İmparatorluğunun Zuhuru Zamanında Şark Meselesi. Çev. C. Köprülü. İstanbul ٠93°٠

SZEREMI, GYÖRGY, Magyarorszâg romlâsâröl. Budapest 1979.

ARAŞTIRMALAR

ANGYAL, DAVID: A szegedi beke. Törtenelmi Tanulmânyok. Budapest >937•

ATİYA, A.S., The Crusade in the Later Middle Ages. New York 1965.

ATİ YA, A.S., The Crusade of Nicopolis. London 1934.

ATİYA, A.S., Crusade, Commerce and Culture. Bloomington 1962.

BABINGER, F.: Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. Çev.'C. Ü؟ok. Ankara 1945, (TTK’da gayri matbu nüsha).

BALÂSSY, FERENC: Körmöczi okmânyok Kâtayakröl. Sz. 1875.

BAŞTAV, Ş.: Valeur de l’Oeuvre de Doukas. Cultura Turcica. Ankara 1965. BAŞTAV, Ş.: Laonikos Halkondil (Henüz neşredilmeyen makalesi.).

BAŞTAV, Ş.: Türk Tarihi Bakımından Dukas’m Eserinin Değeri. Türk Kültürü Araştırmaları. Yıl 2, Sayı 1-2, Ankara 1965.

BAŞTAV, Ş.: XV. Asırda Türklerin Belgrad Muhasaraları ve Macarlar (Henüz neşredilmeyen makalesi).

Bf.IGEL, İSTVÂN: Adalek Bonfinus elete törtenetehez. Sz. 1902.

BREHIER, LUIS: Vie et Mort de Byzance. Paris, 1947.

DEER, JÖZSEF: Zsigmond kirâly honvedelmi politikâja. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1935-36.

DELlLBAŞI, MELEK: Johannis Anagnostis “Diigisis Peri Tis Tefteas Aloseos Tis Thessalonikis”. Tarih Araştırmaları Dergisi 1970-1974. Cilt VIIIXII. Sayı 14-23. Ankara 1975.

ELEKES, LajoS:Hunyadi. Budapest 1952.

Belleten C. L/, ERZl, A. SADIK: Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesıkalar. Belleten ،950.

FRAKNOI, VlLMOS: a Hunyadiak es a Jagellk Kora (1440-1526). Budapest 1896.

FRAKNOI, VlLMOS: a hudai kronika Chronica Hungarorum 1473. Budapest ,900.

Gibbons:Osmanlı imparatorluğunun Kuruluşu. Çev. R. Hulusi. Istanbul 1928.

G0KB1LG1N t.: XV. Asrin Birinci Yarışında, H. Murad Devrinde Hıristiyan Birliği ve Osmanlı-Macar Mücadeleleri .Şırasında Edirne (Edirne'nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabi) Ankara 1965.

GOKBlLGlN, t.:Osmanlı Tarili Yazıcılığı. Belleten 1971.

Halecki o.:The Crusade of Varna. New York 1943.

Hammer:Devlet-i Osmaniye Tari ili. Tere. Ata Bey. c. 1-H. Istanbul 1329. Horvath,JÀnos: a magyar irodalom kezdetei. Budapest 1931.

Horvath, Janos: Az irodalmi muveltseg megoszlasa. Budapest 1944. H(')MAN,B.ALINT-S7٠EKFU, Gyula: Magyar torcete. HI. Budapest 1935- 36.

lORGA, N.: İstanbul'un Zapti Hakkında ihmal Edilmiş Bir Kaynak Çev. Fazıl Işıközlü, Adnan Sadık Erzi. Belleten 1949.

IVANFl, Ede: Keve varmegye emleke. Szazadok 1872.

JIRECEK, CONSTANTIN Jos.: Geschichte der Bulgaren. Prag 1876. Bölüm XVIII ve XIX. Çev. Fazıl Işıközlü (TTK'da gayrî matbu nüsha.).

InaLCIK, Halil: Fatih Devri üzerinde Tetkikler ve Vesıkalar. Ankara .954؛

İNALCIK HaEIL:Bibliyografya (V.L. Menage: Neshri's History of the Ottoman the Sources and Development of the text. London 1964) Belleten, cilt XXIX, Sayi 116. 1965'den ayri basim. Ankara 1965.

KatanO, a. STEPHANO: Historia Critika primorum Hungariae ducum, ex fide domesticorum et exterorum seriptorum. Pestini 1778.

KlaiC, VjEKOSEAV: Bosznia tortenete. Macarcaya ؟eviren I. Szamota. Nagy-Becskerek 1890.

Klanca, Tibor: a magyar irodalom tortenete. Budapest 1982.

Knauz, NanDOR: az 1397-ki orszaggyüles. Magyar Tortenelmi Tar. Pest LEVEND, A.S., Gazavatnâme-i Mihaloğlu Ali Beğ. Ankara 1956.

MÂLYUSZ, ELEMER: A Thuröczy Jânos krönika es forrâsai. Budapest 1967. MÂLYUSZ, ELEMER: Zsigmond kirây központositö törekvesei Magyarorszâ- gon. Törtenelmi Szemle. Yıl i960, sayı 2-3’den ayrı basım.

MÂLYUSZ, ELEMER: Thuröczy jânos krönikâja es a Corniva. A fılolögiai Közlöny. yıl 1966, sayı 3-4’den ayrı basım. Budapest 1966.

MÂLYUSZ, ELEMER: A Thuröczy-krönika XV. szâzadi kiadâsai. Magyar Könyvszemle. 1967.

MlLLEKER, BODOG: A törököknek elsö betöresei Del-Magyarorszâgba Zsigmond es Albert kirâlyok idejeben 1439-393؛ Temesvâr 1914.

MlSKOLCZY I.STVÂN: Nâpolyi Lâszlö. Szâzadok 1922.

MORAVCSIK, Gy.: A magyar törtenet bizânci forrâsai. Budapest 1934. MORAVCSIK, Gy.: Bizânci csâszârok es követeik Budân. Szâzadok 1961, MORAVCSIK, Gy.: Görög költemeny a vârnai csatâröl. Budapest 1935. MORAVCSIK, Gy.: Türk Tarihi Bakımından Bizans Kaynaklarının Ehemmiyeti. II. Türk Tarih, Kongresi. İstanbul 1937.

MORAVCSIK, Gy.: Byzantinoturcica I. Budapest 1942.

OS'I'ROGORSKY: Geschichte der Byzantinischen Staates, München 1963. PECZELY, JÖZSEF, A magyar törtenete. C. II. Debrecen, 1837.

PERJES, GEZA: ،Az Osmân birodalom euröpai hâboruinak katonai kerdesei (1356-1699). Hadtörtenelmi Közlemenyek 1966, 1967.

PESTY, FRIGYES: Zsigmond kirây fogsâgânak ideje. Magyar Tudomâny Ertekezö. Pest ¡862.

POGODIN, P.: I453’de Bizans’ın Türkler Tarafından Muhasarası ve Alınması Tarihinin Kaynaklarına Ait Bir Hülasa. Jurnal Ministerstva Narodnİyago Prosveççeniya Şestoye Desyatiletiye (Millî Eğitim Bakanlığı Dergisi) Bölüm CCLXIV. 1889. Çev. M.E. Resulzade.

PODHRADCZKY, JOSEPHUS: Chronicon Budense textum recognovit. Budae

.838؛

PÖR, ANTAL-SCHÖNHERR, Gyula, Az Anjou hâz es örökösei (1301-1439) Budapest 1895.

RÂZSÖ, GYULA: A Zsigmond-kori Magyarorszâg es a török veszely (1393- 1437). Hadtörtenelmi Közlemenyek 1973.

RÖNAİ, HORVÂTH Jenö: Magyar hadi krönika. C. I. Budapest 1895.

SALAMON, FERENC: Magyarorszâg a török hoditâs korâban. Budapest

•895؛

SlNKOVICS, ISTVÂN: A török ellen¡ vedelem fö kerdesei. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1966.

SZEKELY, OTTOKÂR: Hunyadi Jânos elsö hadjâratai. Hadtörtenelmi Közlemenyek. Budapest 1919-1921.

Le RoüLX, DELAVILLE: La France en Orient au XIV eme Siede, c. I. Paris 1886.

TANSEL, SELAHATTIN,: Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih sultan Mehmed’in Siyasî ve Askerî Faaliyeti. Ankara 1953.

THÛRY, JOZSEF: Török törtenetirök. c. I. Budapest, 1893.

ÜNAT, F.R.: Anonim Bir Tevârih٠i Âl-i Osman Nüshası Hakkında. VI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1967.

VarJÛ, ELEMER: A Thuröczy-krönika kiadâsai es a Magyar Nemzeti Mûzeum Könyvtârâban Örzött peldânyai. Magyar Könyvszemle. Uj folyam 10 (1902).

YİNANÇ, M. HALİL: Düsturnâme-i Enverî Medhal. İstanbul 1930.

WENZEL, GUSZTÂV: Marino Sanuto Magyarorszâgröl 1496-1501 ben. Szâzadok 1871.

W'ENZEL, GUSZTÂV: Hunyadi Jânos levele 1444-böl. Szâzadok 1869. WERTNER, MOR: Magyar hadjâratok a XV. szâzad mâsodik feleben. Hadtörtenelmi Közlemenyek 1912.

EL KİTAPLARI

Bursalı Mehmed Tahir,Osmanlı Müellifleri. C. ]-III. İstanbul 1342-333؛.

İstanbul Kütüphaneleri Tarih Coğrafya Yazmaları Katalogları Türkçe. Tanh Yazmaları. Türk Tarihine ait Eserler. Milli Eğitim Bakanlığı neşri. İstanbul 1943.

Kosäry, Domokos, Bevezetes Magyarorszâg törtenetenek forrâsaiba es irodalmâba. C. I. Budapest 1970.

Kurat, A.N., Orta Zaman Tarihi İçin Kısa Bir Bibliyografya. İstanbul 1934.

Kural, A.N., Bizans’ın Son ve Osmanlıların İlk Tarihçileri. Türkiyat Mecmuası 1935.

Magyarorszâg Törteneti Kronolbgiäja I. A Kezdelekt'b\ 1526-ig. Budapest 1981.

Murait, Eduard de, Essai de Chronographie Byzantine. St. Petersbourg II. C. ¡871.

Szentpétery, Imre, Oklevéltani Naptàr. Budapest 1912.

ANS1KLOPED1LER

İslâm Ansiklopedisi, Âşık Paşa-zâde Maddesi. Yazan F. Köprülü, C. 1.

İslâm Ansiklopedisi, Kemâl Paşa-zâde Maddesi. Yazan ismet Parmaksızoğiu, A. 6.

İslâm Ansiklopedisi, Karamânî Mehmed Paşa (Nişancı) Maddesi. C. 7.

İslâm Ansiklopedisi, Neşri Maddesi. Yazan Şehâbeddin Tekindağ, C. 9.

İslâm Ansiklopedisi, İstanbul Maddesi. Yazan: M. Tayyib Gökbilgin. C. 2.

