ISSN: 0041-4255
e-ISSN: 2791-6472

İkiztepe Mezarlık Kazıları ve Ölü Gömme Gelenekleri 2000 ve 2001 Dönemleri*

Önder Bi̇lgi̇

İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı

Anahtar Kelimeler: İkiztepe, Mezarlık Kazıları, Ölü Gömme Gelenekleri, İlk Tunç Çağı

İkiztepe örenyerinde 1974 yılından beri geliştirilmekte olan kazılar[1] so-nucunda ortaya çıkartılmış bulunan özellikle İlk Tunç Çağı mezarlığı ile kültür katları ve katlara ait münferit mezarlarda ele geçirilen önemli sayıdaki arsenikli bakırdan yapılmış silah, alet, takı ve sembol nitelikli eserler[2] İkiztepe’nin Anadolu arkeolojisinde önemli bir yere sahip olduğunu göstermiştir. İkiztepe'deki kazılar, ayrıca. Bölgenin geleneksel ahşap mimarisinin kökeninin Geç Kalkolitik Çağ'dan gelişmiş olduğu hususunda aydınlatıcı verileri de ortaya koymuştur. Ele geçen 4000 civarındaki pişmiş toprak dokuma tezgah ağırlıkları ile tarakları (kirkitler) ve ağırşaklar İkiztepe’nin bir dokumacılık merkezi olduğuna da dikkat çekmiştir. Özellikle metal eserler üzerinde görülen şimdi fosilleşmiş dokuma kalıntıları da bu durumu kanıtlamış bulunmaktadır. İskeletler üzerindeki antropolojik ve patalojik incelemelerde kafataslarında görülen farklı biçimlerdeki boşlukların bilinçli ameliyatlar sonucunda meydana gelmiş olması nedeniyle de Anadolu’nun yaygın ve gelişmiş en eski trepanasyon’larının İkiztepe’de gerçekleştirilmiş olduğu ortaya çıkmıştır.

2 büyük, 2 de küçük tepeden oluşan[3] İkiztepe’deki yerleşme 375 m x 175 m ebadında 66 dönümlük bir alanı kaplar. Değişik büyüklüklerdeki bu 4 tepenin farklı kültür katlarına sahip olduklarını, 1974-1976, 1978 yıllarında Tepe I ve II’de, 1977 yılında Tepe I, II, III ve IV’de, 1979 yılından 1993 yılına kadar sadece Tepe I’de ve 1994 yılından itibaren de sadece Tepe III’de gerçekleştirilen kazılar ortaya çıkarmıştır. 2000 yılına kadar her yıl yaz aylarında muntazaman gerçekleştirilen kazılarda Tepe I, Tepe II ve Tepe III’de ana toprağa erişilmiştir[4].

Tepe I, İlk Tunç Çağı III zamanında bir mezarlık olarak kullanılmıştır[5]. Tepe’nin merkezi kesiminde 1000 m2.den fazla bir alanı kaplayan bu mezarlıkta 681 aded basit toprak tipinde mezar ortaya çıkarılmıştır. Ölüler mezar-lara, kolları iki yanda olmak üzere çoğunlukla sırtüstü yatırılmıştır. Mezarlara ölünün özel eşyası olarak bakır yada arsenikli bakırdan yapılmış silahlar, aletler, takılar, semboller, nadir olarak altın, gümüş veya kurşun takılar, pişmiş topraktan kaseler, kadın figürinleri, çıngıraklar, frit, taş, kemik, bakır boncuklardan oluşturulmuş kolyeler ve/veya bileytaşları bırakılmıştır. Mezarların yüzey toprağından değişik derinliklerde yer almasından mezarlığın uzun bir süre, yani en az 200 yıl süreyle kullanıldığı anlaşılmıştır. Diğer taraftan, İkiztepe'de cenin ve bebeklerin çömleklere konularak da gömüldüğü görülmüştür. Bu tür gömü örneklerine ev içlerinde de ve Geç Kalkolitik'ten Orta Tunç Çağ sonlarına kadar rastlanmıştır.

Yukarıda genel hatları ile tanıtılan özgün ve yerel kültürel gelişimi ortaya koymuş bulunan İkiztepe insanlarının fiziki özelliklerini ortaya çıkartmak amacıyla antropolojik ve sosyo-ekonomik yapılaşmalarını öğrenebilmek için de sosyal antropolojik açılarından daha ayrıntılı olarak değerlendirilmelerini yapabilmek için 2000 ve 2001 yıllarını kapsayan ve birbirini tamamlayan iki proje çerçevesinde kazı ve laboratuvar çalışmaları gerçekleştirildi. Bu projeler çerçevesinde, bu arada, İlk Tunç Çağı mezarlığının sınırlarının belirlenmesine de devam edildi. İlaveten, mezarlıkta daha önce ortaya çıkartılmış bulunan gömüler ile münferit olarak Geç Kalkolitik Çağ’dan Orta Tunç Çağı sonuna kadar olan kültür katlarında bulunanlar derlendi ve bu projeler çerçevesinde açığa çıkan mezarların da katılmasıyla elde edilen verilere dayanarak İkiztepe, dolayısıyla Orta Karadeniz Bölgesi'nin ölü gömme geleneklerinin aydınlatılmasının yanı sıra iskeletlerinin patalojik açıdan incelenerek o dönem hastalıklarının ve ölüm nedenlerinin saptanmasına çalışıldı. Ayrıca, Orta Karadeniz Bölgesi'nde yer alan İkiztepe örenyerinde Protohistorik Çağ’da yani İÖ 4500 ile İÖ 500 yılları arasını kapsayan yaklaşık 4000 yıllık bir zaman sürecindeki ölü gömme geleneklerinin Anadolu'daki yeri ile komşu ülkelerin çağdaş kültürleri ile olan ilişkileri de belirlenmeye çalışıldı.

2000 Dönemi Projesi Çalışmaları

2000 yılı projesinin amaçlarını gerçekleştirebilmek için kazılar 14 Temmuz ile 10 Eylül tarihleri arasında geliştirildi[6].

