ISSN: 0041-4255
e-ISSN: 2791-6472

Ahmet Acıduman1, Çağatay Aşkit2, Gözde Acıduman3

1Department of History of Medicine and Ethics, Faculty of Medicine, Ankara University, Ankara/TURKEY
2Department of Ancient Languages and Cultures, Sub-Department of Latin Language and Literature, Faculty of Languages, History and Geography, Ankara University, Ankara/TURKEY
3Department of Public Health, Faculty of Medicine, Hacettepe University, Ankara/ TURKEY

Anahtar Kelimeler: Şemsü’d-dīn ʿİtāḳī, Teşrīḥü’l-Ebdān ve Tercemān-ı Ḳıbāle-i Feylesūfān, Andreas Vesalius, Juan Valverde, Anatomi, Tıp tarihi.

Özet

Bu çalışmanın amacı Teşhrīḥü’l-Ebdān ve Tercemān-ı Ḳıbāle-i Feylesūfān’da yer alan şekilleri ve bazı açıklamaları göz önüne alarak Vesalius ve Valverde’nin Şemsü’d-dīn ʿİtāḳī’yi etkileyip etkilemediğini belirlemektir. ʿİtāḳī’nin kitabının resimli nüshalarının açıklamaları ve şekilleri incelenmiş ve Galenus’un, İbn Sina’nın, Vesalius’un ve Valverde’nin eserleriyle karşılaştırılmış, sonra bulgular değerlendirilmiştir. ʿİtāḳī’nin kitabı Vesalius ve/veya Valverde’nin eserlerinden yalnızca bazı şekilleri içermekte, fakat mandibula, sakrum, rete mirabile ve uterus gibi konularda yeni bir açıklama bulunmamaktadır. Valverde’nin 1607 tarihinde yayımlanmış Latince baskısı, Hüsrev Paşa, Nr. 464 yazmasındaki ve kadın figürü dışında, İstanbul Üniversitesi, Türkçe Yazmalar, TY 2662 yazmasındaki bütün Batı kaynaklı şekillerin olası kaynağıdır. Valverde’nin kitabının İspanyolca ve/veya İtalyanca ve/veya Latince (1589) baskıları Prof. Uzluk’un kişisel koleksiyonundaki yazmada yer alan, insan iskeleti şekli dışında, pek çok Batı kaynaklı çizimlerin kaynağıdır. Vesalius ve Valverde’nin eserlerinde verilen bilgiler ʿİtāḳī’nin açıklamalarını etkilememiştir. ʿİtāḳī kitabını kendi dönemindeki İslam dünyasının klasik anatomi bilgisine göre yazmış ve açıklamalarını desteklemek/ güçlendirmek için kitabına Doğu ve Batı kaynaklı şekiller eklemiştir ya da ʿİtāḳī’nin eseri başlangıçta çizimler içermemekle birlikte, daha sonra, istinsah edenler Doğu ve Batı kaynaklı anatomik şekilleri açıklamaları desteklemek/güçlendirmek için değişik zamanlarda kitaba ilave etmişlerdir.