Dipnotlar

1. Kaynak, Macar Kıralı Sigismund’un Küçük-Niğbolu'nun almışıyla bilen 1392 I Hak Seferiyle (Bak: Gibbons, I. OsmanlI imparatorluğunun Kuruluşu, Çev. R. Hulusi. İstanbul, 1928. s. 171; Hammer, Devlet-¡ Osmaniye Tarihi (Atâ Bey tercümesi) c. I İstanbul, 1329. s. 267), Kraliçe Mâria'nın ölümüne rastlayan 1395 Eflak seferini birbirine karıştırmıştır. Hadiseleri hemen hemen doğru kaydeden Thuroczy, Küçük-Niğbolu'nun alındığım söylerken ve hadisenin tarihini verirlten yanılır. Kıral Sigismund’un Eflak seferinin 1395 yılında yapıldığını biliyoruz. Bu sıralarda Balkanlarda hakimiyet kuran Bayezid, Macaristan'a tabi bulunan Bulgaristan topraklarım tamamen hâkimiyetine almakla, yüzyıllar sürecek Türk-Macar mücadelesini de başlatmış bulunuyordu. Kira] Sigismund, bu yüzden Tuna yanındaki Icalelerin alınmasını zarurî görerek Küçük-Niğbolu’ya geldi. Daha Tuna'ya yaklaştıklar sırada Türklerle M acarlar kapışmış, fakat Türkler kısmen Küçük-Niğbolu'ya çekilmiş, kısmen de Tuna'nm sağ Itıyısına geçmişlerdir. Sigismund, Küçük Nigbolu'yu kuşatma altına almış, fakat kuşatma henüz sonuçlanmadan önce Kıraliçe Mâria'nın ölüm haberi geldiğinden kuşatmayı yarim bırakarak ülkesine dönmüştür. Bak. Ronai, Horvathjend, Magyar Hadi KrOnika. Bp. 1895. s. 221-222؛ Por Antal-Schönherr Gyula, az Anjouhaz es örökösei. Bp. 1895. s. 42 !-26.
2. Osmanlılann Olahlara, Eflak Pirensi Mirçe ile imzaladıkları 1391 yılı barışına dayanarak müttefikleri oldukları İçin yardim ettiklerini düşünüyoruz. Mirçe ile yapılan anlaşma hakkında bak, Gibbons, 169-170; Eflak Seferi hakkında ise bak. Por Antal-Schönherr Gyula, s. 418-420; Muralt, Essai de Chronographic Byzantine. St. Petersbourg, II. c. 1871. s. 743; Hammer, 266.
3. Kıral Sigismund’un eşi Kraliçe Maria, M acarlar Küçük-Niğbolu'yu kuşattıkları sırada, 1395 yrlmda ölmüştür, o sırada hamile olan Kraliçe Buda'daki dağlarda atla yaptığı bir gezinti Sirasmda attan düşerek ölmüştür. Kıralıçe'nin ölümü Sigismund İçin büyük kaygılar yaratmışsa da, Estergom Piskoposu Janos Kanizsai'nin çabasıyla tehlike atlatılmıştır. Kıraliçe Mâria’nın ölümünden sonra. Kraliçenin kız kardeşi Leh Kraliçesi Hedvig, Icendisini Macaristan'ın kanun! mirasçısı ilan etmiş, Estergom piskoposunun kuvvetleriyle Lehistan Simnna gitmesi üzerine Hedvig, iddiasından vazgeçmiştir. Bak. Ronai, s. 222; Por Antal- SchOnherr Gyula, s. 423-425; Homan-Szekfii, Magyar Tör enet, Bp. 193.5. III. c. s. 202.
4. Türklerin Gelibolu’daki faaliyetleri ve kazandıkları ilk toprak olan Çimpe ٥ Tyzmpe kalesinin alınıp 1. Murad zamanına değil, Sultan Orhan zamanına rastlar. Thuroczy’nin bu konuda verdiği bilgi ve vardığı sonu؟ dikkate değer bir şekilde Sphrantzes’in kaydına benzer. Thuroczy ve Sphrantzes çağdaş olmalarına ragmen, iki kronik yazarının birbirinin eserini görmüş olması mümkün değildir. Sphrantzes'c göre de: '’imparator Kontakuzenos ve loannes arasındaki ihtilâf şırasında loannes Murad'! yardıma çağırdı. Murad 12 bin kişilik askerle Trakya'ya geçti. Murad BizanslIların i؟ liarple zayıfladıklarını ve kendisine karşı koyamayacaklarım görünce, fırsattan istifade ederek Gelibolu'yu ve pekçok yeri zaptetti. Türklcr Trakya'ya ilk defa Iröylç el koydular. Türklcr başka zamanlarda da Gelibolu yarımadasına geçmişler, fakat bu defa yaptıklar gibi oralarda yerleşmeyi başaramamışlardı “(Sphrantzes, Vekâyiname. Tere. V. Mirmiroglu. TTK'da gayri matbu nüsha, s. 41-44.). Bu konuda bak. Baştav, Şerif: Valeur de !'Oeuvre de Doukas. Cultura Turcica. 1965. s. 226; Muralt, s. 639; Brehier, Vie et Mort de Byzance. Paris, 1947. s. 445; Ostrogorsky, Geschichte der Byzantinischen Staates, München, 1963. s. 438; Jirc k, Geschichte der Bulgaren. Prag, 1876. Çev. F. Işıközlü. Bölüm XVHI ve XX. TTK'da gayri matbu nüsha, s. 44; Sırp Kronigi, A.N. Kurat: OsmanlI Tarihinin ilk Devrine Ait Bulgar ve Sırp Kronikleri. TAD. 3 (1965) Sayı 4-5. s. 184. Atiya, A.S., TheCrusadeofNicopolis London, 1934. s. 3. Gibbons,S.81; Hammer,s. 188.193.
5. Elçi hikayesini aynen anlatan Sphrantzes'ten kaynağımızın yararlandığına dair elimizde hiçbir kayıt yoktur. Bak. Sphrantzes, s. 54؛Gibborıs, s. 171 ,irecek, s. 94: Atiya, s. 8; POr Antal-Schonherr Gyula, s. 420-422; Hammer, s. 280; Anonim ise sadece Sigismund’un el؟i gönderdiğinden bahseder (Grekçe Anonim. Şerif Baş tav neşri, s. 98).
6. Nigbolu Haçlı Seferine katılan kavimler ve ordu mevcutlar, hakkında bak. Atiya, s. 67- 69; Delaville le Roulx, La France en Orient au XIV. eme Side. Paris, 1886. I. c. s. 265; Por Antal-Schonherr Gyula, s. 430; Muralt, s. 756-757; Gibbons, s. 191-198; Jilccek. s. 95-96; Hammer, s. 281; Max Silberschmidt; Venedik ?d en balarına Nazaran Türk imparatorluğunun Zuhuru Zamanında Şark Meselesi. Çev. c. Kopriilii, Istanbul, 1930. s. 151-158; Haçlı Seferine katılan .Johannes Schiltberger, 60 bin haçlı ve 200 tiin Türk askerinden bahseder (Ali Emiri Ef. [Millet Ktp.] No. 281. Tere. Kurmay Binbaşı Hakki Muhlis. 1338. s. 2; Tuk kaynakları ise, Türklerin mevcudundan hiç hah etmemekle birlikte, düşman mevcudu konusunda ؟eşitli rakamlar verirler. Ibn Kemal (IV. Defter. Ali Emiri Ef. [Millet Kpt.] No. 27. Vrk. öşa-joa.) ve Düstumâme-İ Enver! (Prof. Mukrimin Halil Yinan؟ neşri, Türk Tarih Encümeni Külliyâtı İst. 1928. s. 89) 100 bin düşman askerinden bahsederken, Feridun Bey Münşeatında 80 bin haçlı kaydeder (Mccmua-i Münşeat Feridun Bey. İstanbul, 1274. s. 122-124). Neşri ise, 130 bin düşman askerinden bahseder (Cihannuma. Tacschner baskısı. I. c. leipzig. 1951. s. 89); Hoca Sa'dü’d-din b. Hasan Can, M evlana Idris’ten naltlederek 130 bin düşman as iteri kaydeder (Tâc-üt Tevârih. İstanbul, 1279. s. 142). En son araştırmalar iki odu mevcudu arasında pelt büyük fark olmadığını göstermiştir (Anonim, ş. Baştav neşri, s. 56).
7. Sigismund’un ağzına yakıştırılan bu sözleri Bonfini kaynağımızdan almış, Bonfini’den de ؟eşitli yazarlar ؛iltibas etmişlerdir. M es: Gibhons, s. 198; Por Antal-Schonherr Gyula, s. 429; Hammer, ayni konuşmayı Sigismund’un ağzına değil, muharebeye katılan şövalyelerin ağzına yakıştırın ıştır (s. 282-283).
8. Hristiyanlarm hamisi rolünü üstlenen Macaristan Kralı Sigismund’un itendi dindaşlarına reva gördüğü bu İnsa&ız tutuma Atiya (s. 57), Gibbons (s. 191) ve Hammer de (s. 281) temas etmiştir. Bizim kaynaklarımızdan sadece Ibn Kemal Hıristiyanlara yapılan kötü muameleyi belirtir. (IV. Defter. Ali Emiri Ef. [Millet Ktp.] No. 27. Vrk. 703-43ة.).
9. Niğbolu muharebesinin tarihi genellikle 25 Eylül 1396 olarak kabul edilir, fakat Batılı araştırcılann bir kısmı 28 Eylül tarihini kaydediyorlar. Mes. Ronai, s. 224; Por Antal- Schönherr Gyula, s. 430; Gibbons, kesin tarih vermez, sadece Eylül 1396 tarihini verir (s. 192); Atiya, 25 Eylül 1396 tarihini veril (TheCrusadeofNicopolis. landon, 1934. s. 84); Dukas tarih kaydetmezken, Sphrantzes muharebeyi 1392 yılına koyarken yanılır (s. 54-56). Türk kaynaklan ise, birbirinden farklı tarihler kaydederler: Aşıkpaşazâde, H. 793 (Tevârih-İ Â1-İ Osman. Friedrich Giese neşri. Leipzig, 1929. s. 61): Oru؟ Bey, H. 795 (Tcvarih-¡ Al-İ Osman Babinger, Hannover, 1925. s. 28); Lutfi Paşa, H. 793 (Tevârih-İ Â1-İ Osman. Ali Neşrt. İstanbul, 1341. s. 45); Neşri, H. 797 (s. 90); Ibn Kemal, IV. Defter, H. 797 (Vrk, 70a); Feridun Bey, H. 798 (s. 12'4); Giese Anonimi, H. 793 (Anonim Tevârih-İ Â1-İ Osman F. Giese. Breslau, 1922. s. 28): Düsturnâme-İ Enveri, H. 796 (s. 89); Tarih-¡ Nİşancı, H. 797 (İst. ünv. Ktp. T.Y. No. 1426. Vrk. 56b.) Tâc-üt Tevarih, H. 797 (Hoca Sa’dü’d-din b. Hasan Can. İstanbul, 1279. s. 141); yine Tâc-üt Tevarih’in naklettiği Mevlâna Idris tarihinde H. 798 gösteriliyor (s. 142).
10. Muharebenin görgü tanığı olan Münihli asker Schiltberger, kaynağımızın ilk vuruş hakltmda verdiği bilgiyi teyid eder: Burgondiya dükası korkusuz Jean, ilk vuru, ¡؟in izin istemiş, Sigismund'un itirazına rağmen korkusuz Jean ilk vuruşu yapmıştır. (Schiltberger, s. 2); Hammer, I. c. s. 283; Gibbons, s. 194; Atiya, s. 92-95; Ronai, s. 226; Por Antal-Schönherr Gyula, s. 87.
11. Schiltberger, Kıral Sigismund Gelibolu önünden geçerken Hıristiyan esirlerin lııyıdan ona askerini kurtarması için bağırdıklarını, hatta deniz üzerinde neticesiz kalan ufak çapta çarpışmaların cereyan etliğini kaydeder (s. 5-6). Gibbons, s. ,97; Hammer, s. 286; Atiya, s. 94, Jözsef Peczely'c göre, Kıral Sigismund Rodos ve Venedik’ten geçerek ancak 1397 yılı ilkbaharında Macaristan’a gelebilmiştir (a Magyarok Törtenete. Debrecen, 1837, II. c. s. 138- ,39).
12. SigismuncTun firarini, Serhas’m firarına benzeten Bonfini, aslında Thu o zynin aşağıdaki kaydından faydalanmıştır: “Sigismund halkının ağır yenilgisinden sonra nefret konusu olmuştu. Nitekim bir zamanlar I ers Kıralı Serhas (Xerxes)'in başarısız Yunanistan seferinden sonra cezalandırıldığı gibi başarısızlıkla yönettiği kişiler tarafından ileriyi göremediği İçin cezalandırılmaktan korkuyordu." Bir Rodos kadırgasına binerek güçlükle Jturtulan Kıral Sigismund’un İstanbul’a varınca boş durmadığını, yeni bir haçlı seferi teşebbüsünde bulunduğunu, Rodos şövalyelerinin üstadı Philibert de Naillac'a İstanbul'dan gönderdiği 11 Kasim 139« tarihli mektuptan anlıyoruz. Bu mektubu askeri tarihçi Gyula Razso 1973 yılında Budapeşte’de latince olarak neşretmiştir (Râzsö, Gy.: a Zsigmond-kori Magyarorzag es a török veszey [1393-1437]. HK ,973. s. 422). Kıral Sigismund 29 Eylül t397'de Temes ada diyet topladığına göre, (Knauz, Nandor: az 1397-k؛ Orszâggyules. Magyar Törtenelmi Tar. Pcst, 1857, s. 193), yenilgiden sonra yurt dışında birbuçuk yıl geçirmiş olması İmkânsızdır. Uzun ve amaçsız Istanbul müzakereleri yüzünden aylar boyu Macaristan'dan uzak kalan Kıral Sigismund hakkında öldüğü veya esir düştüğü şeklinde haberler yayılmıştır. Oysa gerçek ortaya çıkınca kendisine karşı öfke ve kızgınlık baş göstermiştir (Homan-Szekfu, s. 203); Pör Antal-Schonherr Gyula, s. 434; Gibbons, s. 198; Atiya, s. 94.
13. Bayezid’in kız.ıyla Napolili İadisla’ı evlendirmeyi planlayan ve Türk ordusunu Macaristan toprağına sokmakla suçlanan ,,ackfflerden öç daha önce 27 Şubat ,397'de alınmıştı. Bu evlililt liakkmda Türk kaynaklarında hiçbir bilgiye rastlamıyoruz. Lackfilerin Macaristan’da yarattildari kargaşa ve sonlarına dair bak: Miskolczy, Istvân: Nâpolyi l.âszlö. Sz. 1922; Homan-Szekfii, 199, 203-204; Pör Antal-Schönherr Gyula, s. 452-464; Mayusz, Elemez: Zsigmond Kiraly Központosito Törekvesei Magyarorszâgon.Törtenelmi Szemle tgGo'dan ayrr basrm. Sayr 2-3. s. 167.
14. Türkler 1391de Macar topraklan olan Mac o hanlığına vc Szeremseg’e girmişlerdi. Banjanos Marothy ve Ban Istan Losonczy ise Tiirklcrin arkasından gitmiş vc Nagy-Olosz’ta Tiikerc hücum ederek yenmiş ve geri püskürtmüştü. Turklerin Macar toprağındaki ilk ortaya çıkışlar bu olmuştur. Ronai, s. 219; Sinkovics, Istvan: a Török elleni vedelem ra kerdesei. HK. 1966. S. 772; Razso, Gy; a Zsigmond-kori Magyarorszag es a török vcszcly (1393-1437). HK. 1973. S. 411-412; SchOnher s. 418: Milleker. Bodog, a TorOkknek clso betoresei Del- Magyarorszagba ?,sigmond es Albert kirayok idejeben. Temesvar, 1914. s. 13; Gibbons, Macar toprağındaki ilk Turk-Macar muharebesi hakkmdaki bilgiyi Hammer’den almıştır s. 169; Hammer, 267, Jirccek, s. 85.
15. Sırp Despotu Stephan Lazarevi؟, halefi olan yegeni Georg Brankoviç’in (Vlk-oglu) geleceğini garanti etmek amacıyla Macar Kıralı Sigismund ile 1426 yılında Tata’da bir anlaşma yapmıştır. Bu anlaşmaya göre, Belgrad, Macso ve Szokol gibi önemli kalelerin de dahil bulunduğu pekçok kaleyi Sigismund'a bırakmış, karşılığında ölümünden sonra ablasının oglu olan yegeni Georg Brankoviç'in kendi yerine geçmesini Macarlar kabul etmişti. Ayni zamanda M acarlar onu Türk hücumlarına karşı koruyacaklardı. Brankoviç erkek varis bırakmazsa, Sırbistan Macaristan’a kalacaktı. Anlaşmadan az sonra Despot Stephan Lazarevi؟ öldüğü zaman (¡9 Haziran 1427), Kira, Sigismund bu anlaşmaya dayanarak yerine geçen Brankoviç’tcn Sırp kalelerini devraldı, ancak Brankoviç, Güvercinlik kalesini Stephan’m ölümünden hemen sonra 12 bin altın karşılığı Türklcre sattığından Güvercinlik kalesini devralamadı. Bunun üzerine Sigismund, anlaşmaya göre bu kalenin de kendisine ait olduğunu ileri sürerek 25 bin kişilik bir kuvvetle 1428 Nisanında Güvercinlik kalesine geldi. Rumeli Beylerbeyi Sinan Bey ve uç beyleri Ishak ve Turahan Bey Macar Kiralım yendiler. Sigismund canını zor kurtardı. Bazı kaynaklara göre Sigismund, II. Murad’la çarpışmaktan çekinerek Türklerle barış yapmış. Güvercinlik’¡ Türklcre bırakmıştır.Ancak Macar askerleri daha Tuna’yı geçmeden çatışma çıkmış Sigismund canını zor kurtarmıştı. (Barış konusunda bak Ronai s. 237-238; Feridun Bey s. 203-204; Hammer, s. 187). Bertrandon de la Broquiere, Güvercinlik çarpışmasında hazır bulunan, hatta çarpışmanın ilk akşamı ordugahı terkedip Türklerin yanma giden Milano elçisi Furlioni Benedict’in görgü tanığı olarak anlattığı enteresan ayrıntılardan ve çarpışmaya katılan iki Cenovalı okçunun Sigismund’un ordusuyla Tuna’dan nasıl kaçtığını kendisine söylediğini de seyahatnamesinde kaydeder (Szamota, Istvan, Regi Utazasok Magyarorszagon es Balkân-eszigeten 1054-1717. Budapest, 1891. 68). Daha sonra yine Güvercinlikten bahseden Broquiere, Türklerin bu kaleyi Despottan aldığını, Türklerin burada Macaristan’a hücum etmek İçin 100 Itadırga bulundurduklanm ve kale kumandanının Sinan Bey olduğunu da yazar (s. 80). Bu konuda bak. Han m er. s. 187-188; Ivanfi. Ede: Keve varmegye emik. Sz. 1872. s. 163; Por Antal-SchOnherr Gyula, s. 567-568. Türk kaynaklan ise, bu gazanın tarihi konusunda degişik bilgiler verirler: Had idi, H. 834 tarihini verir. (Tarih-¡ Â1-İ Osman. İst. ünv. Ktp, Türkçe Yazmalar No. 1268. Vrk. 96a); 1486 Anonimi. H. 831 (ThUry, Török Törtenetirok... Bp. 1893, s. 17); Oruç Bey. H. 828, s. 48; Neşri, H. 837, s. 164; Tâc-üt Tevarih, H. 837 (Thury neşri, s. 127).
16. Thuroczy, Güvercinlik kuşatması sırasındaki Türk hükümdarını Chalapin (Lât. s. 228) diye adlandırıyor. Daha önce Bayezid İçin de ayni adi kullanmış Chalapin (I at. s. 222) demişti. Kaynağımızın Bayczid’in ölümünden sonra ogullan arasında baş gösteren taht mücadelesin¬den haberdar olmasına ve Bayezid’in oğullarım tanımasına ragmen, İşlediği hata, belki Güvercinlik konusunda yaptığı kronolojik yanlışlıkla izah edilebilir. Yine de biz, çeşitli zamanlarda cereyan eden önemli olayları bazen kısaca nakleden Thuroczy’nin bu konuya da fazla önem vermediği ve dikkat etmeden geçiştirdiği Itanaatindeyiz.