1975 - 1987 tarihleri arasında Tepe I'de ve 1988 ile 1999 tarihleri arasında Tepe I ve Tepe III'de geliştirilmiş kazılarda ortaya çıkartılmış bulunan İTÇ mezarlığının sınırlarını belirlemek için ilk önce Tepe I'de kazı çalışmaları başlatıldı. Tepe I'in kuzey yamacındaki 200 m2.lik bir alana[7] “M” açması (Plan 1) adı verilerek, höyüğün formasyonuna paralel olarak geliştirilen kazılarda değişik seviyelere kadar derinleşildi (Res.l).

Bu derinleşme sonucunda 12 mezar ortaya çıktı. Bu mezarlardan iki adedi çömlek, on adedi de basit toprak tipindedir (Plan 1). Bebeklere ait olan çömlek 2 mezar (Sk.637=b.3657=Res.2, Sk.638=b.3658= Res.3) D 2/IV 9 plankaresinde açığa çıku. Basit toprak mezarlar D 1/IV 8 plankaresinde bir aded (Sk.647=b.3676), D 1/IV9 plankaresinde iki aded (Sk.639=b.3661 ve Sk.641=b.3665), D 2/IV 8 plankaresinde iki aded (Sk.644=b.3673 ve Sk.646=b.3675), C 20/IV 9 plankaresinde iki aded (Sk.642= b.3666 ve Sk.643=b.3669), C 19/IV 9 plankaresinde bir aded (Sk.64O=b.3663), C 20/IV 9 plankaresinin henüz kazılmayan seviyesindeki kesitte bir aded (Sk.649=b.3679) ve D 2/IV 9 plankaresinin 21.00 m seviyesindeki kesit içinde bir aded (Sk.645= b.3674=Res.4) ortaya çıktı.

Basit toprak mezarlardan beş adedi hediyelidir; Sk.643’de tunç bir iğne (İ/2000-150), Sk.646’da beş aded kurşun küpe (İ/2000-191 ve İ/2000-193) ile tunç bir boncuk (İ/2000-192), Sk.647’de beş aded tunç küpe (İ/2000-194 ve İ/2000-197), Sk.649’da tunç kınlı tunç bir hançer (İ/2000-12) ve Sk.645’de ise tunç iki mızrakucu (İ/2000-184 ve İ/2000-186) ile bir hançer (İ/2000-183=Res.5) ele geçti.

Bu mezarlardan çömlek tipi olanlar (Sk.637 ve Sk.638) Geçiş Çağı’na ve basit toprak mezarların 8 adedi İTÇ III (Sk.639, Sk.640, Sk.641, Sk.642, Sk.643, Sk.644, Sk.646 ve Sk.647) ve 2 adedinin de İTÇ II’ye (Sk.645 ve Sk.649) tarihlenmelerinin gerektiği, ortaya çıktıkları seviyelerin içinde bulundukları kültür katları ile içerdikleri mezar eşyalarından anlaşıldı.

Diğer taraftan, Projeye daha sonra katılan Melbourne Üniversitesi doktora öğrencisi antropolog Elizabeth Parr 1988 ile 1993 tarihleri arasında Tepe I'in değişik dönemlerine ait kültür katları ile İlk Tunç Çağı mezarlığında geliştirilmiş olan kazılar ile 1994 ile 1999 tarihleri arasında Tepe III'de gerçekleştirilen kazılarda ortaya çıkmış bulunan 25 iskelet üzerinde antropolojik ve patolojik incelemeler yaptı.

Antropolojik inceleme:

Sk. 609 nolu iskeletin 1 yaş + 4 aylık bir bebeğe,

Sk. 610 notu iskeletin 5 yaşında bir çocuğa,

Sk. 611 nolu iskeletin 2 yaş + 6 aylık bir çocuğa,

Sk. 612 nolu iskeletin kemiklerin çok tahrip olmuş bulunması nedeniyle yaşı saptanamayan bir kadına,

Sk. 614 nolu iskeletin 12 aylık bir bebeğe,

Sk. 61-5 nolu iskeletin 1 yaş + 4 aylık bir bebeğe,

Sk. 617 nolu iskeletin yeni doğmuş veya 3 aylık bir bebeğe,

Sk. 618 nolu iskeletin 6 aylık bir fetüse,

Sk. 620 nolu iskeletin 25 - 30 yaşları arasındaki bir erkeğe,

Sk. 621 nolu iskeletin 25 - 30 yaşları arasındaki bir kadına,

Sk. 622 nolu iskeletin kemiklerin çok tahrip olmuş bulunması nedeniyle yaşı belirlenemeyen yetişkin bir kadına (?),

Sk. 623 nolu iskeletin 20 - 25 yaşları arasındaki bir kadına,

Sk. 624 nolu iskeletin 35 - 45 yaşları arasındaki bir erkeğe,

Sk. 625 nolu iskeletin 5 yaş + 16 aylık bir çocuğa,

Sk. 626 nolu iskeletin 4 yaş +12 aylık bir çocuğa,

Sk. 627 nolu iskeletin 45 yaşlarında bir erkeğe,

Sk. 628 nolu iskeletin 45 - 50 yaşlarındaki bir erkeğe,

Sk. 629 nolu iskeletin 25 - 30 yaşlarındaki bir kadına,

Sk. 630 nolu iskeletin yeni doğmuş + 6 aylık bir bebeğe,

Sk. 631 nolu iskeletin 25 - 35 yaşlarındaki bir kadına,

Sk. 632 nolu iskeletin 45 - 50 yaşlarındaki bir kadına,

Sk. 633 nolu iskeletin 25 - 35 yaşlarındaki bir kadına,

Sk. 634 nolu iskeletin yaşı belirlenemiyen yetişkin bir erkeğe,

Sk. 635 nolu iskeletin 35 - 45 yaşlarındaki bir erkeğe,

Sk. 636 nolu iskeletin 2 yaş + 8 aylık bir çocuğa, ait olduğu saptandı.