17. Kira, Sigismund, 14„ yılında Dalmaçya’da gözü olan Venedik ile silahlı çatışmaya girmiş ve yenilmişti. Venedik ile 1413,dc ateşkes imzaladıktan sonra 6 yıl boyunca imparatorluk işleriyle ve Sinod’la uğraşmıştır. Bu sırada Spalato prensi Hrvoya bağımsızlığım kazanmaya çalışıyordu. 1415’de Hrvoya ile ittifak yapan Türkler Bosna’da başarı kazanırlar. Bak. Ronai, s. 233; Por Antal-Schönherr Gyula, s. 528-530; KlaiC Bosznia Törtencte. s. 270271 (eserin asil Hırvatçadır. Almancadan Macarcaya Istvan Szamota tercüme etmiştir. Nagy-Becskerek, 1890).
18. Eflak Voyvodası Mirçe rakibi ve akrabası Dan’a karşı Macar Kıralı Sigismund’dan yardim ister. Bu mücadelede Türkler Dan’ın yamnda yer alır. Kıral Sigismund’un gönderdiği Istvan Losonczi komutasındaki Macar ordusunun desteklediği Mirçe’nin kuvvetleri. Türk destegi alan Dan’a yenilir. Kumandan Losonczi harp meydanında ölür ve böylece mücadeleyi kaybeden Mirçe oglunu ؟elebi Mehmed’in yanma rehin göndermek zorunda kahr (1416). Ronai. s. 236; Hammer, s. 128; Pdr AntalSchonherr Gyula, s. 422-424; T. Gokbilgin: XV. Asrin Birinci Yarışında, II. Murad Devrinde Hıristiyan Birligi ve Osmanlı-Macar Mücadeleleri Şırasında Edirne, (Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armagan Kitabi). Ankara. 1965. s. 119-
19. spalato Pirensi Hrvoya 6 Nisan I4t6'da öldükten sonra, Bosna Kıralı olmak İçin uğraşan Ostoya ve Bosna ileri gelenleri arasında çıkan çekişmeden yararlanan Türkler, derhal bu yıl İçinde iki defa Sinn bölgelerini başlan sona tahrip etmişlerdir. Birini defasında Istirya'ya kadar ganimet İçin sokulmuşlar, öbür defasında ise, Bosna Paşası Isliak Bey Tuna'yi geçerek Tcmeşköz.'e kadar girmiş, fakat MiklOs Peterfia Ishak Bey'¡ Temesvar havalisinde yenip ordusunu kaçırmış ve Ishak Bey’i kendi elleriyle öldürmüştür. MiklOs Peterfia Tiirklerin Tuna'yı geçen ordusunu 1418’de ikini defa gece baskınıyla bozguna uğratmıştır. Bak. «¿nal, s. ‘٩٦٦ل Klai؛,s. ٦٦د-ده٦ع, Pir Antal-Sihonhrn (الاذ a, s.Hammer'ççbre ١™ r؛a٢v١٩wva الآة١١ ışrg'da vuku bulmuştur (s. 130).
20. Sırp despotu Lazereviç öldükten sonra (,؛) Haziran 1427), Macar Kıralı Tata anlaşmasına (1426) dayanaralt, yerine geçen halefi Georg Brankoviç’ten 17 adet uç kalesini teslim aidi. Daha önceki bahislerde Güvercinlik kalesi komutanının Italeyi 12 bin altın karşılığında Türklere sattığım söylemiştik. Bu anlaşmaya dayanan Kiral Sigismund, hemen Belgrad'a gidip bu kaleyi mülkiyetine almakta gecikmedi. Bu Italenin karşığında Macar Kıralı Sırp despotu Brankoviç'e oldukça önemli miillder bağışlamıştır. Mes: Szalankemcn, Kolpcny, Beese, Vilagos. Tokaj, Munkacs, Talya, Szatmar, BöszOrmeny, Debrecen, Tur, Varsany şehirlerini, Regec kalesini ve daha başka birkaç ova şehrini, Buda’da konaklaması İçin ise bir ev vermiştir. Brankoviç’e verilen yerleri çağdaş seyyah Bertrandon de la Broquierede aynen sıralamaktadır (s. 80). Bu konuda bak. Wenzel,Gusztdv: Marino SanutoMagyarorszagrol 1496- 1501-ben. Sz. 1871. s. 73-93; Balasy, bereniz: Körmoczi Okmanyok KatayakO. Sz. 1875. s. 251; Rai,2١٦ .؛, Pdr Antal-SctonliiTr Gyuta,s. 566-567.
21. Türkler 1439’da Sırbistan’a girmeler, Sırp despotu ise Macaristan’a kaçmıştı. Turklerin Semendre’yi kuşatma altma alması üzerine Kira, Albert genel seferberlik İlân etmiş, ancak Macar ordusu Titel denilen ovada ge؟ bir araya gelmiş ve sadece 24 bin kişi toplanabilmiştir. Kıral Albert kaleyi kurtarmak İçin hareket etmişse de, ge؟ kalmış, Türkler 3 aylık bir kuşatmadan sonra, 1439 yılında kaleyi almışlardır. Kıral Albert az sayıdaki ordusuyla muzaffer Türk ordusuna hücum etmeye cesaret edememiş, Titel’de ordunun toplanmasın, beklemiştir. Murad, Semendre’nin fethinden sonra ordusuyla Bosna’ya girmiş, II. Tvartko korktuğu İ؟in vergisini 20 binden 25 bin dukaya çıkarmıştır. Bu sırada Macar ordusu artacağı yerde azalmış, beklemekten, açlıktan, dizanteriden bunalarak dağılmıştır. Turklerin bu seferde elde ettikleri ganimet büyük olmuştur. Neşri, 4 yaşar oğlanın üsküp’te 20 akçeye satıldığını yazar (s. 167¬169).Tâc-üt Tevârih (I. c. s. 363-364) ve Solakzâde (Solakzade Tarihi, İstanbul, 1297-1298. s. 169), Semendre ve Novabcrda'nm fethini Belgrad kuşatmasından (1440) sonraya koymakla yanılırken. Anonim Tevârih-İ Âl-i Osman da Novaberda’nm fethini Belgrad’dan sonraya koymakla hataya düşer (F. Giese neşri. Breslau, 1922, s. 66). Aşıkpaşazâde ise Semendre’nin fethini Belgrad kuşatmasından sonra kaydederken yanlışlık yapar (s. 126). Oruf Bey(51-52), Liitfı Paşa(90-92), Neşri(167-169) bu iki Italenin fethini doğru olarak Belgrad kuşatmasından önce kaydederler. Türk kaynaklan Semendre’nin fethi konusunda değişik tarihler verirken, A.N. Kurat’ın neşrettiği Bulgar ve Sırp kronikleri 27 Agustos 1439 tarihini verirler (s. 185). Hammer(s. 206-207) ve Dukas(s. 126-127), Semendre’nin fethi konusunda tamamen doğru bilgi verirler. Bu konuda bak. Rdnai, s. 247-248; Por AntalSchimherr Gyula, s. 620-622; Anonim, s . 123. Thuroczy, Semendre’nin fethi konusunda doğru bilgi vermekle birlikte nedense bu fetihden bir yıl önce Murad'm gerçekleştirdiği ve 6 Macar kalesinin alınmasıyla biten Sırbistan seferinden bahsetmez. Türk kroniklerinin çoğuna göre, bu sefer 40 veya 45 gün sürmüştür ( Oruf Bey,حلآح?٢١اذ١ا٦لخ-٦ذ.ل,s. B٩,T٥c-ül Tev٥Tİh,s. 0, Aş١kpaşaz.٥de,s. ٦٦-١٦١2١. Solak4؛de’١e ؛؟öre ise 2 ay (s. 167-168), Sanca Aemuf’e göre de 4 ay sürmüştür (Selatin-nâme. ünv. Ktp. T.Y. 331. Vrk. 643-656).
22. Thuroczy, Semendre’nin zaptından sonra II. Murad’m Selanik, Arnavutluk ve Etolya’yı aldığına atıfta bulunmuştur. Halbuki Semendre’nin zaptından sonra Murad, önceki notta da belirttiğimiz gibi Novaberda'yı almış, daha sonra ordusuyla Bosna’ya girmiş bunun üzerine Bosna Kıralı II. Tvartko Türklere olan vergisini arttırmıştı. Selanik'in fethi ise bu hadiselerden ؟ok önce 1430’da gerçekleştirilmişti. Bak. Lütfı Paşa. s. 88; Tâc-üt Tevârih, s. 345; Oruf Beğ,s. 49; MelekDelilbaş; Johannis Anagnostis, "Diigisis Peri Tis Telefteas Aloseos tis Thessalonikis (Selinik'in Son Zaptı Hakkında Bir Tarih). DTCF Tarih Anıtırmaları Dergisi 1970-1974. Say~~ 14-23. S. 23-50.
23. Bertrandon de la Broguiire seyahatnamesinde, Belgrad kalesinin o günkü durumundan bahsetmekle, Sırp despotunun bu kaleyi 4 yıl önce Macar Kiralına '’erdiğini bildirdikten sonra, ؛öyle devam etmektedir: “Kale duvarlannm bir tarafında Bosna’dan gelen Sava, diğer tarafında Tuna akıyor. Sava Tuna'ya dökülüyor. Bu iki nehir tarafından meydana getiriler tepede ؛ehir bulunuyor. Konumundan dolayı son derece sağlam olan Italcyi hendekler ve ؟ift duvar çevreliyor. 5 kaleden meydana geliyor, aralarından üçü adi geçen tepede, ikisi ise su yanında yükseliyor, altta bulunan ikisi iyice berkitilmiş ve tepedeki üç kale bu ikisi üzerinde yükseliyor, iki kulenin muhafaza ettiği ve yaklaşık 15-20 kadırga alabilen küçük bir limam var. Bir kuleden diğerine uzanan zincirle limanın tamamı kolayca kapatılabilir (s. 79-80). Bclgrad'ın kuşatma sırasındaki muhkem durumundan bahsettikten sonra, Thuroczy ve diğer bazı Macar araştırıcıların kuşatma sebebi olarak gösterdiği konuya temas etmeyi uygun buluyoruz. Onlara göre II. Murad, Macaristan’daki taht çekişmelerinden faydalanarak ¡439 yihnda Sırbistan ve Bosna’da hâkimiyetini tesis ile Belgrad’ı kuşatma altma almıştır. Hallluki bizim kaynaklarımızın büyük kısmı II. Murad'm Karaman seferinden döndükten sonra Evrenos oğlu Ali Bey'؛ Macar diyarım ele geçirmek İçin gönderdiği, Ali Bcy'in 40 gün Macar vilayetlerinde kaldıktan sonra, önemli ölçüdeki ganimetle pâdişâhın yanma dönerek, Macar vilâyetinin güzelliklerini anlatıp Murad'! buraları ele geçirmek İçin teşvik ettiği görüşündedirler (T&--a، TevSrih, s. 360; Neşri,s. 166; Aştkpaşazâde, s. 110-1 !¡;Solaklâde, s. 167). Boylece Murad, Sırbistan seferinden döndükten sonra Macar diyarının kapısı ve anahtannm Belgrad olduğunu düşünmüş ve bu yüzden öncelikle Belgrad’ı almaya karar vermiştir (Neşri, s. 167; Aşıkpaşazâde, s. 111-112; Solakzâde, s. 168; Tât-ül TevAnh, s. 362). Türk kaynaklan, II. Murad'm başarısızlıkla neticelenen bu seferini adeta sessiz geçmekte, "kaleyi almak müyesser tılmayıp geri dönüp...” diye iki cümleyle özetlemekte, veya hadiseyi daha da müphem bırakmaktalar. (Hadidi, Tarih-؛ Âli-i Osman. İst. Univ. Ktp. T.Y. 1268. Vrk. ح0a؛a٠’-dde,5.. ٦٦٦١ Oruç Bey,٢١ .؛ı; Latfi Paşa,؟ ,؛yi, ■Neşri,٦ةا .؛؛’, Tâc-üt Teiârih, s. ٦لآةذ٠ Solak de,.١ةة١ .؛
24. Thuroczy, Belgrad kuşatmasının 2 ay sürdüğünü kaydetmiştir, fakat daha sonra naklettiği Fatih’in Belgrad kuşatmasına dair bahiste ise, kuşatmanın 7 ay sürdüğünü kaydeder. Muhasara 6 ay sürmüştür (Dukas, s. 126-128; Hammer, s. 208; Rânaı, s. 252-253; Fraknii, a Hunyadiak es ajagellok Kora. Bp. 1896. s. 25). Belgrad kuşatması hakkmdaki Bilgiyi Bonfini Thuroczy'den almış, Bonftni’den de Hammer faydalanmıştır ؛Hammer, II. c. s. 208).
25. II. Murad, Belgrad duvarları altından yenilgiye uğrayarak çekilmiş olmasına rağmen (1440), Türk akınlar durmuyordu. Türk akıncıları Drava-Sava arasında dolaşıyorlar, hatta Tisa’ya kadar sokuluyorlardı. Bu sırada Macaristan'da baş gösteren iç karışıklıklar yüzünden Hunyadi tek başına Türklere karşı koymak zorunda kalmıştı. Nitekim Semendre kalesi kumandanı İshak Bey sık sık Belgrad'ın önünde görünüyordu, hatta bir keresinde kaleyi almaya bile teşebbüs etmişti. Hunyadi’nin tshak Paşa’ya karşı kazandığı zaferin en güvenilir kaynağı, I. Ulâszlö'nun 8 Ekim 1441 tarihli bağış mektubudur. Bu mektuba göre, Hunyadi Fchervâr muhafızlarının bir kısmıyla yaz sonuna doğru Türk toprağına girmiş ve Sırbistan’da 3 gün ilerlemiştir. Nihayet geri dönmeye niyet ettiği bir sırada Türkler Macar ordusunu çembere almaya çalışmışlar ve yol üzerinde pusu kurmuşlardır. Hunyadi bunu farketmiş ve tam zamanında ordusunu savaş düzenine sokmuştur. Bizzat İshak Paşa’nın yönettiği Türk ordusu en öndeki Macar saflarını dağıtmışsa da, sonradan Macarlar onları geri püskürtüp kaçırmışlardır. Hunyadi zengin ganimetlerle Belgrad’a geri dönmüştür (Szikely, OltokAr: Hunyadi Jânos elsö hadjâratai. HK. Bp. 1919-1921. XX-XXII. c.s. 2-4). Vesika savaşın yerini zikretmemiştir, fakat I. Ulâszlö'nun vesikasında da belirttiği gibi, zafer daha ziyade moral bakımından önemliydi. Bu zafer Macarların cesaretini, kendine güvenini son derece arttırmıştı. Bak. h'raknii,s. 25; Rönai,s. 253-254; Hammer, II. e. s. 206 (Hammerbu konudaki bilgiyi Bonfmi’den almıştır.)
26. II. Murad, Mezid Bey’i 1442 yılında büyük bir orduyla Erdel'e akın yapması için göndermişti. Macarlar orduları yavaş toplandığı için Gyulafehervâr’a çekilmişlerdi. Hunyadi ve Erdel piskoposu György Lepes birlikte Türklere karşı koydularsa da, Szentimrc köyü düzlüğünde yenilerek geri çekilmek zorunda kaldılar. Erdel piskoposu György I.epes kaçarken attan düştü ve başı kesildi. Hunyadi ise, Gyulafehervâr’a dönmek zorunda kaldı. Bu zafer Mezid Bey’in kendine olan güvenini arttırdığı için, Erdel’de daha da korkusuz olarak dolaşmaya devam etti. Macarlan takip etmeyip Szeben’i kuşattı. Mezid Bey Nagy-Szeben surları altında yaklaşık iki hafta kaldı. Ordusunu topladıktan sonra geri dönen Hunyadi, Szeben yakınında Mezid Bey’i yener, esirleri serbest bırakır. Thuröczy'nin bildirdiğine göre, bu çarpışmada Mezid Bey ile birlikte oğlu da öldürülür. Türk kaynaklarının bir kısmı bu akının rastgelmediğini kaydeder (Girse Anonimi,s. 66; Nesri, s. 170; I.üljî Paşa,s. 06), bir kısmı da yenilginin sebebini Mezid Bey’in ganimet için akıncıya izin vermesine bağlar (Oruç Bey, s. 52; Solakzdde,1. 70; T&c-üt Tevdrih, 5-357)Türk kronikleri seferin tarihini hemen hemen doğru ',erirler (H. 845). Bonfinı vasıtasıyla Thuroczy’nin kayıtlarım aynen kullanan Hammer de Hunyadi'nin yerine Simon Kemny'in geçtiğini ve yanındaki 3 bin kişiyle öldüğünü, Mezid Bey'in de oğluyla birlikte öldürüldüğünü nakleder (II. c.s. 209). Jean de \١'avrin'in kroniğine göre, 100 bin kişilik Türk ordusunun 80 bini bu savaşta katledilmiştir (Kropf, Lajos: Jean de Wavrin Krönikâjâböl. Sz. 1894. s. 676.). Ayrıca bu konuda Bak. Szekely, Ottokar, s. 5-15; Ronai, s. 254-256; Jire ek, s. 106; Fraknoi, s. 25-26.
27. Hunyadi Mezid Bey’in ordusunu yendikten sonra Eflak’a girmiş, bunun üzerine Eflak ve Boğdan yeniden Macar Kiralının metbuluğuna dönmüşlerdir. Hunyadi ise, Eflak voyvodasını azledip yerine II. Dan'ın oğlu II. Basaraba’y! tayin etmiştir (Szkkely, Oltokir, s. ,7).
28. Thuroczy’nin, ad vermeden kısaca Paşa diye kaydettiği Şehabeddin Paşa’nın Eflak seferinin (Eylül 1442) sebebi konusunda bizim kaynaklarımız farklı görüşe sahiptir. Kaynaklarımızın hemen hepsi II. Murad’m ؟ehabeddin Paşa'yı, Mezid Bey’in intikamım أدلاا»٩فس٢لاع setereأأ١،١|للمأح٧اً١ة؟ة١أ\٣.،١ا٢'غ؛'هع٠ل١ح١لا,s. 170; Solak;ûd،,s.358;T&c-itTevârih,s.358; Gitse Anonimi ,s. ٢لأ١١١١.ألأآآ٢٦غسم١ةلآ١ . اهةv.١sw.١ (,Neşri, 170; Tâc-üt T،tiârifı,358; Soltkdc, ا١أ7؛Şehabeddin Paşa’y, korkak, sarhoş tamtmalanna ve muharebe anında hemen kaçmaya teşebbüs ettiğini bildirmelerine rağmen, Thuroczy göğüs göğüse ve kahramanca bir mücadele olduğunu ve iki tarafin çok büyük kayıp verdiğini kaydeder.Jean de lYavrin’e göre ise. Padişah Mezid Bey’in yenilgisinin silinmesi İçin Paşa'yı Erdel ve Macaristan’a göndermiştir (s. 677).
29. Thuroczy, Türk askeri mevcudunu 80 bin olarak gösterirken mübalağa yapmış, kendisinden yararlanmış olan Bonfmi ve tarih araştırıcıları da bu konuda Thuroczy’nin izinden¿لأحلاح؛٢ذ١١١٢لاا١. S؛؛ky,Ottok,s. 19; Jirtlek,106 .؛; R؛nai,s. 256-258; Fraknöl. 28-27 .؛; Hfimmr 1!. <5.2,0). Bu sefer konusunda en ayrıntılı bilgiyi veren Bonfini, Hunyadi’nin ordu mevcudu hakkında ise 15 bin rakamım kaydetmektedir (Szikely, Otlokdr, s. 19-22}. Thuroczy’nin de doğru kaydettiği gibi, savaşa Hunyadi başlar, fakat kaynağın muharebe yeri olarak bildirdiği Oemirkapı yanlıştır. Muharebe yerinin Yukan Yalomitza olduğunu Szikely doğru olarak tesbit etmiştir (s. 22). Jean de Wavrin'e göre, Şehabeddin Paşa kaçmış, fakat Padişah onu öldürtmüştür (s. 677).
30. Thuroczy’nin bildirdiğine göre, ؤay suren bu sefer, uzunluğundan dolay, Macarlar tarafından uzun sefer diye adlandırılır. Bu sefer sırasında Sofya'nın yakıhp kül haline getirildiğine dair bilgiye bizim kaynaklarımız arasından sadece Lütfı ۶a,٥'da rastlıyoruz (s. rol- 104). SolakzAde ise, Alacahisar, Şehirköyü, Niş ve Göynü'nün yakışını kaydetmiştir (s. 172). Bazı kaynak ve yazarlar, Sofya'nın seferin başında, giderken yakıldığını kaydederek Thuoczy’yi teyid ederlerken (Dukas,s. 132; Ronai, s. 262; Fraknoi, s. 31.36; Olugoss ve Beheim [Szikely, O«0**dr’dan naklen s. 53]), “Yeniçeri” diye adlandmlan Mihal Konstantinoviç’in notlarından Sofya'nın geri çekilirlerken yakıldığını okuyoruz {Szikely, Ottokhr, s.53) ]iricik de geri çekilirlerken yakıldığı kanaatindedir (s. 1,8). 1443-1444 yılı savaşlarına katılan ve Türk esaretinde 16 yıl geçiren Hans Magest’den naklen ""Ordu 4 gün boyunca Bulgaristan’da önüne gelen veya etrafta bulunan her şeyi kül etti” diyor Beheim Mihdly (Bleyer, Jakab: Beheim Mıhây elete es müvci a magyar törtetenelem szempontjâbol. Sz. 1902, s. 222). Krral I aszlo’nun 1453 yılına ait bir vesikası da ayni bilgiyi veriyor (ayni yerde). Yeni bulunan ve verdiği orijinal bilgilerle tzladi ve Varna muharebeleri konusunda bugüne kadar bildilderimizi tamamlayan önemli kaynak GazavAtnAme, Sofya'nın yakılışı konusunda gayet enteresan bilgiler vererek diğer kaynakların verdiği bilgileri adeta alt üst etmiştir. Kasım Bey ve Tura Iran Bey’in düşmanın çoklugu karşısında savaşmanın mümkün olmadığını anladıklarım veTurahan Bey’in Padişaha Sofya’yı yakmayı teklif ettiğini. Kasım Bey’in Pâdişâhın emriyle Sofya’yı yaktığını, fakat sonradan pâdişâhın yaptığından pişmanhk duyduğunu kaydeder. "‘Hıristiyanlar buraya geldiklerinde şehrin yanmış yıkılmış olduğunu gördüler ve uzun şişlerle şehri tanşladılar, her nerede gömülmüş şey buldular ise, cümlesini çıkartıp yağma eylediler". (Gazavât-1 Sultan Murad b-Mehemmed Hân. Izladi ve Varna Savaşları (1443-1444) t)zerinde Anonim Gazavatname. Yayınlayanlar: Halil tnalcık ve Mevlûd oguz. Ankara, 1978. s. 15-17). Thuroczy, isabetli olarak 1443’ü sefer yılı olarak bildirir. Türk kaynaklan bu konuda أ؟١اغ١خ\ ٧ل١٩ا؛؛هveririer. Girs، Anonimi, H. 846. s. 66; Oruç Bi), H. 846. s. 53; Neşri, H. 848. s. 171. DukaO ak ٩٩٦أ rari١١m٦ verir .١اذ٦٠ .ول
31. Hunyadi’nin uzun seferinin 5 ay sürdüğünü onaylayan Hammer de, bu sefer sırasında Hunyadi’nin 5 defa Turkleri yendiğini bildirir (II. c.s. 210-21 ı).Bu bilgiyi doğrulayan kayıtlar arasından Ronai (s. 262-264), Fraknoi (s. 31-36) ve Szekely, O،،o*h٢’ın (s. 43-60) eserlerini sayabiliriz
32. Thuroczy, Pâdişâhın akrabası Anadolu paşası derken yanılıyor, zira Pâdişâhın akrabası olan Mahmud Çelebi Anadolu Paşası değil. Bolu sancaItbeyidir. Padişah düşmanı takibe ordu kumandam olaralt sadece onu göndermemiştir, Mahmud Paşa’nın yanında Rumeli beylerbeyi Kasım Paşa, Tokat Beyi Balaban Paşa da vardır (Tâc-üt TevArih, s. 341; SolakzAde, s. ,72). GazavAtnAme ise. Pâdişâhın Mahmud Bey, Hasan Paşa ve Turalıan Bey’¡ düşmanı takibe gönderdiğini kaydeder (s. 25-26). Hadidi (Vrk. 1026-1036), Aşıkpaşazâde (s. 120), Rönai (s. 262), ١٠e Szekely, Ottokâr’a (s. 56) göre Hunyadi’yi takip için Derbent’e gönderilen kişi Beylerbeyi Kasım Paşa’dır. Kıtal ve Kardinal’e ait mektuplardan seterin en 6üyük çarpışmasının 3 Kasım pazar günü öğleden sonra cereyan ettiğini anlıyoruz. Kıra! Ulaszlo’ya ait 6ir mektuba göre de, Türkler ilk iki çarpışmayı kaybettikten sonra gönderilen 30 6؛n kişilik orduda 13 Paşa bulunuyordu. Vesikada bu paşaların adları da tek tek yazılmıştı; Timurtaş oğlu Ali Bey, Tokat Paşası Balaban, Zivan, Davud, Vidin ve Sofya beyleri vb. (Rönai, s. 261, Szekely, Ottokâr, s. 48-49). Hammer’e göre ise, Türk ordusunun 3 kotundan birini Evrenos oğlu İsa Bey, ikinci kolunu adı bilinmeyen bir bey, 3. kolunu Turahan Bey idare etmiştir. Ordunun seçkin kısmında ise Kasım Paşa, z\lî Bey, Tokat Beyi Balaban ve Bolu Beyi Mahmud Çelebi vardı (II. c.s. 210-211). Hunyadi’nin “novus pasa” diye adlandırdığı 3 Kasımda kaçan paşa Kasım Paşa’dır [Szikely, Ottokâr, 1.51).
33. Gazaıâtnâme, Mahmud Çelebi için, İbrahim Paşa oğlu der ve padişahın damadı olduğunu, esir düştüğünü söyledikten sonra, Mahmud Bey'in Kiralın huzurunda İbrahim Paşa oğlu Mahmud Bey olduğunu, kardeşinin Sadrazam Halil Paşa olduğunu söylediğini zikreder s. 25-26, 27). Türk kroniklerinin hepsi padişahın akrabası Mahmud Çelebi’nin esir düştüğü konusunda hemfikirdirler. Giese Anonimi, s. 67, Hadidi, Vrk lonb-ıoşb; Solakzâde, s. /72; Ajikpaşa-âdt, j. 130; O ruf Be¿, s. 54; .Neşri, s. ıjr; Jırelek, s. 109, Szfkely, Ottokâr da Mahmud paşa’nın esir düştüğünü kaydederken (s. 60), Hammer, Rumeli Beylerbeyi Kasım Paşa ve Mahmud Çelebi’nin esir düştüğünü yazar (s. 213). Behcim ise, yanlış olarak padişahın eniştesi olarak Halil’i gösterir ve esirler arasında Halil’i sayar (s. 227). Macar Kıralı I. Ulâszlö, annesi olan Leh Kıraliçesine yazdığı mektupta, ilk küçük çarpışmayı ayrıntılı olarak anlatıyor’ “Burhamben ve Czemben paşaların komutası altında toplanmış olan kuvvetli bir Türk ordusuyla uzun bir mücadeleden sonra öğle sıralarında Sofya şehri yakınında çarpışma cereyan etti. Türkler yenilerek geri çekildiler, burada Burhamben ve Czemben’i esir aldık.’ (Szikely, Ottokâr, s. 43). Giese Anonimi (s, 67) ve Oruf Bey (s. 54), yenilginin suçunu Turahan Bey'in üstüne atar, hatta Giese Anonimi eğer o olmasaydı İzladi'den bir tek düşman dahi kurtulamazdı der. Tâc-iit Tevârih de Turahan Bcy’i Rumeli askeri ve akıncıları gazadan soğutmakla suçluyor ve bu yüzden Turahan Bey’in padişahın gazabına uğradığını, sefer dönüşü yakalanıp uzun süre zindanda yattığını kaydediyor (Thûry neşri, s. 138-139). Gazavâtnâme de Sofya’nın yakılmasını padişaha telkin eden kişi olarak ve padişahı düşmana hücum etmekten alakoyan kişi olarak Turahan Bey’i gösterir. Ayrıca Sofya ovasında padişahı düşmanla çarpışmaktan alakoyan kişi olarak da onu gösterir. Nitekim Padişah Edirne’ye dönünce, Turahan Bey’i Tokat kalesine hapsettirir (s. 15, 23, 31).
34. Macar Kıralı, izladi muharebesinden sonra Sırbistan'a ؟ekilen Hıristiyan ordusunun Macaristan'a dönmesini istiyordu. Nitekim Hunyadi ve Brankoviç’in arzusu hilafına Macaristan'a dönmeye karar verdi. Brankoviç’in harbin devamı İ؟in teklif ettiği 100 bin altını (Çek askerine göre Brankovi؟, Kiralın Sırbistan’da 4 hafta daha Italması İ؟in 40 bin altın teltlif etmiştir [جهـنجحك, Oltokdr,s. 61] ve ordunun kışı Sırbistan’da geçirip sefere devam etmesi şeklindeki teltlifi reddetti. Kiral Şubat 1444’dc Budin’e döner ve Nisan ayında burada diyet toplar. Bazı zaferlere rağmen seferin kalıcı bir sonucu yoktu. Sırbistan hâlâ Türk hakimiyetindeydi. Bu yüzden Kiral, seferi yenileme kararındaydı. Boylere Kira, ve diyete kaulanlar, yazın Bizans’a doğru hareket edeceklerine Cesarini önünde yemin ettiler, papa donanmasının teçhiz edilmiş olması, yabancıların cesaretlendirmesi, özellikle de Cesarini’nin heyecanı etkisini göstermişti. Mayısta sarayda hazırlık başlamıştı. Hunyadi banderiumlann toplanmasına gayret ediyordu. Dışarıdan az bir haçlı ve paralı asker geldi. Brankovi؟ de Buda’daki diyete katılmış ve Nisan kararlarım İmzalamıştı. Branltovi؟ daha sonra Buda’da Pâdişâhın kansi ve despotun kızı olan Mara’mn gönderdiği bir Rum rahibi kabul etti. Ddvid AngyaVa göre Brankovi؟, Pâdişâhın Macar Kiralına el؛؟ heyeti gönderebileceği konusunda mutlaka rahiple anlaşmıştır (Angyal, Ddvid: A szegedi beke. Törteneti Tanulmanyok. Bp. 1937. s. 162). Çek askerinin, Kiral daha Sırbistan’dayken Pâdişâhın Kirala 20-30 yıllık barış teklifettigi yolundaki kaydım dikkate alan Angyal, Sirbisan karargahında da pek az ileri gelen askerin Murad’m barış teşebbüsünde bulunduğundan haberdar olduğunu yazıyor (s. 160-162). H. Inalctk, Gazavatta bahedilen toplantının Buda diyeti olduğu ve kiral henüz Sırbistan’dayken pâdişâhın bir adamının gelerek illt barış şartlarım tebliğ etmiş olduğu ve Belgrad’da yapılan bu teşebbüsle Buda müzakerelerinin Gazavatta karıştırıldığı fikrindedir (Fatih Devri üzerine Tetkikler ve Vesikalar I. Ankara, 1954, s. 9-10). Kiral Ulaszlo, hazirliklann çabuklaştırılması ve seferin başlaması İ؟in Temmuz ortalannda Segedin’e hareket etti. Branltovi؟ barış teklifini önce Hunyadi’ye a؟ar. Kira, da durumu öğrendikten sonra Kardinal lulianus ve Leh beylerinin refaketinde ordusunun başında Segedin’e (Szeged) gider. Brankovi؟ ve Türk elçileri de buraya gelir. AngyaTa göre, Türk el؟¡ heyeti zengin hediyelerden başka Sırbistan,!, Arnavutluk’tan aldığı Sırbistan’a ait yerleri Pâdişâhın geri vermeyi, esirleri serbest bırakmayı, IOO bin altın ödemeyi ve Ulaszlo seferdeyken 25 bin silahlı asker göndermeyi Itabul ettiğini bildirmiş, bu şartlarla 10 yıllık barış imzalanıp kiral yemin etmiştir (s. 162). Yeminin edildiğini artık kesin olarak biliyoruz, hatta Thuroczy, Hunyadi’nin kendi adına ve kiral adına yemin ettiğini yazmaktadır. Dukas’a göre, Yanko yemin etmemiş, “ben emir kuluyum, amir değilim” demiştir (s. 133). Banş anlaşması günümüze It adar kalmamıştır, fakat Lehlerin 26 Ağustos 1444 tarihli melttubunda Türklerin barış şartlan günümüze kadar kalmıştır. Bu yüzden Segedin barışının kesin tarihi belli olmamakla birlikte Temmuz sonu olduğunu Cyriacus d*Antona*nin (1391-1455) melttuplan ortaya çıktıktan sonra daha rahat tesbit edebiliyoniz. (Cyriacus’un mektuplan İ؟in bak. o. Halaki, The Crasade of Varna. New Yorlt, 1943. s. 82-93.). Angyal ise, Banşın 4 Ağustosta bozulduğunu bildirdikten sonra kiralın Bosna pirensine yazdığı vcTürklcrin püskürtülmesi İ؟in lıazır olduğunu bildiren 24 Temmuz tarihli mektubuna dayanarak Segcdin barışının 26 Temmuz-4 Ağustos aras, olduğunu öne sürmüştür (s. 170.) Bari? konusunda Hammer, 12 Temmuz 1444 tarihini verir. Atiya ise, 15 Temmuz 1444 tarihini gösterir. (Crusadc, Commcrce and Culture. Bloomington, 1962, s. 114). Yine Cyriacus’un mektuplarından Macar kiralının Haziran ba5İannda anlaşma İ؟in Edirne’ye bir el؛؟heyeti gönderdiği anlaşılmış, Gazavat da bu bilgiyi doğrulamıştır (s. 8-9). Edirne'deki anlaşmanın 12 Haziran 1444'de yapıldığı kesindir. Beheım'in hikayesinden Despotun kör edilen iki oğlu İ؟in pâdişâhın eniştesinden intikam almak istediğini, fakat kral ve Hunyadi'nin bunu engellediğini öğreniyoruz (Blayer,Jakab: Beheim Mihhy elete es mtlvei magyar törtenelem szempontjâbol. Sz. 1902. s. 228). Oysa Gazavatname, Mahmud Paşaya Despotun himayesi altında iyi muamele edildiğini, riayet gösterildiğini kaydeder (s. 31; Halecki, s. 49). Beheim, Hammer ve özellikle Türk kroniltlerinin haberlerinden pâdişâhı barış yapmaya pek؟ok amilden başka, kız kardeşinin “ağlayarak” ؛أ١ا١\١ا٣اء،ا١لاع٩ة٦٢اً١خ١ا؟علا, Brhnm.s. 228; Hamm،r,s.2iş;N،؛rt١s. i72؛Solak٥؛df,s. ı?2١.١Aa١١muA Çelebi İ؟in verilen fidyeyi teyid eden Türk kaynakları, barış İ؟in verilen yerleri aynen bildirmektedir (Hadidl Vrk 103b; Giese Anonimi, s. 67; OrufBeğ,s٠54, l.ütfi Paşa, s. ,07.-JVr;rf, 172; Ajtkpajazâde ise, “Halil Paşa'nın kardeşini Engüriisten satın aldılar” der (s. 120) Ayrıca bak. Dukas, s. 133; Sırp kroniği, s. 186; Hammer’e göre Mahmud Çelebi ؟؛in 70 bin duka fidye verilmiştir, s. 214; Ronai, s. 264; Fraknoi, s. 44-46)
35. Thuroczy, Kardinal lulianus’un kıralı ve Hunyadi’yi yemini bozmaya ikna edişi hakkmdaki kaydı Janos Vitez’in Hunyadi adına Papa’ya gönderdiği 1445 tarihli mektubundan ve Aeneas Silvius’un bir ifadesinden faydalanarak kaleme almıştır (Malyusz, a Thuroczy- kronika es forasai. Bp. 1967. s. 169). Janos Vitez bu yıllarda Hunyadi’nin en sadık adamları arasındaydı. Macaristan’ın dışarıyla mektuplaşmasını yıllarca o yürütmüştür. I445'de Varad piskoposu, 1464’de ise Estergom başpiskoposu olmuştur. Kardinal lulianus barış görüşmelerine şahit olmuştu. lulianus barış anlaşmasına ve yeminle teyid edilen şartlara karşıydı ve barışa itiraz da etmişti, fakat Italyan-Burgondiya donanmasının Çanakkale’ye doğru yola ؟ıkıp çıkmadığından emin olamayışı durumunu zorlaştırıyor, bu Itonuda ağırlığım koymasına engel oluyordu. Türk elçileri henüz uzaklaşmışlardı ki, Kai'dinal lulianus Venedik docesinden 4 Temmuz tarihli bir mektup aidi. Mektupta, Papa donanmasından 8 kadırganın yola ؟ıktığı, Burgondiya pirensinin 4 kadırgasının ve Venedik Cumhuriyeti’nin 8 kadırgasının ise, kısa zaman sonra bunları takip edeceği bildiriliyordu. (Mektup Venedik Devlet Arşiviاildedir) Bu haber kira! Ulaszlo ve Segedin’de toplanan beyler üzerinde derin bir etki yaptı. Murad, Bizans imparatoru loannes Palaiolog’u barıştan haberdar etmişti, imparator ise, kesin haber almak İ؟in Macar kiralına haberci gönderdi. Türklere karşı savaş teşebbüsünden vaz geçmenin en aşağı seviyeden bir İtişi tarafindan dahi günah sayılacağı 30 Temmuz 1444 tarihli mektupta belirtilmişti. Gazavâlndme, Bizans imparatoninun Macar kiralına iki defa mektup gönderdiğini, Macar kiralının barış içinde olduğundan birinci mektuba iltifat etmediğini, ikinci mektupta ise ban, yaptıklarından dolayı imparatorun onlan tenkit ettiğini. Padişah ؛imdi Karamandayken gelmelerini, OsmanlIların denize geçişine engel olacaklarım vaadediyor, fırsattan faydalanmazsa Papa'ya ؛ikiye! edeceğini bildiriyordu (s. 37-40). Bati kaynaklarının kesin bir ؛ekilde çözemediği bir takım meselelere yeni bir ışık tutan Gazavât, görüldüğü gibi Bizans imparatorunun mektubundan ve muhtevasından haberdardır. Ayni haberleri Varna muharebesinin görgü tanığı Zotikos'un manzumesinde de buluyoruz. Zotiltos, Bizans imparatorunun Macarlara sik ve yoğun haberler gönderip Murad'm uzakta olduğunu ve kadırgalarıyla Boğazı hâkimiyetinde tuttuğunu söyleyerek Macarlan çağırdığını kaydediyor (Zotikos’un Varna Savaşma Dair Manzumesi. Macarcadan ؟ev. Hicran Akm. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi. XIV. c. Ank. 1983. Ayn Basım, s. 272). Halecki'nin de bildirdiği gibi (s. 26-27), Bizans imparatorunun mektubu barışın bozulma sebebi olaralt gösterilmişse de, kronolojik açıdan bu eski iddia artık reddedilmiştir. Scgedin antlaşmasının müzakeresi İ؟in bak H Inalctk, Fatih Devri ؟zerine Tetkikler ve Vesikalar, Ankara 1954. s. 28-33 Türk kronikleri ise, Karamanoglu’nun Macaristan'a haberler gönderip Murad’m taht! oğluna bıraktığını bildirerelt onlar, savaşa teşvik ettiğini kaydeder (Hadidi, Vrk. 103b; Aşıkpaşazâde, s. 121; Oruç Bey, s. 55; Neşri, s. 172; Solakzade, s. 174; Tâc-üt Tevarih, ThUry baskısı, s. 139-140; Tarih-؛ Nişancı, İst. ünv. T.Y. No. 1426. Vrk. 72a). Netice olaralt barışın boz ulu؛ sebeplerinin başında Haçlı donanmasının Boğazlara doğru hareket ettiğini bildiren melitup, H. Muradın bütün ordusuyla Karamanoğluna karşı Anadolu'ya geçmiş bulunduğuna dair haberleri gösterebiliriz. Barışın bozuluş sebepleri arasında Sırp kalelerinin 8 gün içerisinde teslim edilmeyişini de sayan Angyal, lııralın Leh ؟evresinin Hunyadi ve Macarlara karşı duydugu nefreti, Palacio’nun mektubundan naklederek barış haberinin Leh parlamentosunda yarattığı sevinci vurgular ve barışın bozuluşundaki ahlaki sorumluluğun Cesarini ve ؟ocuk ruhlu kirala ait olmayıp, kıralı yemin etmeye teşvik eden ve barıştan yana tavır alan leh beylerine ait olduğunu yazar (s. 164, 169, 179). Thuroczy'nin de belirttiği gibi, bu melitup ve haberleri büyült bir söz söyleme becerisiyle Itullanabilen Kardinal lulian Cesarini, kıralı banşı liozmaya ikna etmiştir. Kıralı barışı bozmaya ikna eden kişi olaralt hemen hemen bütün kaynak ve araştırmalarda isabetli bir ؛ekilde Kardinal lulianus gösterilmiştir. Bak. Jirtltk,I. 109, FraknAi,r. 47-50; Ronai,j. 365; Wammrr.- r. ¡18; Atiya, Crusade, commerce and culture. Bloomington, 1962. s. 114); Angyal,s. 169.