Patolojik bulgular:

Sk. 615 nolu çocuk iskeletinin alt çene kemiğinde mandibula (beslenme bozukluğu) ve alt çene kemiğinde malnütrisyon (gözenekler) ,

Sk. 622 nolu kadın iskeletinin ayaklarında osteoarthritis (kireçlenme) ,

Sk. 624 nolu erkek iskeletinin kafatasında trepanasyon (ameliyat) ve squatting facets (çömelme faseti),

Sk. 625 nolu çocuk iskeletinde periyodontitis (diş eti hastalığı),

Sk. 626 nolu çocuk iskeletinde intracranial haemorrhage (kafatasında iç kanama)

Sk. 628 nolu erkek iskeletinde edge-to-edge bite (dişlerde üst üste binme) ,

Sk. 631 nolu kadın iskeletinde pregnancy pitting (leğen kemiklerinde doğum nedeniyle gelişen çukurluklar),

Sk. 632 nolu kadın iskeletinde osteoarthritis (dizlerinde kireçlenme) ,

Sk. 633 nolu kadın iskeletinde pregnancy pitting (leğen kemiklerinde doğum nedeniyle gelişen çukurluklar),

Sk. 635 nolu erkek iskeletinin radius kemiğinde olasılıkla bakır bir alet/silahla yaralanma nedeniyle kalmış metal parçası ve ulna kemiği çıkığı gibi patalojik bulgular saptandı.

2001 Dönemi Projesi Çalışmaları

2001 yılı projesini gerçekleştirebilmek için İkiztepe'deki çalışmalar 28 Temmuz ile 8 Eylül tarihleri arasında geliştirildi[8].

2001 Dönemi kazıları da, 2000 yılında kazılmasına devam edilen Tepe I’de kuzey yamaçda yer alan ve 2000 döneminde "M" açması adı verilerek (Plan 2) kazılmaya başlanılan 200 m2.lik alanda geliştirildi (Res.6). Bu kazılarda, Tepe'nin yine formasyonuna paralel olarak 2000 döneminde durdurulan yüksekliklerden değişik seviyelere kadar daha da derinleşildi[9].

Bu derinleşme sonucunda 16 aded basit toprak mezar daha ortaya çıkartıldı (Plan 2). Bu mezarlardan altı adedi C 19/IV 9 plankaresinde (Sk.659=b.3721, Sk.660=b.3726, Sk.661=b.3727, Sk.662=b.3729, Sk.663=b.3730=Res,10, Sk.664=b.3733), altı adedi D 1/IV 9 plankaresinde (Sk.651=b.37O5, Sk.653=b.3707, Sk.654=b.3708, Sk.655=b.3713, Sk.656= b.3714, Sk.657=b.3717), iki adedi D 2/IV 8 plankaresinde (Sk.648=b.3703, Sk.652=b.3706), bir adedi D 2/IV 9 plankaresinde (Sk.658=b.3718=Res.7 ve 8) ve bir adedi de D 1/IV 8 plankaresinde (Sk.65O=b.37O4) saptandı.

Bu mezarlardan oniki adedi hediyelidir; Sk.651’de bir aded frit boncuk (İ/2001-041), Sk.653’de tunç iki küpe (İ/2001-061, İ/2001-062) ile kavkı bir pandantif (İ/2001-065), Sk.654’de kurşun iki küpe (İ/2001-063), Sk.655’de frit bir kolye (İ/2001-131), Sk.656’da tunç iki küpe (İ/2001-134, İ/2001- 135), Sk.657'de kurşun bir küpe (İ/2001-148), Sk.658'de tunç üç mızrakucu (İ/2001-151, İ/2001-152, İ/2001-153=Res.9), bir ustura (İ/2001-150=Res.9), bir zıpkınucu (İ/2001-149=Res.9) ve bir aded frit kolye (İ/200l-328=Res.9), Sk.659'da kurşun iki bilezik (İ/2001-275, İ/2001-276) ile üç küpe (İ/2001 - 277, İ/2001-279, İ/2001-280) ve tunç bir küpe (İ/2001-278), Sk.660'da tunç üç küpe (İ/2001-325, İ/2001-326, İ/2001-327), Sk.662'de tunç iki küpe (İ/2001-374, İ/2001-375), Sk.663'de tunç iki küpe (İ/2001-372, İ/2001-373) ve Sk.664'de frit kulak süslemeleri (1/2001-389= Res.11) ele geçti.

Bu mezarlardan 6 adedi İTÇ III (Sk.659, Sk.660, Sk.661, Sk.662, Sk.663 ve Sk.664) ve 10 adedinin de İTÇ II’ye (Sk.648, Sk.650, Sk.651, Sk.652, Sk.653, Sk.654, Sk.655, Sk.656, Sk.657 ve Sk.658) tarihlenmelerinin gerektiği, ortaya çıktıkları seviyelerin içinde bulundukları kültür katları ile içerdikleri mezar eşyalarından anlaşıldı.

Diğer taraftan, antropolog Dr. Yılmaz S. Erdal iskeletler üzerinde antropolojik ve patalojik incelemeler yaptı. Dr. Erdal ilk önce bu dönemde ortaya çıkan yeni iskeletler üzerinde çalıştı ve aşağıdaki sonuçları ortaya koydu.

Antropolojik inceleme:

Sk.648 nolu iskeletin 6 aylık bir bebeğe,

Sk.650 nolu iskeletin 35-40 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.651 nolu iskeletin 3-4 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.652 nolu iskeletin 50-55 yaşlarında bir kadına,

Sk.653 nolu iskeletin 7-8 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.654 nolu iskeletin 35-40 yaşlarında bir kadına,

Sk.655 nolu iskeletin 15 yaşında bir çocuğa,

Sk.656 nolu iskeletin 2-3 yaşlarında bir bebeğe,

Sk.657 nolu iskeletin 8-10 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.658 nolu iskeletin 35-40 yaşlarında bir erkeğe

Sk.659 nolu iskeletin 3-4 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.660 nolu iskeletin 4.5-5 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.661 nolu iskeletin 9 yaşında bir çocuğa,

Sk.662 nolu iskeletin 5 yaşında bir çocuğa,

Sk.663 nolu iskeletin 1-1.5 yaşlarında bir bebeğe,

Sk.664 nolu iskeletin 20-22 yaşlarında bir kadına, ait oldukları saptandı.