36. Hıristiyan ordusu Varna’ya gelene kadar yol üzerinde bulunan birçok yerleşme bölgesini yaltıp yıkmıştır. Vidin şehrinin dış mahalleleri tuluturulmujtur (Rönaı,r. ¡66-367; FraknAi, s. 56). Jireiek’t göre, haçlı askerleri müdafaasız köyleri, kiliseliri !,ile yağma etmiş, bu hal ahaliyi son derece öfkelendirmişti (s. log). Hammer, Haçlılar Hz. Isa adına silahlanmış olmalanna ragmen, Rum ve Bulgar Itiliselerini de tahripten geri kalmıyorlardı (s. 219) diyor. Yol üzerindeki katliamı Beheim şöyle anlatır: “Haçlılar bir ova ؛ehrine ulaştılar ve burada buldukları Turkleri hep kılıçtan geçirdiler. Sonra 4gün boyunca yol üzerinde bulunan köyleri yaktılar, nüfusun Türk kısmını katlettiler. Beşinci gün Vidin'e ulaştılar, 6. gün ؛ehri aldılar, kumandanlarım öldürdüler, ؛ehri zemine kadar yaktılar. Hıristiyan ordusu Vidin’den yağmalayarak, tahrip ederek geçmeye devam etti. 4. gün ise Türk ve Yunanların oturduğu muazzam bir kale olan Nigbolu'ya vadi. Yunanlar surlardan Macarlara koştular. 5, gün Hıristiyanlar şehri aldılar, ateşe verdiler, yerle bir ettiler, Italeye kaçamayan Türkleri öldürdüler... Buradan asil OsmanlI topraklatma yürüdüler, erkek, kadm, çok esirgemeden her tarafta çapul yaparak, tahrip ederclt iki gün boyunca ilerlediler. Bir ova şehrine geldiler. 4• gün hâkimiyetlerine aldılar, kıyım burada da korkunçtu, insan cesetlere çarpmadan bir adim bile atamıyordu, hatta hayvanlan bile öldürdüler. Şehir ve kale kül oldu..."(s. 348-354). Macar ordusu 9 Kasımda Varna’ya ulaştığından Thuroczy’nin dediği gibi, muharebeye kadar Varna’da birkaç ay yardim beklememiştir. Ayni akşam keşfe çıkan Macar akıncıları Türk ordusu muhafızlarının ateşlerini görmüşlerdir (Rdnai, s. 267).
37. Kaynak olaralt baş vurduğumuz Türk müelliflerinin eserlerinin bazılarında Hıristiyan ordusunun sayısı bildirildiği halde, Türk mevcudundan bahsedilmiyor. Kaynakların büyük !(ismi ise, her iki ordu mevcudu hakkında hiç bilgi vermiyor. Girse Anonimi,70-80 bin İlaçlıdan bahseder (s. 68); Oruç Bey, 6o bin haçlı ve 400 top aralras! kaydeder (s. 55); Liilft Paşa da 70-80 bin haçlı ve IOOO top arabasından bahseder (s. 112); Solakzdde(s. 174) ve Tâc-üt Tevârih (Thury neşri, s. 140) 80 bin haçlı kaydeder (s. 174); Gazavdt, haçlıları telt tek sıralarken toplam 150 bin haçlı gösterir, fakat kiralın yanında 300 bin asker toplandığını İlâve eder (s. 40-41). II. Mehmed’in Karamanoglu Ibrahim’e göderdiği Farsça mektup suretine göre Hıristiyan ordusu 70 bin kayıp vermiştir (Feridun Bey Münşeatı, Thriry neşri, s. 370-371); yine Feridun Bey'deki Sultan Mehmed’in Farsça mektubuna göre, Macar Kıralı 70 bin kişiyle gelmiştir. (Thury neşri, s. 371-373). Ronai'ye göre, Macar kiralının ordu mevcudu 20 bin veya onun yarısıydı. Bu ordunun dörtte birini Hunyadi itendi bütçesinden karşılamıştı. Muradın ordusu ise, 100 bin kişiydi, s. 226-268; Frakndi deTurk ordusunu 100 bin gösterirken Macar ordusunu 20 bin olaralt gösterir (s. 57-54). Sphrantzes’e göre ise, Turkler ve Macarlar muharebeye başlamadan önce, Macar kiralının kuvvetleri Türltlerin kuvvetinden her hususta üstün bulunuyordu (s. 146). Hammer, I o bin kişilik Macar ordusuna Drakula'nm 5 bin kişiyle Itatıldıgını ve aynca 2000 yült arabasının orduyu takip ettiğini yazar (s. 218) ve yine Hammer’c göre Murad 40 bin kişiyle karşıya geçmiştir (s. 220). Türk ordusu 60-70 binden az değildi. Buna karşılık Macar ordusu bir yıl önceki ،zladi muharebesine katılan ordudan daha azdı (ş. Baştav, Grekçe Anonim OsmanlI Tarihi II. Murad Devri, s. 36).
38. Thuroczy’nin de dogru olarak tesbit ettigi gibi, muharebe tarihi 10 Kasım 1444 olaralt Itabul edilmektedir. Adnan Erzi, Varna muharebesine bizzat kanlan İbrahim adil bir kişinin çarpışmanın 29 Receb 848 salı günü cereyan ettiğini yazdığını ve ayni tarihin Feridun Bey’de de (S. Mehmed tarafìndan Karamanoglu İbrahim Bey’e yazılan fethname, Bak. Feridun I. s. 234) verildiğini Itaydetmekte ve şunlan İlâve etmektedir: "Salı günü bu tarihi yanlış olarak veren Itaynaltlarda da mevcuttur (mes. Tâc-üt Tevarih, I. c.s. 384; 9 Receb 848 salı). Bati kaynaltlannda verilen 10 Kasım 1444 de salı gününe isabet etmektedir. Burada İlginç olan nokta 29 Receb 848 tarihinin Çarşamba gününe rastlamasıdır. Buna göre Hicri tarihin 28 Receb olaralt düzeltilmesi gerekiyor" diyen A. Erzi, bu it onuya ilk defa Thuroczy’nin (s. 370) temas ettiğini de İlâve ediyor (A. Erzi: Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar II. Belleten 1950. s. 595-596). Muharebenin yılı Itonusunda Türk Itaynaltlan genellikle H. 848’İ gösterirler (Sanca Kemal, Vrk, 68b; Giese Anonimi,s. 23; Oruç Bey, s. 58; Lütfı Paşa, s. 147; .9,سس!؟Receb Çarşamba, s. 178). Hicri 847 tarihini veren Türk kaynaklan da vardır (Aşıkpaşazâde, s. 122; Hadid!, Vrk. 105b; Nişancı Tarihi, Vrk 72a-72bJ. Gazaldi ise, Murad'ın Haramidercsi denen yerde konakladığı (H. 848 Receb ayının gurresi şenbe gecesi) tarihten başka İtayıtta bulunmaz (s. 58). Hammer, 10 Kasım 1444 (s. 22i);Jireiek,s. 110; Atiya (Crusade, Commerce... s. 115).
39. Türk kaynaklan Macar kınalının ölümü hakkında açık ve doğru bilgi verirler (Sanca Krmal ا\ل iH, Nqanti Tanhi , \ ه١لآ٦-حم- ةHa-١٦٦-, Aştkp
40. Thuoczy'nin, arabaların Türklere karşı koymadığına dair verdiği İtaydı. Gazavdt doğrulamakta ve bu konudaki bilgiyi tamamlamaktadır. Gazavat'a göre, kiral öldükten sonra düşman kaçmış, o gün akşama kadar çarpışma sürmüş, ertesi gün de akşama kadar düşman kırılmıştır. O gece düşman arabalarını muhasara edip beklemişler, ertesi sabah arabadakiler top ve tüfekleri hazır beklerken Şahin Paşa, hücum yerine arabaları muhasara etmeyi Padişaha teklif etmiş, teklifi uygun görülüp arabalar muhasara edilince, düşman karşı koymanın imkânsız olduğunu görerek beyaz bayrak çekmiş, hepsi arabalardan çıkmış ve böylece arabalar zaptolunmuştur (s. 66-68). Fraknii’yc göre ise ordugâh kısa bir mücadeleden sonra alınmış, ordugâhdakilerin büyük kısmı kılıçtan geçirilmiştir (s. ٠٩٠)-
41. Murad ve ordusunun Anadolu’dan Trakya’ya geçişine dair en doğru ve en ayrıntılı bilgiyi, Murad’ın Boğazı geçişine şahit olan Burgondiya kadırgalarının kumandanı Jean de H'aprın’in kroniğinde buluyoruz. Murad’ın karşıya geçişini Cenovalı tacirler 2 gün 2 gece boyunca sağlamışlardır. Türk kıtalarının karşıya geçişi hakkında Wavrin'in kaydı, seferin bu yönünü aydınlattığından çok önemlidir. Geçit yeri Asya kıyısında uzanan Anadoluhısarı dır. Bu kaleyi Bazcyid inşa ettirmişti ve 1444'de hâlâ “yeni kale” adı altında anılıyordu. Fatih Rumeli Hisarını yaptırınca, bu kale “eski kale" oldu. VVavrin Asya’daki bu kaleyi yeni kale diye adlandırıyor (s. 692-695). Çanakkale Boğazı’nda 20 kadırgadan fazla bir filo muhafızlık ediyordu, kadırgalar henüz yerlerini almışlardı ki, birkaç Türk Burgondiyalı kumandan VVavrin’e Türklerle Macarlar arasındaki barış anlaşmasını gösterdiler. VVavrin bunun üzerine, Bizans imparatoru ve Kardinal Françesko'yu olanlardan haberdar etmek üzere İstanbul'a gitmiştir. Aynı sıralarda Kardinal lulianus’un mektubunu getiren 3 Macar kuryesi de geldi. Mektupta barışa inanılmamasını. Boğazı Türk ordusuna karşı kapatmalarını, Kıral Ulâszlö’nun büyük bir orduyla Ekim ayında hareket edeceği bildiriliyordu. Bundan çok geçmeden Cenovalı tacirler barışın bozulduğunu, padişahın muazzam bir orduyla İstanbul Boğazı'ndan Avrupa’ya geçmeye hazırlandığı haberini getirdiler. VVavrin ve Macar kadırgalarının kaptanı, Çanakkale Boğazı kadar iyi korunmadığı için padişahın İstanbul Boğazı'ndan geçmeye niyetlendiğini, Cenovalıların padişaha yardım edeceği şeklindeki haberi de aldılar. Nitekim Cenovalılar balık avlama bahanesiyle gece yarısı çok sayıda büyük sandalı Türk tarafına kaçırdılar. Türklerin hazırlıklarını gizlice takip eden birkaç Venedikli, geçide yakın inşa edilen yeni kalede (Anadoluhisan) iyi teçhiz edilmiş 30 büyük sandalın bulunduğunu, bunları Türklerin hizmetine Cenovalıların soktuğunu ve Padişahın Halil Paşa'ya Avrupa kıyısını Cenovalılar vasıtasıyla tutmasını emrettiği şeklindeki haberle geldi. Bunun üzerine İstanbul Boğazı’nı korumak üzere 4 kadırga gönderildi, fakat yeni kalenin Türk muhafızları bu kadırgalara hergün ateş ettiğinden Türklerin geçişini önlemek şöyle dursun, geri çekilmek zorunda kaldılar. Boğazdaki akıntı çok kuvvetli olduğundan kadırgalar akıntıya karşı zorlukla kürek çekiyorlardı. Donanma kumandanları durumu gördükten sonra, Bizans imparatoruna elçi gönderip yardım istemişlerse de, imparator yeterince adamı olmadığını, kadırgaların ise İstanbul'un savunulması için gerekli olduğunu söyleyip onlara sadece 2 kadırga vermiştir (s. 687-691). Bizans imparatorunun Murad’ın karşıya geçişini önlemek için 2 kadırga gönderdiğini, bunlardan birini Saruca Paşa nın top ateşiyle batırdığını, diğerinin ise İstanbul'a kaçtığını kaydeden Gazavât (s. 47-48), hadisenin görgü tanığı VVavrin ile aynı bilgiyi verirken, verdiği kayıtların doğruluğunu bir kere daha göstermiştir. Türk kaynaklan da geçiş yeri konusunda Wavrin ile tamamen birlik halindedir. Bektim muharebenin hezimetini Venediklilere yüklerken, onları para karşılığında Türkleri karşıya geçirmekle de suçluyor (s. 364). Hammer de, 1 duka altın karşılığı 40 bin kişilik ordunun Ceneviz gemileri tarafından karşıya geçirildiğini söyleyerek doğru bilgi verir (s. uo). Dukas ise, Murad’ın Karadeniz Boğazı’nın tepesine yakın bir yere çıktığım ve kadırgadakilerin gözlerinden kaçarak cesaretle karşıya geçtiğini kaydeder (s. 134-135).
42. Mübalâğalı çağdaş veriler 40, hatta 70 bin Türk kaybından bahsederler. F'raknöı, Macar kaybının 3-12 bin kişi arasında değiştiğini, Türk kaybının ise 30-40 bin olduğunu söyler (s. 58). Rönai, 3-4 bin Macar, 30 bin Türk kaybından bahseder (s. 273). Beheim, jo bin Türk kaybından bahsederken, 3 bin Hıristiyanın dağın altındaki kanallarda kaçarken öldüğünü, 3 bin Hırist؛yanın ise esir düştüğünü kaydeder (s. 362). Jean de 14'at'rın’e göre de, Türk cesedi Hıristiyanlarmkinden fazlaydı ve domuzlar tarafından parçalanmıştı (s. 884-885). Türk kaybı hakkında bilgi vermeyen Gazavâl, hesapsız düşman öldürüldüğünü yazar (s. 67). II. Mehmed’in Karamanoğlu İbrahim’e gönderdiği fetihnameye göre, 70 binden fazla düşman öldürülmüştür (Feridun Rey'dcki Farsça mektubun tercümesi kullanılmıştır, Thüry, s. 370-371).
43. Varna hezimetinden sonra Eflak üzerinden yurduna geri dönmek isteyen Hunyadi, Eflak hükümdarı Drakul tarafından tutulmuştur. Bu konuda başka kaynakta ve Türk kaynaklarında bilgiye rastlamıyorsak da, Vlad Drakul'un Varna muharebesinden sonra Hunyadi'yi alakoyduğu için, 1446 yılında gerçekleştirilen bir seferle cezalandırıldığını biliyoruz ؛Bak. Rrnıai, s. 275).
44. Sefere katılan Macar soyluları Thuröczy tarafından doğru kaydedilmiş, ancak Mihây Szilâgyi’den bahsedilmemiştir. Bak. Ronai, s. 278; F'raknöi, s. 96. Türk kaynaklan Hunyadi’nin kayınbiraderi Mihâly Szilâgyi’yi tanımakta ve ona Kara Mihal, Çirin Mihal gibi adlar vermektedirler. Mihâly Szilâgyi’nin Varna muharebesine de katıldığını biliyoruz (Bak. Gazaıâtnâme, s. 8). 15. yy. Osmanlı kaynaklarında Isgilac-oğlu, bazen yanlış olarak Isfılac-oğlu diye de geçer (Gazaıâtnâme-ı Mihaloğlu Ali Beji, A.S. Levend yayını Ankara 1956). Kara Mihal 1456'da Belgrad kalesi kumandanıydı. Türklere esir düştükten sonra 1460’da İstanbul'da idam edildi.
45. Sırp despotu sefere katılmadığı için, ceza olarak Sırbistan’ın tahrip edildiğini kaydeden Thuröczy’nin verdiği bilgiyi, bizim kaynaklarımız da teyid etmektedirler. Sarıca Kemal, Hunyadi’nin Sırp despotuna ve diğer Hıristiyan beylerine haber gönderip asker topladığını yazarsa da, Sırp askerinin bu sefere katıldığına dair bilgi vermez (Vrk. 68b). Afikpajazddeise Macarların gelişini Lazoglundan bilmiştir, fakat Sırpların sefere katıldığını kaydetmez (s. 123). Batılı tarihçiler Sırbistan’ın tahribinden bahsederler. Bak. Rdnai,s. 278. Ancak Sphrantzes ve ٥“*ar’ta bu konuda bilgiye rastlamıyoruz.
46. Thuroczy, 17 Ekim perşembe günü iki ordunun hafif silahlı askerlerinin kapıştığını ve dağıldığını kaydeder. Asil muharebenin 18 Ekim Cuma günü başlayıp ertesi gün de devam ettiği şeklindeki kaydı. Batılı tarihçiler de doğrulamaktadırlar (Hammer, H. c.s. 237; Rdnai,s. 280; .؟ırğ*rom^ı'de muharebe tarihini doğru olarak [18 Ekim 1448] verir, s. 186; Fraknii,s. 98). Türk kaynaklarından Sanca Kemal de muharebenin 3 gün sürdüğünü kaydeder (Vrk 72b). Bizim kaynaklarımız muharebe günü olarak Cuma ve Cumartesiyi verirken Thuroczy ile hemfikirdiler, yılı da doğru olarak vermelerine rağmen, tarilıi hatalı kaydederler (DüslürnÂme-i Enver¡, H. 852 ؟aban ayında, s. 93; Oruf Bey, H. 852 ؟aban ayının 24. Cuma günü, s. 60; TA--¿¡، Tevdrih(s. 148) ve Solakzdde(s. 182) H. 852 ؟abanin 4. Cuma günü) Bazı Türk kaynaklan-ise sadece yılı zikreder (Hadidi, H. 852 Vrk. 108b; Mfancı Tarihi, H. 853. Vrk. 73a; 1486 Anonimi, H. 852, s. 26; Asıkpasazfide, H. 852, s. 126; K'eşri, H. 852, s. 176). Muharebe günü olarak Cuma ve Cumartesiyi Afikpafazdde(s. 123-126) ve Neşri(s. 174-176) de kaydeder. Thuoczy’nin 17 Ekim perşembe günü hafif atlılar arasında cereyan ettiğini söylediği ilk çatışma Türk kronilderinin daha açık bilgi verdiği Efiak askeriyle yapılan çarpışmadır. Haçlılara katılan Eflak askeri, Nigbolu çevresini yağmalamak ve yakmak isteyince Firuz Bey oğlu Mehmed Bey, Hasan Bey oğlu Mustafa Bey ve tshak oğlu Isa Bey, Rumeli beylerbeyi Karaca Bey, Eflak askerini birkaç bin akıncıyla arkadan sarp yok etmiş, önce bu gaza vuku bulmuştu. Burada esir edilen bir kısım asker Murad’a gönderilince, seferin başında böyle bir başarı elde edilmesine Padişah çok sevinmişti (Lütfı Paşa,s. 158-160; Solakzdde,s. 181-182; TA- u، Tevdrih,s. 147; Oraf Bey,s. 59-60).
47. Batılı tarihçilerden Rdnai, 8 bin Eflak aslceriyle birlikte toplam 30 bin haçlıdan bahsederken gerçeğe yakın bilgi verir, buna karşılık Türklerin sayısı 150 bin kişiydi (s. 278). Fraknd 1 ise, 8 bin Eflak askeriyle birlikte haçlı ordusunun 24 bin kişi olduğunu, Türk ordusunun ise, 150 bin kişiden meydana geldiğini kaydeder (s. 96). Türk kronikleri ise, orduların mevcudu konusunda yeterli bilgi vermez. Oruf Bey,10 bin Azap, 8 bin yeniçeri, 30 bin akıncı toplam IOO bin Türk askerinden bahsederken gerçeğe yakın bilgi vermiştir (s. 59). 1486 AnonimCnegöre, Murad 50-60 bin kişilik ordusuyla Kosova’ya gider (s. 25). Sanca Kemal ise, mübalağalı olarak 200 bin düşman askerinden bahseder (Vrk 68b٠72b).