Patolojik bulgular:

Sk. 648 nolu bebek iskeletinde enfeksiyon, anemi,

Sk. 651 nolu çocuk iskeletinde hipoplazi (dişlerde gelişim bozukluğu),

Sk. 652 nolu kadın iskeletinde arthritis, osteoporoz (yaşlanmaya bağlı kemik erimesi), enfeksiyon, diş absesi, diş aşınması,

Sk. 657 nolu çocuk iskeletinde anemi,

Sk. 659 nolu çocuk iskeletinde anemi gibi patalojik bulgular saptandı.

Dr. Erdal daha sonra 2000 döneminde ve 1988 ile 1993 tarihleri arasında Tepe I'in değişik dönemlerine ait kültür katları ile İlk Tunç Çağı III mezarlığında geliştirilmiş olan kazılar ile 1994 ile 1999 tarihleri arasında Tepe III'de ortaya çıkartılmış bulunan iskeletleri bir kez daha inceledi ve daha önce elde edilenlere aşağıdaki bulguları ilave etti[10]:

Antropolojik inceleme:

Sk.598 nolu iskeletin 12-14 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.599 nolu iskeletin 20-30 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.600 nolu iskeletin 5-6 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.602 nolu iskeletin 35-40 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.604 nolu iskeletin 3-4 aylık bir bebeğe,

Sk.605 nolu iskeletin 6-7 yaşlarında bir çocuğa,

Sk.606 nolu iskeletin 2.5-3 yaşlarında bir bebeğe,

Sk.607 nolu iskeletin 4 yaşında bir çocuğa,

Sk.637 nolu iskeletin 0-2 aylık bir bebeğe,

Sk.638 nolu iskeletin yeni doğmuş bir bebeğe,

Sk.639 nolu iskeletin 9-12 aylık bir bebeğe,

Sk.640 nolu iskeletin 1.5-2 yaşlarında bir bebeğe,

Sk.641 nolu iskeletin 1.5-2.5 yaşlarında bir bebeğe,

Sk.642 nolu iskeletin 25-30 yaşlarında bir kadına,

Sk.643 nolu iskeletin 40-50 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.644 nolu iskeletin 16-18 yaşlarında bir kadına,

Sk.645 nolu iskeletin 35-39 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.646 nolu iskeletin 50-55 yaşlarında bir erkeğe,

Sk.647 nolu iskeletin 3 yaşında bir çocuğa,

Patalojik bulgular:

Sk. 599 nolu erkek iskeletinde enfeksiyon, arthritis,

Sk. 600 nolu çocuk iskeletinde enfeksiyon,

Sk. 602 nolu erkek iskeletinde kafa travması, anemi, sinüzit,

Sk. 604 nolu bebek iskeletinde enfeksiyon,

Sk. 605 nolu çocuk iskeletinde anemi, sinüzit,

Sk. 606 nolu bebek iskeletinde enfeksiyon,

Sk. 607 nolu çocuk iskeletinde anemi, hipoplazi (dişlerde gelişim bozukluğu),

Sk. 610 nolu çocuk iskeletinde anemi,

Sk. 611 nolu çocuk iskeletinde menenjit,

Sk. 612 nolu kadın iskeletinde arthritis,

Sk. 614 nolu bebek iskeletinde enfeksiyon, menenjit,

Sk. 617 nolu bebek iskeletinde anemi, enfeksiyon,

Sk. 620 nolu erkek iskeletinde anemi,

Sk. 621 nolu kadın iskeletinde kafa travması, kol kırığı, maxillada kemik tümörü,

Sk. 623 nolu kadın iskeletinde kafa travması, anemi, enfeksiyon,

Sk. 625 nolu çocuk iskeletinde yeniden yapılan incelemede raşitizm, anemi,

Sk. 626 nolu çocuk iskeletinde yeniden yapılan incelemede anemi,

Sk. 627 nolu erkek iskeletinde arthritis, travma, enfeksiyon,

Sk. 628 nolu erkek iskeletinde yeniden yapılan incelemede anemi,

Sk. 630 nolu bebek iskeletinde anemi,

Sk. 631 nolu kadın iskeletinde yeniden yapılan incelemede , Schmorl nodülü (eklem kıkırdağının fazla gelişimiyle meydana gelen eklem rahatsızlığı)

Sk. 632 nolu kadın iskeletinde yeniden yapılan incelemede arthritis, anemi, bacak kemiği kırığı,

Sk. 633 nolu kadın iskeletinde yeniden yapılan incelemede anemi, diş aşınması,

Sk. 635 nolu erkek iskeletinde anemi, enfeksiyon, arthritis, kırık kol,

Sk. 636 nolu bebek iskeletinde iskorbüt, enfeksiyon,

Sk. 637 nolu bebek iskeletinde menenjit, enfeksiyon,

Sk. 639 nolu bebek iskeletinde anemi,

Sk. 640 nolu bebek iskeletinde anemi, enfeksiyon,

Sk. 641 nolu bebek iskeletinde enfeksiyon,

Sk. 643 nolu erkek iskeletinde arthritis, kafa travması, diş kaybı,

Sk. 644 nolu kadın iskeletinde anemi,

Sk. 645 nolu erkek iskeletinde arthritis, kafa travması, şiddetli ön diş aşınması,

Sk. 646 nolu erkek iskeletinde arthritis, osteocondlitis dissecans (eklem hastalığı),

Sk. 647 nolu çocuk iskeletinde iskorbüt, enfeksiyon gibi bulgular saptandı.

SONUÇLAR

İkiztepe Tepe I’de 2000 ve 2001 dönemi projeleri çerçevesinde[11] geliştirilen kazılarda yeni ortaya çıkartılan 28 aded mezar değerlendirildiğinde D 1/IV 9 ve D 2/IV 9 plankarelerinde, İlk Tunç Çağı II dönemi yerleşimi üzerinde yer alan Geçiş Çağı dolgusu içinde kalan ve 25.80 m seviyelerde görülen çömlek iki mezarın Orta Tunç Çağı'na (Sk.637 ve 638) ait olduğu ve bunların 1976 yılında gerçekleştirilen kazılarda D 3-4/IV 11-12 plankarelerinde bulunanların devamını oluşturdukları anlaşıldı. Yeni bulunan bu çömlek mezarların da bebek iskeletleri içerdikleri ve herhangi bir eşyaya sahip olmadıkları görüldü.

D 1-2/IV 8-9 ve C 19-20/IV 8-9 plankarelerinde 25.20 ile 22.50 metreler arasında ortaya çıkan 14 aded basit toprak mezarın[12] İlk Tunç Çağı III'e tarihlenen mezarlığa ait oldukları, 27.00 ile 22.00 metre derinlikler arasında görülen ve doğu ile kuzeye doğru eğim yapan bu mezarlığın kuzeye doğru hala devam ettiği saptandı.

D 1-2/IV 8-9 plankarelerinde 22.70 ile 21.00 m seviyelerde ortaya çıkan 12 mezarın[13] ise İlk Tunç Çağı II'ye ait olduğu ve böylece daha seyrek dağılım gösteren bu mezarların da mezarlığın en erken örneklerini oluşturduğu anlaşıldı. Böylece, İlk Tunç III olarak tarihlendirip, değerlerdirdiğimiz mezarlığın ilk kullanımının İlk Tunç Çağı II döneminde başladığı anlaşıldı.

Basit toprak türü mezarlarda bulunan iskeletlerde yatış yönü birliği olmadığı ve hepsinin sırtüstü kollar genellikle yanda gömülmüş oldukları gözlendi. Mezarlardan onyedisinde ele geçen buluntuların incelenmesinden eşyaların hediye olarak değil de sahip oldukları mallar olarak mezara bırakıldıkları, herbirinin değişik türde ve sayıda olmalarından anlaşıldı. Çok silahlı ve farklı seviyelerde ortaya çıkan ve 35 - 40 yaşlarındaki erkek iskeleti içeren Sk.645 (Res.4) ile Sk.658 (Res.7 ve 8) numaralı mezarların yerleşmenin farklı dönemlerinin liderlerine ait oldukları düşünüldü .

İkiztepe'de görülen basit toprak İlk Tunç Çağı II ve III gömü geleneğini yansıtan mezarların çağdaş Anadolu kültürleri arasında ender olarak sadece Orta Karadeniz Bölgesinde tercih edildiği[14], diğer kültürlerde taş sanduka[15] veya odanın[16], özellikle küplerin[17] mezar olarak kullanıldığı bilinmektedir.

Anadolu dışında İkiztepe tipi basit toprak mezarların benzerleri Karadeniz'in batı kıyısında ve bugün Bulgaristan’ın sınırları içinde yer alan Varna[18], Durankulak[19] gibi ev-dışı mezarlıklarda bulunmuştur. Bu mezarlarda da eşya ele geçmiştir. Ancak, bu eşyalar arasında görülen bilezik ile yüzük biçimli pandantifler dışındakiler nitelik ve nicelik bakımından İkiztepe'dekilerden çok farklı gözükmektedir.

Plan 1. .

Plan 2. .

Res. 1 . Tepe I, C 19-20/IV 8-9 ve D 1-2/IV 8-9 plankarelerini kapsayan "M" Açması'nın güneydoğudan görünüşü, 2000 Dönemi

Res. 2 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.637 nolu çömlek mezar, OTÇ

Res. 3 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.638 nolu çömlek mezar içindeki bebek iskeleti, OTÇ

Res. 4 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.645 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II

Res. 5. Sk.645 nolu mezarda ele geçen iki aded tunç mızrakucu (İ/2000-184 ve İ/2000-186) ile tunç hançer (İ/2000-183), İTÇ II

Res.6. Tepe I, C 19-20/IV 8-9 ve D 1-2/IV 8-9 plankarelerini kapsayan "M" Açması’nın güneydoğudan görünüşü. 2001 Dönemi

Res. 7 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.658 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II

Res. 8 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.658 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II

Res. 9 . Sk.658 nolu mezarda ele geçen üç aded tunç nuzrakucu ( i/2001-151, İ/2001-152 ve t/2001-153), bir aded tunç ustura (İ/2001-150), bir aded tunç zıpkınucu (İ/2001-149) ile frit boncuklu kolye (İ/2001-328), İTÇ II

Res. 10. C 19/IV 9 plankaresinde onaya çıkan Sk.663 nolu mezarın iskeleti. İTÇ III

Res.11. C 19/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.664 nolu mezarda ele geçen frit boncuklardan oluşan kulak süslemeleri (İ/2001-389), İTÇ III

KAYNAKÇA

AKURGAL, E.

1958 “Forschungen in Phrygen und Yortankultur-Siedlung in Ovabayındır bei Balıkesir”, Anatolia (Anadolu) III, Ankara, 145-164

AKYURT, İ.M.

1998 M.Ö. 2. Binde Anadolu'da Ölü Gömme Adetleri, Ankara, TTKY

ALKIM, H.

1986 Kazılarında Saptanan Kültür Katları ve Elde Edilen Madeni Eserlerden Örnekler”, IX. Türk Tarih Kongresi, Cilt I, Ankara, 119-132

ALKIM, U.B.

1979 “İkiztepe Kazısı: İlk Sonuçlar”. VIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt I, Ankara, 151-157

1983 “Einige eharakterisehe Metallfunde von İkiztepe”, Beitrage zur Altertumskunde Kleinasiens Festschrift für Kurt Bittel, Mainz, 29-42

1984 “İkiztepe Kazısının Arkeolojik Sonuçlarına Toplu Bir Bakış”, TÜBİTAK Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri I, Ankara, 46-51

ALKIM, U.B/ H. ALKIM/ Ö. BİLGİ

1988 İkiztepe I. Birinci ve ikinci Dönem Kazıları/The First and Second Seasons' Excavations (1974-1975), Ankara, TTKY

ALP, S.

1956 "Konya-Karahöyük Hafriyatı", Türk Arkeoloji Dergisi VI-1, 35-37

ARIK, R.O.

1937 Alaca Höyük Hafriyatının İlk Neticeleri, İstanbul

BACKOFEN, U.W.

1985 “Anthropologische Untersuchungen Der Nekropole İkiztepe Samsun”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 421-428

1987 “Paleodemography of The Early Bronze Age Cemetery of İkiztepe-Samsun”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı-II, 175-182

BİLGEN, A. N.

2001 "1999 Yılı Çavlum Köyü Mezarlık Kazısı", 22. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, 399-408

BİLGİ, Ö.