48. Thuroczy, muharebenin top ve makinalarla gece de sürdüğüne dair bilgiyi, Jhnos Vitlz'in bir mektubundan almıştır. Thuroczy’nin bu kaydım Türk kroniklerinin bazıları da اً١هعالأة١آاًح\د١أه٠ة T -üt Teu٥rih,s. ١٩١٦Solakd،,٦لآة١ .؛ N٠şrt٦لأا .«١Lutji Paşa, s. ١لآة١جة١.
49. Thurdczy, Hunyadi’nin firari konusunda ciddi bilgi vermeyip rivayete baş vurmuştur. Böylesinc geni؛ çaplı bir haçlı seferi yöneten bir kumandanın yanında maiyeti olmadan tek başına kaçmış olması İmkânsız görünmektedir. Hunyadi’nin askerini kandırarak kaçtığında hemfikir olan Türk kaynaklan, Hunyadi’nin askerine “siz burada kalın, biz arkadan Turkleri saracağız” diyerek sabaha karşı firar ettiğini kaydederler (1486 Anonimi, s. 25; Oruf ٥çy, s. 59-60; Luiji Paşa, s. 163-165; Tâc-üt Ttvârih,s. 151; Solakzâde, s. ,84). Dukas, sabah daha ortalık karanlıkken, Hunyadi’nin bir miktar askerle güya vaktinden evvel aslterlerini yeni savaşa hazırlamalı bahanesiyle firar ettiğini söyleyerek Türk kroniklerini doğrulamaktadır (s. 135). Rimai ise, ikinci günün akşamı Hunyadi’nin arabadan kaleye girip güneş dogmadan kaçtığını, kayınbiraderi Mihaly Szilagyi'nin (Kara Mihal) bir avuç askerle Türkleri oyalarken firar ettiğini kay-deder (s. 284).
50. Sırp despotu Brankoviç (Vlk-oğlu), II. Kosova muharebesinde hezimete uğradıktan sonra firar eden Hunyadi’yi Semendre’de alakoymuş ve ancak Aralık ayanda oğlunu rehin alıp 100 bin altın fidye almak suretiyle Hunyadi’yi serbest bırakmıştır. Çağdaş yazarlara göre, Hunyadi’yi Turklere satacaktır. Bak. Fraknin, s. 98-99; Ronai, s. 285-286. Tutu idama hadisesinden haberdar olan Grek kaynağı Anonim bu hadiseyi Varna muharebesinden sonraya koyarken yanılmaktadır (s. 132). Türk kaynaklarından sadece 1486 Anonimi bu konuya temas eder ve Hunyadi’nin muharebeden dönüşte Sırp despotu tarafından Semendre’de birkaç gün misafir edildiğini kaydeder. Ona göre, Türk Paşaları, Hunyadi’yi despottan istemesini Murad’a söylemişlerse de, Murad bunu kabul etmemiştir. Hunyadi Semendre’den ayrılıp ülkesine döndüğü zaman, Sırp Despotuna şu haberi göndermiştir: “Sen beni hileyle Semendre’ye götürtüp alakoydun, Türkler isteseydi onlara teslim ederdin” dedi. “Böylece Lazoğluna düşman oldu, Lâkin I.azoğlunun niyeti Yanko’yu Türklere teslim etmek değil, sadece misafir etmekti” (s. 26) diye bilgi veren 1486 Anonimi, Hunyadi’nin kandırılarak Semendre kalesine götürüldüğü konusunda Thuröczy ile hemfikirdir. Thuröczy, serbest bırakıhş şartı olarak Hunyadi’nin oğlu Lâszlö’yu rehin verdiğini kaydetmesine rağmen, 1486 Anonimi serbest bırakıhş konusunda bilgi vermez. Hunyadi, Despottan intikam almak İçin 1450 yılında Sırbistan’a bir sefer tertip eder. bak. Rdnai, s. 286. Fraknii ise bu seferden bahsetmeyip Despot ile yapılan bir evlilik anlaşmasıyla İşin tatlıya bağlandığını kaydeder (s. 104).
51. Thuroczy, Firuz Bey'in Kruşevac (Alacahisar) kalesini ،amir etmeye gidişiyle (،450). II. Mehmed'in Sırbistan seferinin ¡؟inde yer alan Firuz Bey'in Sırbistan’a akınım (1454) birbirine karıştırmıştır. Hunyadi, II. Ko ova muharebesinden dönüşte kendisini tutukladığından dolayı intikam almak üzere Sırbistan'a sefer yapmış (1450), topraklarının büyük kısmını hâkimiyeti altma almıştı. Sırp despotu Turklerin yardımına güvenmiş, fakat padişah kaynağın da belirttiği gibi, Hunyadi'yi serbest bıraktığı İ؟in Despota kızmış ve Sırplara karşı Firuz Bey'؛ göndermişti. Firuz Bey'den ilk İş olarak Kruşevac kalesini tamir etmesini istemiştir (1450). Bu kalenin tamiri hücumun ilk işareti anlamına geliyordu. Bunun üzerine despot Hunyadi'ye barış İ؟in yalvarmış, oğlu Lâszlö’yu serbest bırakmıştır. Hunyadi ile Firuz Bey henüz çarpışmamışlardır. Kaynağımızın birbirine karıştırdığı 1454 Sırbistan seferi sırasında ise, 11. Mehmed Sırbistan'a girmiş ve Semendre'yi kuşatma altma almıştı. Hunyadi'nin yaklaştığına dair haberler üzerine kuşatmayı yarim bırakan II. Mehmed, Bulgaristan'a dönmüştür. Hunyadi'nin 7 Sakson yönetim merkezine yazdığı IO Ağustos 1454 tarihli ؟ağrı mektubundan Pâdişâhın kuvvetini tazeledikten sonra, kış bastırmadan Macaristan veya Erdel'e hücum etmek İ؟in Sofya'da bulunduğunu öğreniyoruz (Wertnrr, Mbr: Magyar hadjaratok a XV. szazad masodik feleben. HK. 1912. s. 57). Sofya'ya dönen II. Mehmed, Sırbistan'da Firuz Bey komutasında 30 bine yakın bir ordu bırakmıştı. Ekimin ilk günlerinde Kruşevac'dan iki mil kadar uzakta Firuz Bey'e baskm veren Hunyadi, kanlı çarpışmadı Firuz Bey'in ordusunu tamemen yok edip kendisini esir etmiştir. Ronai, s. 289-290; Fraknbi,s. 137; Tâc-ül Tıvârıh,s. ,52-153.
52. Thurozy'nin Vidin’in yerle bir edildiğine dair İtaydı doğrudur, fakat Vidin Kruşevac’tan dönüşte yol üzerinde değildir. Hunyadi, Despot ve Despotun damadının 7 Eltimde Itendisine katılan ordularıyla birlikte, Firuz Bey'e karşı Itazandıklan zaferden sonra, Şchirköyü (Pirot) ve Vidin'e girmiş, bu iki şehri ve Türltlere tabi geniş sahaları yerle bir etmiştir. Bu sırada II. Mehmed, Hunyadi’nin yolunu kesmek İ؟in hareket etmiş, ancak Hunyadi kendisiyle çarpışmayı göze alamayaralt Belgrad'a dönmüştür. H. Mehmed ise Macarların geri döndüğüne dair haber üzerine İstanbul’a gitmiştir. Bak. Rbnai,s. 290; Fraknbi, s.37.
53. Hadiseleri doğru Itaydeden kaynağımız, bir öncelti bahiste yaptığı kronolojik hatadan dolayı ralliple ilgili bahiste de hataya düşmüştür. Thuroczy, Firuz Bey ve Hunyadi arasında geçen Kruşevac çarpışmasını (¡454), Kruşevacn tamiriyle (1450) karıştırmış, fakat hadiseyi doğru nakletmiş ti. Rahip Capistrano’nun Macaristan’a gelişi hemen çarpışmadan sonra, yani 1455 yılındadır. Thuroczy, Kruşevac çarpışmasını 1450'ye koyduğundan, rahibin gelişini de 1450 ’ye koymak durumunda kalmış ve !»öylece de kendi devrine ؟ok yakın bir hadisede kronoloji hatasına düşmüştür. lohannesde Capistrano, Aşağı-!talya'ya mensup ileri gelen bir aileden gelmektedir. Papa Nikola’nm emri üzerine 1451'de o zamana kadarki çalışma merkezini bırakarak Almanya'ya gitmiştir. 1454'de Türklere karşı yapılacak sefer İçin Frankfurt'ta Alman prenslerini iknaya ؟alışmış, sonra Viyana'ya gidip yine sefer konusunda ١Viener-Neustant'da tertiplenen kongrede hazır bulunmuştur. Burada, pirenslerin Hıristiyanlık adma büyük fedakarlıklara katlanama- diklarım gördükten sonra, Macaristan'a gitmeye karar vermiştir. Mayıs ortasında Buda’da toplanan kiliseye mensup ve kilise dışından kişiler Capistrano’ya Viyana'daki nutuklarım hayranlıkla dinlediklerini bildiren ve onu Macaristan'a davet eden bir mektup gönderdiler. Hunyadi ise, 17 Mayıs 1455 tarihini taşıyan ayn bir mektup yazarak ailesiyle birlikte kendisini beklediklerini Capistrano’ya !,ildirdi. Capistrano bunun üzerine Haziran başında Macaristan’a geldi. Gydde Hunyadi ve Cillei çekişmesini ؟özümleyip onlan barıştırdı. Bundan sonra, Türklere karşı düzenlenecek sefer i؟iıı etkili nutuklar söylemeye başladı. 20 Nisan 1455’de seçilen yeni Papa !11. Calixtus'tan gelen mektuplar Capistrano’nun nutuklarının etkisini arttırmıştır. Papa baş rahiplere ve sancak beylerine yazdığı bu mektuplarda İstanbul’un geri almmasmı ve Turklerin Avrupa’dan sürülmesini hayatinin yegane vazifesi olarak gördüğünü ve bunun gerçekleşmesi İçin her fedâkârlığa hazır olduğunu b\١A'١r١vordu (Frakni ؛؟؟ا-١٩٢١>, Rijnnt..أللآلا" .؟
54. Thuroczy, bir bahiste iki ayn hadiseden bahsetmiş, Capistrano’nun Macaristan'a gelişini kronoloji hatasıyla verdikten sonra, II. Mehmed'in Boğazın girişine, şehre yakm bir yere şaşırtıcı bir süratle hisar yaptırdığını, bu hisarın (Rumelihisarı) şehrin gelecekteki kuşatmasına hizmet edeceğinden Hıristiyan dünyada büyük bir huzursuzluk yarattığını isabetli bir şekilde kaydetmiştir. Thuroczy, liisarın yapılış tarihini vermez, fakat Türk kronikleri H. 856/1452 tarihinde İnşa edildiğini ittil'akla kabul ederler: AhmedŞemseddın Kemalpaşazdde (tbn A٠ema/7, '1'arih-i Feth-İ İstanbul. Şehid Ali Paşa (Süleymaniye Kütüphanesi). Nr. 2720) 14 (Bu eser, İçinde bulunduğu mecmuanın 199. sayfasında başlar. Bu risale müstakil bir telif gibi gösterilmiştir, fakat VII. Defterden istinsah edilmiştir). Vrk. 2ora-2igb; .٥؟rıc٥ Kemal, Vrk. 76a-„b; A،,a„ı-t Tarihi, Vrk. 76a; Had idi, Vrk. 114a-! 15b; ibn Kemal VII. Defter, Vrk. 7 a; Solak de Tarihr,لآ,لالأ١آللآآد٦١,الآ٦ .؛. -yj-٩t,٦ Ktvami, s. 38; GiiSi Anonimi,٩٩٦ .؛ Düstümâmr-i Emen, s. 95; l-ütfı Paşa, s. 170; Neşri, s. 180; ayrıca bak. Kritovulos, Tarih-i Sultan Mehmed Han Sani, İstanbul, 1328. Çev. Karolidi.s. 1-97;Dukas, s. 145-150; A^Ar٥n،z؛r, s. ,75; Aîc٥f٥B٥rAar٥, Mart ,452'de inşasının başladığını. Ağustos sonuna kadar kalenin inşasının tamamlandığım açık ve güvenilir olarak kaydetmiştir (Kostantiniye Muhasarası Ruznamesi 1453. Viyana (856. İstanbul Fetih Derneği tarafından 1953’de neşredilmiştir, s. rr).
55. Thuroczy, İstanbul şehrinin Turkler tarafından fethine ؟ok kısa olarak temas eder ve verdiği bilgi eksiktir. Bir önceki bahiste Rumelihisarı'nm yapılışından bahsettikten sonra, İstanbul’un fethine ayırdığı bahsi gayet kısa tutmuştur, Thuroczy, Ituşatmamn 54. günü şehrin alındığını doğru icaydederken, Türk kaynaklan kuşatmanın 51. günü şehrin alındığında hemfikirdirler. Nişancı Tarihi, Vrk. 76a; Hadidi, Vrk. 115b; Sanca Kemal, 4 ay cenk edildiğini kaydederken yamlır, 763-776; Fatih devrinde yaşamış olmasına rağmen, bir hayli eksik olan Karninin kroniği 30-40 gün iki tarafta muharebe olduğunu kaydeder, s. 59-95. Sphranlzesc göre ise, şehir 27 Mayısta 57 gündür muhasara edilmektedir, s. 203; Kritovulos ise İstanbul’un eski kuşatmalarına ve alınışına dair bilgi verir (Tarh-İ Sultan Mehmed Han Sani. İstanbul, 1328. (ev. Karolidi. s. 1-57). Kuşatmanın 54. günü şehrin alındığına dair birkaç tetkik eser adi verecek olursak, bak Halil tnaldk, Fatih Devri üzerine Tetkikler ve Vesikalar, Ankara 1954. s. 127; Selahattin Tansel, OsmanlI Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri Faaliyeti, Ankara. 1953. s. 94; T. Gokbilgin: İstanbul Maddesi. Islam Ansiklopedisi, c. V. 2. s. 1185-1199
56. Hunyadi ve H. Mehmed arasındaki 3 yıllık ateşkes 1452 başmda yapılmıştı. Macar tarihçilerine göre, bu anlaşmaya rağmen, II. Mehmed İstanbul’u aldıktan sonra Macaristan’a hücum edebilirdi. Bu konuda yayılan haberler üzerine, 1454 yılı Ocak ayında Hunyadi Itıral adına diyet topladı. Bu diyette Türklere karşı savunma stratejisi görüşülüp mülk sahiplerinin çıkaracağı asker belirlenmiş, baş rahiplerin, efendilerin, soylulann şahsen silalı altına almmalan kararlaştırılmıştı (Elckes, Lajos, Hunyadi. Bp. 1952. s. 423). H. Mehmed’in dalla kuşatma sırasında Hunyadi’nin elçisini kabul ettiğini biliyonız. Elçi, Hunyadi’nin naiplikten ayrıldığını, anlaşmanın artık geçersiz olduğunu ve yeni bir anlaşma yapması gerektiğini H. Mehmed’e bildirmek İçin gelmişti {Dukas,s. 167-168; Rdnai, s. 287-288; Fraknbi, s. 125-130). Hunyadi’nin kıral naipliği 13 Şubat 1453’de kaldırılmış, bu tarihten sonra Macaristan ordusunun baş komutam ve Besztercze daimi kontu olarak görevlendirilmiştir (Elckes, Hunyadi. s. 411). Hunyadi ve II. Mehmed arasında yapılan 3 yıllık barış anlaşmasının Brankoviç aracılığıyla yapıldığı bilinmektedir. Barış anlaşması ve kuşatma sırasında gelen Macar elçilerine dair gayet enteresan ve orijinal bilgiler veren Sphranlzes'ten bazı alttarmalar yapmayı uygun gördük. Sphrantzes’e göre II. Mehmed Macarlarla bir anlaşma imzalamak İçin Sırp despotu Brankoviç’in tavassutunu talep etmek üzere Despota bir elçi göndermişti. Bu elçiye bir de Hıristiyan katip eşlik etliyordu. Macarlarla barış yapılır yapılmaz Pâdişâhın İstanbul üzerine yürüyeceğini düşünen II. Mehmed’in müşavirlerinden bazıları. Despotla yapılacak görüşmeler sırasında dostluk anlaşmasının tehiri İçin çalışmasını bu katipten istemişlerdi, fakat katip bu anlaşmanın tehiri İçin hiç gayret sarfetmemiştir. Muhasara sırasında Suplar, Bizans’a yardim edebilecek durumda olmalarına rağmen, tam tersine 11. Mehmed’e hatırı sayılır ölçüde para ve insan yardımında bulunmuşlardır. Macarlar kuşatma sırasında Mehmed’e elçiler göndererelt “Bizans ile barış İçinde bulunduğunuzdan dolayı, biz de sizinle dostluk yapmıştık, siz ise Bizans ile aranızdaki barış şartlarına uymadığınızdan biz de aramızdaki barışı bozacağız’’ dediler. Bu elçiler muhasara sırasında, son hücumun yapılacağı hafta İçinde Pâdişâhın ordugahına gelmişlerdi, fakat Mehmed ve müşavirleri elçileri oyalayıp cevabi geciktirmişler, yani kuşatmanın sonucunu beklemişlerdir. Sphrantzes'in kulağına gelenlere göre, Mehmed, İstanbul’u alamadığı takdirde Macarlarla dostluk anlaşması yapacağım söylemiştir. Ote yandan kuşatmadan once Hunyadi, Silivri veya Misivri'nin kendisine verilmesi halinde şehre yardim etmeyi kabul etmişti. Savaş başlar başlamaz Misivri kendisine verilmiş ve bu konudaki imparator fermanım bizzat Sphrantzes kaleme almıştır. Bu Ferman Kıbrıslı Theodosios'un damadı Mihailin oğlu vasıtasıyla Hunyadi'yc gönderilmişti (Sphrantzes, s. 232- 236). Dukas, II. Mehmed'in bütün Hıristiyanlara karşı sahte bir barış lıali gösterdikten sonra, Macar Knal naibi ile 3 yıllık bir barış yapatalt Karaman seferine çıktığını kaydeder. Dukas'a gore, Bizans imparatoru istediği parayı vermeyince. Pâdişâhın yanma kaçan bir Macar ustanın döktüğü topun atışı konusunda, Hunyadi'nin gönderdiği Macar elçi, top ustasına talimat vermiş, talimata uygun yapılan atış başarıya ulaşmıştır (142, 167-168). Bizans imparatorlarının İstanbul düşmeden önce Batı'da ve Macaristan’da aradığı destek ve yardim konusunda Moravcsik'in makalesini zikretmek yerinde olacaktır. (6>. Moraicsik: Bizânci csaszârok is koveteik Budan. Sz. 1961. s. 832-845).
57. Türklerin İstanbul'u fethettikten sonraki hareketleri konusunda ağır ithamlarda bulunan Thuroezy’nin kaydına, yine çağdaş kayıtlarla cevap vermeyi uygun buluyoruz. Dukas, Türklerin şehre girdikten sonraki tutumlar, konusunda doğru ve güvenilir bilgi vermeye çalışmış mübalağaya yer vermemiştir, zira fetihten bir yıl sonra İstanbul’a gitmiştir. Gna göre, TUrkler şehre girince, şehirde 50 bin asker olduğunu sanarak 2 bin asker katletmişlerdi, fakat şehirde 8 bin asker olduğunu bilselerdi bunu yapmazlardı. Fatih Ayasofya'ya geldiğinde, bir Türk askerinin mabedin mermerlerinden birini kırmakta olduğunu goriince, askeri bir kılıç darbesiyle yaralayıp ona engel olmuştur (s. 177, 184). İstanbul'un fethi konusunda en önemli kaynaklardan biri olan ve hadisenin görgü tanığı olarak verdiği bilgilerin doğruluğuyla tanınan JSicolo R٠ri٥r٥'nun eseri, Türklerin İstanbul'daki tahribat ve kötü muameleleri hakkında bilgi vermez, sadece 6o bin kişinin esir edildiğini, Hıristiyanların zararının 200 bin duka, tebasımn zararının ise 100 bin duka tahmin edildiğini kaydeder (S. 70). Sphrantzes ise, şehirde 2 bin yabancı askerden başka 4973 asker olduğunu yazar (s. 180). Bütün asker mevcudu bu kadar olduğuna göre, 60 bin kişinin katledilmiş veya esir edilmiş olması zaten İmkânsızdır. Sphrantzes ayrıca imparatorun cesedinin ayakkabı ve çoraplarından tanınarak imparatorlara lâyık bir şekilde defnedildiğini, Fatih'in fethin 3. günü büyük bir Itutlama şenliği yaptırdığını, saklanan kişilerin ortaya çıkıp eski işlerine dönmeleri İçin emir verdiğini de yazar (S. 217, 220).