1983 "1981 Dönemi İkiztepe Kazıları", IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, 49-54

1984a "İkiztepe Kazılarının 1982 Dönemi Sonuçları". V. Kazı Sonuçları Toplantısı, 87-91

1984b "Metal Objects from İkiztepe-Turkey", Beitrâge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archâologie 6, 31-96

1985 "İkiztepe Kazılarının 1983 Dönemi Sonuçları" I. Kazı Sonuçları Toplantısı, 55-64

1986 "İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları", II. Kazı Sonuçları Toplantısı, 111-118

1987 "İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları", VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 149-156

1988 "İkiztepe Kazılarının 1986 Dönemi Sonuçları", IX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 169-180

1989 "İkiztepe Kazılarının 1987 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları", X. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 201-210

1990a "Metal Objects from İkiztepe-Turkey", Beitrâge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archâologie 9-10, 119-219

1990b “1974 ile 1986 Kazı Dönemlerinde Bulunan Tunç Silahların Işığı Altında İkiztepe'nin Önasya'daki Yeri”, X. Türk Tarih Kongresi, Cilt I, Ankara, 71-77

1997 “İkiztepe Kazılarının 1995 Dönemi Sonuçları”, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 145-161

1999a “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazılan Tepe III Çalışmaları, 1993 ve 1994 Dönemleri Sonuçları”, Anadolu Araştırmaları XV, 137-165

1999b “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III1 Çalışmaları, 1995 Dönemi Sonuçları”, Anadolu Araştırmaları XV, 167-190

1999c “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları, 1996 Dönemi Sonuçları ve Genel Değerlendirme”, Anadolu Araştırmaları XV, 191-230

1999d “İkiztepe Kazılarının 1997 Dönemi Sonuçları”, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 485-505

1999e “İkiztepe'de Ele Geçen Son Buluntuların Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”, XII. Türk Tarih Kongresi, Cilt I, Ankara, 41-50

2000a "İkiztepe Kazılarının 1998 Dönemi Sonuçları", XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 381-396

2000b "Metal Worker of the Central Black Sea Region of Turkey in the Early Bronze Age. A New Perspective on the Question of the Indo-Europeans' Original Homeland", Proceedings of the First International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Roma, 109-127

2001a Protohistorik Çağda Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri. Hind- Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni Bir Yaklaşım/Protohistoric Age Metallurgists of the Central Black Sea Region. A New Perspective on the Question of the Indo-Europeans' Original Homeland, Istanbul

2001b “Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatının Kökeni ve Gelişimi”, Belleten LXV/242, 1-35

BITTEL, K.

1939 “Ein Grâberfeld der Yortan-Kultur bei Babaköy", Archív für Orientforschung 13, 1-31

EMRE, K.

1978 Yanarlar. Afyon Yöreşinde Bir Hitit Mezarlığı, Ankara, TTKY

GÜRKAN. G./J SEEHER

1991 "Die Frühbronzezeitliche Nekropole von Küçükhöyük bei Bozüyük", Istanbuler Mitteilungen 41, 39-96

IVANOV, I.

1978 Treasures of the Varna Chalcolithic Necropolis, Sofya

1991 "Der Bestattungsritus in der chalcolithischen Nekropole von Varna", Die Kupferzeit als historisehe Epoche. Beitrâge Al tertumskunde Saarbrücken 55 (Ed.J. Lichardus), 125-149

KAMİL, T.

1982 Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia, BAR Int. Series 145, Oxford

KAYA, D.

1994 "1992 Yılı Göndürle Erken Tunç Çağı Mezarlığı Kurtarma Kazısı", IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 129-146

KOŞAY, H.Z.

1938 Alaca Höyük 1936. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı. 1936'daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara TTKY

1951 Alaca Höyük 1937-1939. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı. 1937-1939'daki Çalışmalar ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara TTKY

KÖKTEN, K/ N. ÖZGÜÇ/ T. ÖZGÜÇ

1945 "1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazılarının Hakkında İlk Kısa Rapor", Belleten IX/35., 361-400

MELLINK, M J.

1956 A Hittite Cemetery at Gordion, Philadelphia

1967 "Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1966", American Journal of Archaeology 71,251-267

1968 "Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1967", American Journal of Archaeology 72, 243-259

1969 "Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1968", American Journal of Archaeology 73, 319-331

1972 "Archaeology in Asia Minor", American Journal of Archaeology 77, 169-173

1974 "Archaeology in Asia Minor", American Journal ofArchaeology 78, 105-130

1986 "The Remains of Second Millennium B.C. Habitation at Karataş-Semayük", VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, 287-291

OSTEN, H.H. von der

1937 The Alishar Höyük. Seasons of 1927. Part II (OIP XXXIX), Chicago

ÖZGÜÇ, T.

1944 "Öntarihte İsparta Ovası Kültürü ve Yeni Buluntuları”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi II/3, 407-418

1948a Ön Tarihte Anadolu 'da Ölü Gömme Gelenekleri. Ankara TTKY

1948b "Samsun Hafriyaunın 1941-1942 Yılı Neticeleri", III. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 393-416

1950 Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1948,. Ankara TTKY

1953 "Kültepe'de 1950 Yılında TTK Adına Yapılan Kazılar Hakkında Ön-Rapor", Belleten XVII/65, 101-108

1954 "Kültepe’de 1953 Yılında Yapılan Kazılar", Belleten XVIII/71, 57-372

1955a "Kültepe Hafriyatı 1954 Ib Katı Eserleri", Belleten XIX/73, 55-63

1955b "Kültepe Hafriyatı 1954 II. Kat Eserleri", Belleten XIX/76., 445-452

1959 Kültepe Kaniş. Assur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Araştırmalar. Ankara TTKY

1978 Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar. Ankara TTKY

1986 Kültepe Kaniş II. Eski Yakındoğunun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar. Ankara TTKY

ÖZGÜÇ, T./ M. AKOK

1958 Horoztepe. Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskan Yeri. Ankara TTKY

ÖZKAN, T/ H. ERKANAL

1999 Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi, İzmir

ÖZSAİT, M.

1997 "1995 Yılı Harmanören Mezarlık Kazısı", XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 457-474

1998 "1996 Yılı Harmanören Mezarlık Kazısı", XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 607-626

1999 "1995 Yılı Harmanören (Göndürle) Mezarlık Kazısı", XX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 467-483

2000 "1998 Yılı Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarlık Kazısı", 21. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 371-380

ÖZTAN, A.

1995 "1993 Acemhöyük Kazıları". XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 189-192

PECORELLA, P.E.

1984 La Cultura Preistorica di lasos in Caria., Roma

PERNICKA, E/F. BEGEMANN/S. SCMMİDT-STRECKER/H. TODOROVA /I. KULEFF

1997 "Prehistoric Copper in Bulgaria". Eurasia Andqua 3, 42-180

SCHMIDT, E.F.

1932 The Alishar Höyük. Seasons of 1928-1929, Part I (OIP XXIX), Chicago

SCHULTZ, M.

1985 “Erkrankungen Der Kinder In Der Frühen Bronzezeit”., Informationen Georg-August-Universitat Gottingen 3, 5-20

1989 “Erkrankungen Des Kindesalters In Der Bronzezeit”. Nedersachsisches Ârzteblatt 9, 28-33

2003 " İkiztepe Infant Skeletons", İkiztepe II, (U.B.Alkım/H.Alkım/ Ö.Bİlgi), Ankara, 223-234, TTKY

SEEHER. J.

1991 "Die Nekropole von Demircihöyük-Sarıket", Istanbuler Mitteilungen 41: 97-124

1992 "Die Nekropole von Demircihöyük-Sarıket", Istanbuler Mitteilungen 42: 5-17

2000 Die Bronzezeidiche Nekropole von Demircihöyük-Sarıket, Tübingen

SÜEL, M.

1989 “Balıbağı/1988 Kurtarma Kazısı", Türk Arkeoloji Dergisi XXVIII, 145-163

1991 “Balıbağı/1988 Kurtarma Kazısı", Türk Arkeoloji Dergisi XXVIII, 145-163

1992 “Balıbağı/1990 Kurtarma Kazısı”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 129-146

TODOROVA, H.

1989 Durankulak 1, Sofya

1992 "Die symbolischen Bestattungen des Grâberfeldes Varna I", Balkánira 23, 255-269

TODOROVA, H./ T. DİMOV

1989 "Ausgrabungen in Durankulak 1974-1987", Varia Archaeologica 2, 291-309

TOPBAŞ, A/ T. EFE/ A. İLASLI

1998 "Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: The Settlements of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii", Anatolia Antiqua VI, 21-94

ÜNLÜSOY, İ.

1993 "İsparta İli Atabey İlçesi Harmanören (Göndürle) Kurtarma Kazısı 1989-1999", Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 291-322

WARNER,J.L.

1994 Elmalı Karataş II. The Early Bronze Age Village of Karataş. Bryn Mawr

YILDIRIM, T.

2001 "Yenihayat Eski Tunç Çağı Mezarlığı”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 2, 1-8

* Bu çalışmalar İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonunca desteklenmiştir (Proje Numaraları 1415/05052000 ve.1592/30042001.