58. Könaı.H. Mehmed’in en az 150 bin kişilik ordu, 300 top ve 200 gemiyle Temmuz başında Belgrad’ageldiğini söyler. Hunyadi’nin ordusu ise 45-50 bin kişiden ibaretti (S. 292؛. Fraknöıde 150 bin asker 300 top, 200 gemi ve muazzam kuşatma makinalanyla Türk ordusunun Haziran başında Belgrad altına geldiğini yazar (S. 153). Türk kaynakları ise her iki ordu mevcudu konusunda bilgi vermez, sadece İbn Kemal, Hunyadi’nin 30 bin askerle gelerek kaleye girdiğini kaydeder. VII. Defter \'rk. 28 b). Krıtovulos orduların mevcudu konusunda bilgi vermez.
59. Thuröczy’ye göre, Fatih, deniz gemileri örneğine göre inşa ettirdiği gemilerle Tuna ve Sava nehirlerini kapatmış, kaleye gemiyle yardım gelmesini önlemiştir. Thuröczy’nin bu konuda verdiği orijinal bilgiyi İbn Kemal'in VII. Defteri tamamlamakta ve iki kaynak birbirini doğrulamaktadır. Thuröczy’nin Türk gemilerinin Sava’ya nasıl indirildiği konusundaki eksiğini İbn Kemal tamamlamaktadır: “...daha önce getirilen gemilerin bazıları Tuna’nın ağzını tutup o noktanın sağlama alınmasını kolaylaştırdı. Sava ile Tuna hisarın dibinde koştuğu sebepten, o su yanından dahi küffara yardım gelme ihtimâli vardı. Ama kalenin önünden gemi geçirmeye mecal yoktu. O yoldan varıp mezkur mahalli ve girişi tutmak plânı İstanbul üzerinde ettikleri gibi, gemileri askeriyle kızaklar üstüne bindirip karadan yürüttüler, hisarın ensesinden aşırıp Sava suyuna koydular. Burayla orayı da bağlayıp tedbirle de o boğazı da tuttular. Bu maslahatlar ki, en önemli hususların anası ve başıydı ve fetih mühimmesiydi” (Vrk. 27a-2?b). İbn Kemal’in verdiği bu bilgiye başka hiçbir kaynakta rastlamıyoruz. Fatih'in Belgrad kuşatması hakkında mufassal ve orijinal bilgi veren yegâne Türk kaynağı ibn Kemal'dir. Belgrad muhasarasında donanmanın karadan nakli konusuna ilk defa dikkat çeken Selahattin Tansel olmuş ve kitabındaki 70. notta, tbn Kemal’in donanmanın karadan nakli konusunda verdiği bilgiye başka kitaplarda rastlamadığını vurgulamıştır (Osmanlı Kaynakla¬rına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri faaliyeti, Ankara 1953. s. 122.). tbn Kemal’in bu kaydının sıhhatinden şüphe edilemeyeceğini belirten Şerafettin Turanı ise Thuröczy haklı çıkarmıştır. (Bak. Şerafettin Turan, İbn Kemal Tevvârih-i Âl-i Osman (Tenkitli Transkripsiyon) Ankara, 1957. S. LXXI). Dukas’a göre Türklerin nehirde 60 gemisi vardı (S.
60. Büyüklüklerinden dolayı nakli zor olduğu için topların Kruşevâc kalesi yanında yapıldığına dair Türk kaynaklarında bilgiye rastlamıyoruz. Türk, Bizans ve diğer kaynakların bir kısmı sadece büyük toplar döküldüğünü kaydederken (Hadidi, Vrk. 120a; Aştkpaşazâde, S. 138; Oruf Bey, S. 71; Neşri, S. 184, Dukas, S. 208; Behetm, MMy, S. 448), İbn Kemal’e göre, toplar Üsküp’te dökülmüş, Semendre’de ise gemiler inşa edilmişti (VII. Defter Vrk. 28a). Tursun Bey ise, çok büyük olan topları Üsküp şehrinden makinalann yardımıyla çektiler derken, topların Üsküp’te yapıldığını söylemek istemiş ve böylece de İbn Kemal’i doğrulamıştır (Tarih-؛ Ebu’l- Feth Sultan Mehmed Han. İstanbul, 1330 S. 70-71). Kritovulos ise, Fatih’in kışı Edirne’de geçirerek yeniden top imali ve islâhı ile meşgul olduğunu kaydederken, topların Edirne’de hazırlandığını söylemek istemiştir. Tâc-ül Tevârih, bu kuşatma için özel olarak döktürülen topların Tuna'dan ؛ektirilip getirildiğini ve bu vazifenin Rumeli beylerbeyi Tayı Karaca’ya verilmiş olduğunu kaydeder (S. 154) Halkondil’e göre, toplar İçin biriktirilen bakir Tuna üzerinden gemilerle, karadan da develer üzerinde yola çıkarılmıştır (Ş. Baştav’ın XV. asırda Turklerin Belgrad muhasaraları ve idacarlar adil neşredilmemi؛ araştırması, s. 49).
61. * Bir Macar mili 8354 m.
62. Macar denizcileri, Türk donanmasının bazı kadırgalarının birbirine bağlı oluşuna aldırmayarak 14 Temmuzda Türk gemi hatuna kürek çektiler ve Türk gemi hattını yardılar. Haçlıların atışları kıyıdan, Szilagyi (Kara Mihal) tarafından Turklerin arkasına gönderilen 40 gemi sudan Macar gemicilerini destekliyordu. 5 saatlik zorlu mücadeleden sonra Türk donanması yenildi. Donanmadan 3 büyült kadırga 500 silahlı askerle battı, 4 kadırga ele geçirildi, diğerleri ise kaçtı. Sonradan Tiirkler, düşmanın eline geçmesin diye bu gemileri ordugâhın yanmda yalttılar. II. Mehmed, as Temmuzda genel hücuma geçti (Rdnai, s. 293- 295; Frakndi, s. 153-154). Türk kaynaklarından bazılarına göre, Tiirltlerin yaptığı askeri mecliste, Rumeli beylerbeyi Tayı Karaca askeriyle birlikte gemilerle Tıma’nın karşısına geçip buradan düşmana yardim gelmesini önlemeyi teklif etmiştir, faltat bu kale de alınırsa, akın yapacak yer Italmaz korkusuyla bazı beyler tarafından kabul edilmemişti. Ihn Kemal, VII. Defter, Vrk. 27b; Aşıkpaşa؛âde,s. Neşri, s. Haddi,لأأ'١. taoa, Tâc-ül T ıı&rih,s. ٦ذذ٦ Tursun Be>,s.٦١-Şi١. Bir gün Hunyadi T una'mn öbür yakasına, yani Karaca Bey’in gitmeyi teklif ettiği yere, kalenin karşısına gelmi؛ ve ordugah kurmuştur. Nehir savaşı konusunda bilgi aldığımız yegane Türk kaynağı ibn KemaFe ve ayrıca jV؛;rf’ye göre, düşman gemileri böylece Tuna'dan gelip Türk gemileriyle çarpışmış, Türltler düşman gemilerinin çoğunu almalarına rağmen, gemi sayısı azalmamı؛, tersine artmıştır. Kendi kalelerinin önünde çarpıştıklardan arkalarından yardim almışlar ve böylece galip gelmişlerdir. İslâm askeri Ogün yorulmuş ve bozguna uğramıştır. Tayı Karaca Bey ise şehit düşmüştür (ibn Kemal,vu. Defter, Vrk. 28a; 185-184,ا٧،7٢ى). Afikpafazâde ise Türk gemilerinin çoğunun battığını kaydeder (s. 139). Nehir savaşının Tuna üzerinde olduğuna dair Thuroczy’nin verdiği bilgiyi Türk kronikleri de doğrular (داسر،, Vrk. 120a-12 ra; ibn Kemal, VII. Defter. Vrk. 28a). Tursun Bey(s. 72) ve Tâc-üt Tevârih’ç(s. 156) göre, düşman gemileri Türk gemilerinin iki katiydi. Turkler önden gelen gemilerin 4-5 tanesini çatışma sonucu almışlardı ve T una kan nehri haline gelmişti. Lâkin düşmanın çok sayıdaki gemisi yetişip Türk gemilerini kale duvanndan uzaklaştırdı, su tarafım aidi ve böylece gemilerine kale duvarına doğru yol açtı.
63. Thuröczy, II. Murad'ın Belgrad kuşatmasına dair verdiği kayıtta, Murad’ın Belgrad kalesini 2 ay süreyle kuşattıktan sonra 17 bin kayıpla ülkesine döndüğünü bildirmişti (Lâtince metin s. 247; Macarca metin s. 383). Fatih’in Belgrad kalesi kuşatmasına dair verdiği bahiste ise, Fatih’in babası II. Murad’ın Belgrad kuşatmasıyla 7 ay geçirdiğinden bahsetmektedir. Böylccc Thuröczy çelişkili bilgiler kaydetmiştir. Bu yüzden Fatih’in babasını küçük düşüren sözleri ve Anadolu beylerbeyinin (Thuröczy sadece Anadolu beylerbeyi demekte, ad vermemektedir, fakat biz bu kişinin Ishak Bey olduğunu tereddüte yer bırakmayacak şekilde tbn Kemal'in VII. Defter’inden biliyoruz. Vrk. 25b.) Fatih’e verdiği cevapThuröczy’nin hayal mahsulüdür. Macarların kaleyi BizanslIlardan zor bırakacaklannı söyleyen Anadolu Paşası, İstanbul’un zaptını kastetmektedir.
64. İlk gün yapılan nehir savaşında Türkler yenilmiş, bozguna uğramıştı. Rumeli beylerbeyi Tayı Karaca ise kaleden atılan bir top mermisinin metrisine isabetiyle aynı gün şehit olmuştu. Türk kaynakları muharebenin cereyan tarzından çok muhtasar bahsettiklerinden, muharebenin cereyan tarzıyla ilgili pek az bir bilgiye sahiptik, fakat Thuröczy’nin verdiği bilgi konuya tamamen açıklık getirirken, aynı zamanda da bizzat muhasaraya katılan bir raviden faydalanmış olan Ibn Kemal'in kaydını doğrulamıştır. Her iki kronik yazarına göre, ilk muharebe nehir üzerinde yapılmıştır. Daha sonra Thuröczy’nin bildirdiğine göre, kuşatmanın 15. günü, (Büyük taarruzun kuşatmanın 15. günü olduğunu VVertner’deki iki belge doğruluyor, s. 64-65). Şafakta yapılan genel bir hücumla Türkler kalenin ortasına kadar ulaşmışlar Mihâly Szilâgyi (Kara Mihal) ve Lâszlö Kanizsai’nin de katıldığı göğüs göğüse yapılan mücadele sonunda Türkler 6rar etmişlerdir. Macarlar da Türklerin arkasından kaleden çıkarak Türkleri tahkimatlarını terkedinceye kadar kovalamışlar ve sonunda Türklerin bütün tahkimatım ateşe verip toplarını demir çivilerle çivilemişler, deliklerini ise tıkamışlardır. Mücadele kale dışında gece karanlığına kadar sürmüştür. Bu konuda en geniş ve en doğru bilgiyi veren Türk kaynağı fbn Kemafe göre de, Türkler kaleye girdikten sonra düşmanı yendiklerini sanıp gurura kapılmışlardı, fakat Hunyadi 30 bin kişilik askeriyle o gece kaleye girmiş, hazır bekliyordu. Düşman kalenin girişlerini kapatıp içerde bulunan Türk askerini imha etmiş, Türklerin firarı üzerine onları kovalamak için arkalanndan kaleden dışarı çıkmıştır. Fatih, düşmanın galibiyet ve hücumunu görmüş, yeniçerileri hazır bulamayınca, kızmıştır. Yeniçeri ağası korkup düşmanın arasına dalmış, fakat şehit düşmüştür. Belgrad muhasarasına bizzat katılan bir râvi o sırada ishak Bey’in oğlu Isa Bey'in yanındaydı ve düşmanın sağ ve sol olmak üzere iki koldan saldırıp kendilerini dağıttığını fbn KemaCe nakletmiştir. O gece müşavere etmişler ve Paşalar asker kalmadı diye padişahı göçürmüşlerdir. (VII. Defter, Vrk. 28b٠3ia). Tursun Bcy'e göre ise, Türkler kaleye girmiş, kendilerine gelen güvenle şehirde yağmaya başlamışlardır. Böylece de pusudaki düşmana karşı koyamamışlardır. Galip olarak geldikleri yerden geri çıkmışlardır. Kıral (Kıral Naibi Hunyadi), bir gün bir gece çok sayıdaki askeri kaleye koymuş, tam teçhizatlı dinç askerleri burçlara yerleştirmişti. Bunlar yağma için dağılan İslâm askerini geri püskürtmüşlerdir. Bu sırada düşmanı açık alana çekmeyi teklif ettiler. Orduya kale duvarından geri çekilmesi için emir verdiler. Düşman askeri şarap içmişti. Türkler yenildi diye kaleden dışarı döküldüler, döğüştüler. Padişah da bizzat savaştı. Kale de en küçük bir hamleyle alınacak hale geldi, ama gece oldu, Padişah bu kadarla yetindi “vahşi hayvanı yaralar gibi yaraladım ne zaman olsa ölür” dedi (s. 73-75). Türk kaynaklarının büyük kısmı II. Mehmed’in bizzat savaşa girdiğini kaydeder (A،;rf, s. 184-185; Oruf Bey, s. 71-72; Tursun Bey,s. 74; fbn Kemal,VII. Defter, Vrk. 30b.) Beheım (s. 448), Rnnaı (s. 295) ve Frakndi’ye göre, bir '٢ürk bayrağı surlara dikmeyi başarmıştır. Lâkin Titusz Dugonics adlı bir Macar bu Türkle boğuşmuş, baş edemeyince bayrak ve Türkle birlikte kendisini boşluğa bırakmıştır (Rbnaı. s. 295). Rönai’ye göre Türkler 3. hücumda kaleyi alırlar (21 Temmuz 1456), 22 Temmuzda küçük bir kıta kalede açılan bir delikten dışarı çıkar, başarı kazanır, bunun üzerine kaledekiler de dışan çıkıp savaşa girişir, Sava’nın öbür tarafında bulunan haçlı ordusu da savaşa girer. Hunyadi ve Capistrano da bütün ordusuyla dışarı çıkıp savaşa katılır, ilk hücumda padişahın toplarını işgal edip onları Türklere çevirir. Türk kaybı 40-50 bin kişidir (s. 295-296). Frakndi’ye göre Türkler 3 defa kaleye girmiştir (s. 154).
65. Fatih’in göğsüne isabet eden bir okla ağır yaralandığına dair Thuröczy’nin verdiği bilgiyi her ne kadar Kritovulos (s. 1 to) ve Dukas (s. 208) doğrulamaktaysa da, Türk kaynaklarında böyle bir bilgiye rastlamıyoruz. Kritovulos’a göre Fatih baldırından yaralanmıştır. Dukas ise ayağından yaralandığını kaydeder. Friaul valisi Jeremos Barbadigo’nun Venedik docesine yazdığı (22 Eylül 1456) mektuptan öğrendiğimize göre, padişah savaş alanında öldürücü bir yara almış olmalıdır. Hunyadi’nin 24 Temmuz 1456 Belgrad tarihli mektubunda ise, Fatih’in 22 Temmuzdaki hücumdan sonra 23 Temmuzda kaçtığı kaydedilmiştir (H'ertner, .Mor:Magyar hadjâratok a XV. szâzad mäsodik feleben. HK. 1912, s. 65-66).
66. Thurcöczy, kuşatma tarihini açık şekilde vermemekle birlikte, Belgrad kuşatmasına ait bahsin başında 1455 yılını vermiş, daha sonra şöyle devam etmiştir: “yazın ekinlerin başaklan yeşil saptan çıkarak sararmaya başladığı dönem yaklaşırken” kuşatma başlamıştır. Türk kronikleri de kesin bir tarih belirtmemekle beraber, kuşatmanın H. 860/1456 yılı baharında yapıldığında hemfikirdirler (Solakzâde, s. 216; Tursun Bey, s. 70; Tâc-ül Tevârih, s. 154; Sarıca Kemal, Vrk. 79a-79b; Nişancı Tarihi, Vrk. 76b; Hadidİ, Vrk. 121a; Ibn Kemal VII. Defter, Vrk. 31a; Neşri, s. 185; Aşıkpaşazâde, s. 139; Oruş Bey, s. 72). Sırp Kroniği (s. 186) ve Rönai (s. 295) 22 Temmuzda kuşatmanın neticesinin alındığını yazarlar. Fraknöi’ye göre padişah kuşatma hazırlıklarını 3 Temmuzda bitirir, 14 Temmuzda nehir çarpışması yapılır (s. 153). Dukas’a göre, bu vaka Temmuz t45Ö’da cereyan etti (s. 208). Sphrantzes, hatalı olarak Sırbistan yerine Arnavutluk kullanır ve Temmuz 1456 tarihini verir (s. 242), 15 Mayısta alınan haberlere göre, padişah gelecek ay Semendre ve Belgrad kuşatmalarına hazırlanmaktadır. t2, 18 ve 22 Haziran 1456 tarihli belgelerde yaklaşmakta olan Türklere karşı hazırlıklar bildiriliyor. (Wertner,s. 63-64). Sırp despotunun Bccse’den yazdığı 25 Haziran 1456 tarihli mektuba göre, Padişah Tuna’yı geçmiş, Tuna kollanndan birinde donanması hazır bekliyor. Belgrad’a geçme niyetindedir. Semendre’de onu beklemeye cesareti olmadığından Becse’ye geri çekildiğini, Hunyadi’nin bütün askerî kuvvetiyle Tuna’da bulunduğunu bildiriyor. 3 Temmuz 1456 tarihli iki vesikaya göre de,Türkler ve Macarlar artık karşı karşıyadır, mücadele başlamıştır (T٢er،ner, s 64). Brankoviç’in 13 Temmuz 1456 tarihli mektubuna göre, Hunyadi Szalân karnen’de askeri gemilerini topluyor. Brankoviç de Becse’de ordusunu toplamaya çıhşıyor. Hunyadi ile birleşir birleşmez kendisi veya oğlu sefere katılacaktır. Türk ordusunda büyük bir yiyecek sıkıntısı var, bir altın değerindeki ekmek 5 kişiye bir gün için veriliyor, (ırarlar artmış, firarilerin çoğu Semendre’ye kaçmış, Scmendre yiyecek bakımından iyi durumdadır (nertner, s. 64-65).
67. Thuröczy, Hunyadi’nin yorucu bir hayat geçirdiğinen dolayı, hastalanmaya başladığını, birkaç gün Belgrad’da acı çektiğini, sonra Zimony’da hayata veda ettiğini bildirmesine rağmen, hadisenin çağdaşı olan görgü tanığı n'avrın'e göre, Hunyadi Belgrad kuşatmasında ağır yaralanmış ve bu yaralarından dolayı ölmüştür (s. 903). VVavnn ın kaydını bizim kroniklerimiz doğrulamaktadır. /6n Kemal, kuşatmaya katılan bir râviden naklen “kirala bir ok atıldı, kıralı öldürdü. Dolaşıp konuşurken bir gazi gözleyip dururmuş, koltuğundan vurdu. Yanko 3 gün can çekişip 4. gün öldü. Utandığından yaralandığını açıklamayıp, vilayeti içinde ölen Yanko taun (veba) hastalığından öldü diye ad taktılar.” (VII. Defter, Vrk. 30b). Türk kroniklerinin çok büyük kısmı, Hunyadi’nin kuşatma sırasında bir okla yaralandığını ve bu yüzden öldüğünü kaydetmiştir (Onıf Bey, s. 72; Nifana Tarihi, Vrk. 76b; Kıvam(, s. 97-103; Tâc-üt Tevârih, “bir okla yaralayıp cehenneme gönderdiler” diye kaydeder, s. 156). Tursun Bey ise, Fatih’in memleketine döndükten birkaç gün sonra Hunyadi’nin öldüğüne dair haberin geldiğini, savaşta aldığı bir ok yarasının ölümüne sebep olduğunu kaydeder (s. 75). Sırp kroniği (s. 186), Rönai (s. 296) ve Fraknöi (s. 158) Hunyadi’nin 11 Ağustos 1456’da öldüğünü kaydeder. H’ertner’in yayımladığı bir vesikaya göre Hunyadi’nin 18 Ağustosta ölmüş olması gerekir, ölüm sebebi bazılarına göre bulaşıcı bir hastalık, başkalarına göre ise savaş sırasındaki yorgunluktur (s. 66). Sphrantzes ise, Hunyadi nin 1457’de öldüğünü yazarken yanılır (s. 242).
68. Macar kıralı Lâszlö, Belgrad kuşatması sırasında savunmasız bırakıp gittiği Macaristan’a Belgrad kurtulduktan sonra dönmüştür. Yurduna döndükten soraTürklere ka٩ı yapılacak seferlerin kendi komutası altında devam edeceğini ilân etti. Belgrad kalesini teslim almak için 8 Kasımda Belgrad’a gitti. Babası Hunyadi öldükten sonra, başkomutan seçilmeyi uman Kont Lâszlö, kiralın dayısı Ulrik Cillei’yi başkomutan yapmasına son derece üzülür ve Cillei ile aralarında çıkan tartışma sonucu kiralın dayısını öldürür (Fraknöi, s. 159-163). Beheim’e göre, Cillei öldürüldükten sonra Macarlar Belgrad kalesinde ve şehirde karışıklık çıkarmışlar ve yağmaya girişmişlerdir. Cinayetler bitirilene kadar kıralı bir odaya kilitlemiş ve esir tutmuşlardır (s. 456). Kıral, 16 Mart 1457’de kont Lâszlö’yu idam ettirerek dayısının intikamını alır. Rinai'ye göre, kıral ve dayısı Hunyadi’nin oğullarını ka٩ılamak üzere Belgrad’a gitmişlerdir. Yanlannda Lâszlö Hunyadi yoktur (s. 296).
69. Rıral, dayısını öldürdüğü ؟؛in Hunyadi’nin oğlu kont Laszlo'dan intikam aldığı sırada (16 Mart 14.57), Türklerin Macar sınır bölgelerini telıdit ettiğine dair çok az bilgiye sahibiz. 'I'ürk kaynaklarından sadece Tâc-üt Telirth, H. 861 / 1457’de Hasan Bey-oglu Isa Bey'e Macar topraklarına alim yapması ؟؛in emir verildiğini, Isa Bey’in görevini yapıp topladığı ganimetlerle geri döndüğünü, padişaha ؟ok değerli hediyeler sunduğunu kaydetmiştir (s. 159). Macar kiralının 28 Şubat 1457 tarihli mektubundan, her taratan gelen haberlere göre, Türklerin gelecek yaz büyük bir orduyla Macaristan'a hücum etmek niyetinde olduklarım öğreniyoruz (Ike٢،n،T,s. 67). SphrantzesiseFatih’in 15 Mayıs 1457 tarihindeki Mora seferinden bahsederse de, Macar sınırına yapılan bir akmdan bahsetmez (s. 243).
70. Mâtyâs'ın hakimiyetinin ilk yıllarında Türk ordusunu dağıttığına dair verilen haber dogru görünmüyor. Ufak ؟apta çarpışmalar olmu؛, fakat büyük ؟apta ordularla karşı karşıya gelinmiştir. Tursun Bey (Thury neşri s. 83-92). Tâc-üt Tevârih (Thury neşri, s. 159-161) ve Solakzdde(s. 217-219), II. Mehmed’in H. 862/1458 yılmda Mahmud Paşa’yi Sırbistan’ın z.aptı İçin göndermiş olduğunu ve kendisinin ise, Mora'mn fethi İçin hareket ettiğini kaydederler. Paşa Semendre'nin dış kalelerini almış, sadece i؟ kalesini alamamıştır. Buradan Macso vilayetine girmiş, zengin ganimet elde etmiştir. Güvercinlik kalesini almak istemiş, Güvercinlik'in karşısındaki Tirnau adil Macar kalesine hücum etmiştir. (7aç-¿، Tevârih'te Trava, Hammer’de Tarak). Tursun Bey’e göre Tuna ve Sava arasındalti adaya akıncılar gönderilmiş, sonra 10 bin kişilik düşmanın yaklaştığına dair haberler üzerine, askeri mecliste düşmanın gelmesi halinde savaşılması kabul edilmiştir. Düşman Sirmium kalesini teslim ettikten sonra, Sırbistan'a geçilmiş, düşman o snada gelip karşı loyıda ordugâh kurmuştur (1458) (s. 88-92). Tursun Bey bizzat sefere katıldığından verdiği bilgiyi doğru kabul ediyoruz. Tâc-üt Tevârih'e göre ise Turkler Tuna ve Sava arasında bulunan Rahova (Solakzdde’de Racedi, Racdi) diye amlan yere geldiği sırada Macarlar akıncıların hareketinden haber almış ve 50.000 atlıyla Tuna geçidine varmışlarsa da, gaziler geçidi aşmışlardı (s. 61). Ayni bilgileri veren Solakzdde, M evlana Neşrî’den naklen, Mahmud Paşa'nın, Sırbistan seferinden döndükten sonra, Macarların 50.000 kişiyle gelerek İslâm diyarına hasar verdiğini kaydeder (s. 219). Tursun Bey'de Macaristan'a akın yapan kişi Mahmud Paşa olarak gösterilmiş, Tâc-üt Tevârih ve Solakzdde ise, Macaristan'a akm yapan kişi olaralt Minnel-oğlu Mehmed Bey’؛ göstermiştir. Türk kaynaklarının verdiği bilgiyi I؛'٠r،ne٢'deki birkaç belge doğrular mahiyettedir. Mihâly Szilagyi’nin Papa'nm elçisine yazdığı 4لMayıs 1458 tarihli mektuba göre, Türkler Güvcrcinik’e katlar gitmişler, Italeyi ele geçirmek İçin burada 3 gün kalmışlar, sonra hu teşebbüsten vaz geçip Belgrad'dan ةmil uzaktaki Ostroviça'ya gitmişlerdir ve bir Paşa Sırbistan'dan pekçok kale almıştır (s. 69.70). I Ekim 1458 tarihli bir vesikaya göre de, Tiirkler Sırbistan'da konaklamaya devam ederken kıral Mâtyâs, Belgrad'm altına ulaşmıştır. z8 Kasım 1458 tarihli mektuba göre ise, Kıral Mâtyâs büyült bir haçlı kıtasıyla birlenerek Belgrad önünde bulunuyor, Türk ordusu ise Macar sınırına gidiyor (s. 70). Fraknoi’ye göre, Türklerin Sırbistan'a girip Güvercinlik kalesini aldıklarına dair haberlerin gelmesi üzerine Mâtyâs, derhal 25 Ağustosta Sırbistan'a hareket eder. Kiralın yaklaştığı şeklinde haberler üzerine Türkler .geri çekilirler, fakat takip edildilderinden çarpışmak zorunda kalırlar ve yenilirler (Thomasi’nin 1 ve 9 Ekimde yazdan bildirileri) s. 190).
71. I. Bosna seferi sırasında, Bosna kıralı ve kardeşi, Mahmud Paşa tarafından yakalanmış ve boyunları vurulmuştu. Yayça kalesi ise, II. Mchmed tarafından kuşatmayla alınmıştı (H. 867/1463). Bosna tamamen alınıp eyâlet Minnet-ogluna verildi (Solakzade, s. 226-227: Târ-ii، Tevârih,s. 160; Tursun Bey, s. 118-120). Yayça kalesinin fetih tarilıi ve fethin cereyan tarzı hakkında bütün Turlt kronikleri hemen hemen ayni bilgiyi verirler (؛٠٠, s. 196-199; I.ütfı Paşa, s. 186; OrUf Beji,s. 74; A)ikf>a}a;âde,s. 159-57؛; Â'nom،, s. 172-175; Düsturnâme-1 Enveri, s. to١١. Yayça Italesinin alınması, kalenin Macaristan'a çok yakm olmasından dolayı tehlikeli görüldüğünden, Macar Kıralı diğer ülkelerden de yardim alarak çok sayıda gemi ve askerle Bosna'ya gelmiş, Yayça kalesini kuşatmıştır. II. Mehmed, Vezir Mahmud Paşa'yı büyült bir orduyla H. 869/1465 yılında tekrar Mora’ya gönderdi. Venedikliler Germehisar'! toplarla dövmeye başlamışlardı. Mora sancağının saltibi Elvanoglu Sinan Bey Gcrmehisar'ı kahramanca savunuyordu. Bir gece kaleden çıkıp düşmana baskın yapıp düşmanı kaçırdı. Mahmud Paşa geldiğinde Germehisar’] aidi ve düşmanı takip ettirdi. Böylecc düşman birşey elde edemeden gitti. Zafer II. Mehmed'e bildirildi, Mora'yı Mahmud Paşaya bıraltıp itendisi İstanbul'a döndü {Solakzâde, s. 227-230; Tursun Bey,s. 121-125; Tic-üt Tevârih, Thury neşri, s. 162). Bu arada Macar Kıralı, Venediltlilerin bozguna uğradığını öğrenince, Yayça Italesini almakla yetinerelt ülkesine geri döndü. Yayça kalesini kuşatan Kıral Mâtyâs'a, Yayça Italesi muhafızlarının kaleyi teslim ettikleri, liatta kendi istekleriyle kiralın emrine girip Buda'ya gittiklerine dair Thuroczy’nin verdiği bilgiyi Türk kroniklerinin bazıları da doğrulamaktadır: Oruf Bey; “O kış Engürüş askeri geldi, Yayça hisannı aidi, içindeki hisar askerleri padişaha hain oldular, kaleyi teslim ettiler, s. Mehmed onları bulup getirip Edirne'de Itırdı” (s. 74) diye kaydederken, Neşri; ‘‘Macar askeri gelmiş kale içindekiler de hainlik edip Yayça’yı yine düşmana verdiler, düşman Italede 2 ay !talip berkitip gitti. Germe'yi (Germehisar) yapıp gitti” (s. 199) demelttedir. Tâe-üt Tevârih ise, Yayça kalesinin ele geçirilmesinin bu kaleyi bekleyenlerin yanlış tutumundan ileri geldiğini. Pâdişâhın onları cezalandırdığını Itaydeder (s. 164). Tursun Bey de kale kumandanının kaleyi savaşsız Macarlara teslim ettiğini Itaydeder (s. 126). Mihâly Kmstantin'in Türk kroniğine göre, padişah Yayça !lalesini alıp, Bosna'yı hakimiyeti altına aldıktan sonra, kalelere muhafizlar koyarak henüz uzaklaştığı sırada, Kıral Mâtyâs Bosna’ya gelmiş (1463 sonbahar), Yayça ve Zvecsaj kalesine gitmiştir. Bu sırada Zvecsaj’m komutam müverrih Mihaly Konstantin'dir. Matyas Zvecsaj altma gelince kaleyi ona teslim etmiştir. Matyas kaledeki 500 asker ile birlikte, Yayça kumandam Yusuf Harampaşa’yı ve daha sayısız Türk’ü kendisiyle birlikte Buda'ya götürmüştür. (لامDrakulics; Konsztantin Mihaly török kronikaja a XV. szazadbol. Sz. 1876. s. 416-420). لاللام(s. 309) ve ۶'r٥*n٥،'’ye (s. 205-207) göre de 3 aylık bir kuşatmadan sonra Yayça kalesi komutam Haram Bey, noclde 400 kişiyle kaleden çıkıp kıtasıyla birlikte kiralın hizmetine girmiştir (Thuroczy'nin bu konuda verdiği bilgiden Bonfini de faydalanmıştır.) Sırp kroniği’ne göre, Macarlar ayni yıl (1463) Yayça'yı geri almışlardır (s. 187). Bize göre de. Kira, Matyas Bosna seferinden dolayı gecikmeyle 25 Mart 1464'de taç giyebildiğine göre, Yayça’nın Macarlar tarafından geri alınışı 1463 sonbaharında vuku bulmuştur, yani Sırp Kroniği ve Mihaly Konstantin bu konuda doğru bilgi vermektedir.
72. Roma imparatoru IH. Frederik, kutsal tacı 24 Temmuz 1463 tarihinde Graz’da Macar delegelere teslim etti, fakat Türklere karşı tertiplenen Bosna .seferi dolayısıyla taç giydirme töreni ancak 25 Mart 1464 tarihinde yapılabildi. Nihayet taç giyen Macar kıralı Matyas, Papa'nm da desteğiyle haçlı seferi hazırlıklarım sürdürürken 29 Ağustosta Papa H. Pius öldü, böylece şimdiye kadar olduğu gibi Matyas yine yalnız kaldı. İşte bu sırada H. Mehmed büyük bir orduyla Bosna’ya girdi ve pekçok kalenin yani Sira Yayça’yi da kuşatma altına aidi. Kıral Matyas Yayça’nın zor durumda olduğunu öğrenince, çabucak Bosna’ya hareket etti. Sava’dan geçip Izvornilt’i kuşatma altına alan Macar Kıralı, bu şekilde Padişaha Yayça kalesi kuşatmasını bıraktırmak istiyordu. Bunun üzerine Padişah Minnet-oğlu Mehmed Bey’؛ Yayça kalesini kuşatmaya devam etmekle görevlendirdi, kendisi Izvornik’e yöneldi, fakat geçitler kapalı olduğundan ve kış da yaklaştığından Mahmud Paşa yı Rumeli askeriyle Isvornik'i kurtarmakla görevlendirdi, kendisi Sofya’ya geçti, kışı orada geçirdi. Daha önce 500 askerle Izvornik’i beklemek üzere gönderilen Mihal-oglu İskender Bey, kaleyi kahramanca savundu. Düşman kaleyi sıkıştırmıştı. Mahmut Paşa 3 günlük mesafeyi !çir günde alarak buraya geldi. Gemileri olmadığı İçin Türk ordusu zorlukla karşıya geçti. Bu sırada Macar muhafızlar Mihal-oğlu Ali Bey’¡ akıncısıyla görüp Mahmud Paşa sanmışlardı. Kıral ise bütün teçhizatım orada bırakarak kaçtı, kale kurtuldu. Durumu öğrenen Paşa, Sava'ya kadar düşmanı takip etti, çoğunu öldürdü, bir kısmını esir aidi. Kıral nehri ilk geçenlerden olduğundan kurtuldu, bol ganimet elde edildi (Tâc-üt Tevârih, s. 164-166; Tursun Bey, 127-130). H. Bosna seferi sonunda Macar Kıralı Izvornik’i alamadan kaçmış, sefer sonunda birşey elde edememişti. Ayni şekilde Yayça’yı geri alamayan TUrkler de Izvomik galibiyetiyle yetinmek zorunda kalmışlardır. Türk kaynaklan bu konuda bilgi verirken Yayça’nın alınamadığını kaydederler (؛دام, s. 179-184; Düstumâme-İ Enveri, s. loijArjri, s. 199; Oruf Bey, s. 74; l.ülfi Paşa, s. 186). 1486 Anonimi, s. Mehmed'in Macarların Izvornik üzerine hücum etmesi üzerine toplarım suya batırmaya ve geceleyin Yayçadan ayrılmaya mecbur olduğunu kaydeder (s. 28). Türk kroniklerinden sadece Ibn Kemal, Yayça’nın 1465'de ikinci defa s. Mehmed tarafından düşürüldüğünü, fakat fethin tamamlanmadığını kaydeder, fbn Kemal'e göre, Yayça 869 ilkbaharı ortalarında düştü, fakat Macar kiralının geldiğine dair haberler üzerine fetih neticesinin mühimmatının yerli yerinde kullanılmadan vakitsiz yürüyüşe sebep oldu, fetih tamamlanmadan ayrılmak zorunda kaldılar. Kale kuşatması Minnet-oğlu Mehmed Bey’e bırakılıp göçüldü. (VII. Defter; Vrk. öıb-öşb.) Kıral Mâtyâs’ın savaş haberleriyle II. Mehmed'i kaçırdığına dair Thuroczy’nin verdiği haberi ihtiyatla karşılarken, Kıral Mâtyâs’ın tzvornik’te kuşatmayı yarım bırakarak Mahmud Paşa’nın önünden kaçtığına dair Türk kaynaklarının verdiği haberi birlikte değerlendirmeliyiz. Bizans kaynağı Kntovulos'un kaydı da Türk kaynaklarım doğrulamaktadır. Kritovulos’a göre, Kıral Mahmud Paşa’yı karşısında görünce gece kaçar. Paşa onları takip edip ordularını firara mecbur eder. Kıral ve askeri firar ederse de, Paşa pekçoğunu takip ederek öldürür ve 200 kadar esirle padişahın yanına döner (s.70.77 ) Kıral Mâtyâs’ın 2 Eylül 1464 tarihli mektubu da Padişahın Kıral Mâtyâs’ın önünden kaçtığına dair bilgi vermez. II. Mehmed Bosna’ya girdikten sonra Yayça kalesini 41 gün kuşatmış, kale duvarlarını hemen hemen çökertmiştir. Padişah son hücuma 22 Ağustos günü akşama doğru başlamış, bütün gece ve ertesi gün öğleye kadar devam etmiş, fakat Macarlar onları püskürtmüş ve onlar da geri dönmüşlerdir (Wertner, s. 88).
73. Kıral Mâtyâs Ekim ortalarında sefere çıktı. Seferin ilk durağı Sava kıyısında 4 yıl önce inşa edilen Sabaç (Böğürdelen) adlı kaleydi. Bu kale l’ürklerin ganimet seferlerinin hareket noktalarından biriydi. Ayrıca Hıristiyan esirlerin hapish en isiydi. Gaspedilen hâzinelerin deposu olarak hizmet görüyor ve Belgrad’ın emniyetini tehdit ediyordu. Kuşatma 1476 yılının ilk günleri başladı. 1200 kişilik muhafız birliği kuvvetli bir şekilde karşı koydu, nihayet kurtarılması için gönderilen birlik de yardımcı olamayınca 15 Şubatta kapılarını açtı. Mâtyâs kaleyi tamir ve teçhiz ettikten sonra, seferi devam ettirmek kararıyla Buda’ya döndü, fakat beklenmeyen hadiseler dizesi bunu engelledi (FraknAi, s. 259-260; Rinai, s. 320). Bizim kaynaklarımızda Sabaç kalesiyle ilgili pek az bilgiye rastlıyoruz. Tâc-ül Tevirih, Osmanlı topraklarına katılmış bulunan Koviloviç (Kobiloviç) yöresinde Macar kiralının taş ve ağaçtan iki kale yaptırdığını ve Tuna’nın öte yakasında bu iki kalenin hizasında bir başka kale daha inşa ettirip tahkim ettiğini öğrenen Mehmed’in sert kışa rağmen, kaleyi kuşattığını ve kaleyi fethettiğini (s. 167-168) kaydeder. önemli Macar kaynaklarından Szeremi de, Kral Mâtyâs’ın Sırbistan sınırında bulunan Szabâcs (Böğürdelen) kalesini ve bundan başka Bosna'da bulunan Yayça kalesini Türklerden aldığını kaydeder (Szeremi, György, Mogyarorszâg romlâsâröl. Budapest 1979, s. 36.).