Dipnotlar

  1. 940 yılında Samsun yakınındaki Dündartepe'de kazı yapan arkeologlar tarafından keşfedilen İkiztepe'deki ilk sistemli kazılar Türk Tarih Kurumu adına merhum Prof.Dr. U. Bahadır Alkım tarafından 1974 yılında başlaulmış ve onun 1981 yılında ölümünden sonra da halen İstanbul Üniversitesi ile Kültür Bakanlığı adına Prof.Dr. Önder Bilgi başkanlığı altında bir heyet tarafından yürütülmektedir. Coğrafi konum olarak İkiztepe örenyeri Orta Karadeniz Bölgesinde, Samsun'un 55 km ve Bafra'nın 7 km kuzeydoğusunda olup, bugünkü İkiztepe köyünün sınırları içinde yer alır. Deniz seviyesinden yaklaşık 20 m yükseklikte ve Bafra ovası'nın batısını sınırlayan alçak tepelerden en kuzeydekinin uzantısı üzerinde kurulmuştur. Jeolojik veriler. İkiztepe örenyerinin Bafra ovası oluşmadan önce, bir zamanlar Kızılırmak nehrinin Karadeniz'e dökülmüş olduğu sahilde olduğunu göstermiştir./ 28 yıldır kesintisiz yapılan çalışmalar sonucunda İkiztepe'nin Geç Kalkolitik Çağ'dan Eski Hitit Devleti'nin kuruluşuna kadar, yani İÖ 4500 yılından İÖ 1700 yılına ve daha sonra da İÖ 650 yılından İÖ 30 yılına kadar süren yerleşmelere sahip olduğu ortaya çıkartılmıştır./ Günümüzde bile yoğun bir bitki örtüsü ile kaplı olan Bafra Bölgesi'nde İkiztepelilerin yaşamlarını tarımdan ziyade avcılık, hayvancılık ve balıkçılıkla sürdürdüklerini kazılarda ele geçen av ve besi hayvanları kemikleriyle kılçıklardan anlaşılmıştır./ İkiztepelilerin metal eser yapımında kullandıkları metali daha ziyade külçe halinde elde etmiş olmalıdırlar. Çünkü, kazılar sırasında yeterli düzeyde maden filizi kalıntısı veya curuf bulunmamıştır. Metal eserlerin yerleşmenin ortak malı olan ve anıtsal boyutlardaki fırınlara sahip atölyelerde yapılmış oldukları, böyle atölyelerin civarında ele geçen pişmiş toprak pota, taş veya pişmiş toprak kalıp, zımparataşı ve bileytaşlarından açıkça anlaşılmaktadır./ İkiztepelilerin ihtiyaçları olan bakırı Merzifon yakınındaki Tavşan Dağı'nda yer alan Bakırçay'daki bakır yataklarını işleten madencilerden sağladıkları büyük olasılık olarak gözükmektedir. Bakırçay'da demir de içeren bakır filizi yatakları ile yüzlerce bin ton ağırlığındaki curuf kalıntıları ve küçük maden galerileri eski çağ madenciliğinin delilleri olarak kabul edilmelidir. Bakır gibi arseniği de, İkiztepeliler, yine bu bölgede Bakırçay yakınındaki Peynirçay vadisinin bau yamaçlarındaki Bakacak Tepesi Pırasakaya mevkiindeki arsenik cevher filizleri (arsenopirit türü) ile Sinop-Durağan ilçesi yakınındaki Gökdoğan köyü sınırları içinde yer alan, Durağan- Alaçam yolu üzerinde ve hemen Kızılırmak Nehri kenarındaki Çayağzı veya Ahuboğazı mevkiindeki arsenik cevher filizleri (realgar ve orpiment türleri) içeren yataklardan elde etmiş olmalılar. Arseniğin bu bölgede antik çağda da elde edildiğini antik çağ coğrafyacısı Strabon açıkça yazmaktadır.
  2. Alkım 1983, 29-42; Alkım 1986, 119-132; Bilgi 1984b, 31-96; Bilgi 1990a, 119-219; Bilgi 1990b, 71-77; Bilgi 1999c, 41-50; Bilgi 2000b, 109-127; Bilgi 2001a; Bilgi 2001b, 1-35.
  3. En büyük ve en yüksek olan I. Tepe Bafra ovasından 29.42 m yüksekliktedir. Birinci tepenin kuzeyinde yer alan II. Tepe 22.54 m yüksekliktedir. İkinci tepenin hemen kuzeyinde bulunan III. Tepe 12.30 m ve ikinci tepenin batısındaki IV. Tepe ise 16.00 m yüksekliktedir.
  4. Kazılarda elde edilen sonuçlara göre: Tepe I’de İlk Tunç Çağı I (5 mimari tabakalı III. Kültür Katı), İlk Tunç Çağı II (10 mimari tabakalı II. Kültür Katı) ve Geçiş veya Er-Hitit Çağı (6 mimari tabakalı I. Kültür Katı); Tepe II'de Geç Kalkolitik Çağ (8 mimari tabakalı III. Kültür Katı), İlk Tunç Çağı I (6 mimari tabakalı II. Kültür Katı) ve İlk Tunç Çağı II (2 mimari tabakalı I. Kültür Katı); Tepe III’de İlk Tunç Çağı II (15 mimari tabakalı III. Kültür Katı) ve III (4 mimari tabakalı II. Kültür Katı), Geçiş veya Er-Hitit Çağı (2 mimari tabakalı I. Kültür Katı) ile Geç Demir Çağı ve Helenistik Çağ (0 kültür katı); Tepe IV’de Geçiş veya Er-Hitit Çağının izleri saptanmıştır.
  5. Alkım/Alkım/Bilgi 1988, 80-83; Alkım 1979, 151-157; Alkım 1984, 46-51; Backofen 1985, 421-428; Backofen 1987, 175-182; Bilgi 1983, 49-54; Bilgi 1984a, 87-91; Bilgi 1985, 55- 64; Bilgi 1986, 111-118; Bilgi 1987, 149-156; 169-180; Bilgi 1988, 169-180; Bilgi 1989, 201-210; Bilgi 1997, 145-161; Bilgi 1999a, 137-165; Bilgi 1999b, 167-190; Bilgi 1999c, 191-230; Bilgi 1999d, 485-505; Bilgi 2000a, 381-396; Schultz 1985, 5-20; Schultz 1989, 28-33; Schultz, 2003, 223-234.
  6. Kazı çalışmalarına proje yardımcı elemanları olarak Arş.Gör. Dr. Şevket Dönmez, antropolog Med.Dr. Nuran Salar ve Melbourne Üniversitesi doktora öğrencisi antropolog Elizabeth Parr ve heyet üyesi olarak da, arkeolog-desinatör Burhan Gülkan, arkeolog Esra Ceylan, arkeolog Hilal Könbe ile İstanbul Üniversitesi stajyer lisans öğrencileri Pınar Onataslan. İpek Bilgi. Peyman Saygınöz, Murat Türkteki, Tuba Eser. Damla Karataş katıldı. Bakanlık uzmanı olarak Tokat Müzesi araştırmacılarından Ekrem Anaç kazıda görev aldı.
  7. "M" Açması C 19/IV 8. C 20/IV 8. D 1/IV 8. D 2/IV 8. C 19/1V 9. C 20/IV 9. D 1/IV 9 ve D 2/IV 9 plankarelerini kapsar.
  8. 2001 yılı projesi çerçevesinde kazı çalışmalarına heyet üyesi olarak antropolog Doç.Dr. Yılmaz Erdal. Arş.Gör.Dr. Şevket Dönmez, Arş.Gör. Sabahattin Ezer, antropolog Dr.Med. Nuran Salar, arkeolog-desinatör Burhan Gülkan, restoratörler Behçet Erdal, Eda Eyinç, İlkay İvgin ile İstanbul Üniversitesi stajyer lisans öğrencileri Pınar Onataslan, İpek Bilgi, Peyman Saygınöz, Damla Karaçam, Pınar Hacı, Cem Erdoğdu, Özgür Parlak, Tuğba Eraslan, Burcu Arman, Şeyma Gamgamoğlu, Deniz Uygun, Meral Başaran, Tuğba Güngör ve Japon arkeolog Junko Yamamoto katıldı. Bakanlık uzmanı olarak Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü araştırmacılarından arkeolog Lale Çukurkavaklı kazıda görev aldı.
  9. bkz. dipnot 7.
  10. Ankara Hacettepe Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi. Biyolojik Antropoloji Bölümü öğretim üyesi Doç.Dr. Yılmaz S. Erdal'a projemize yapmış olduğu katkılar için teşekkür ederiz.
  11. Araştırma projelerinin gerçekleşmesinde büyük katkıları bulunan, başta yardımcı araştırıcı Dr. Şevket Dönmez olmak üzere heyet üyeleri ile araştırma izinlerini veren Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne, gerekli alt yapı desteği ve izinleri sağlayan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanlığı'na, bürokratik işlemlerde yardımcı olan Bafra Kaymakamlığı’na ve ellerinden gelen her türlü yardımı esirgemeyen Samsun Müzesi Müdürlüğü’ne teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, bu araştırmanın yayına hazırlanmasında büyük emeği geçen Dr. Şevket Dönmez'e içten teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
  12. Sk.639, Sk.640, Sk.641, Sk.642, Sk.643, Sk.644, Sk.646, Sk.647, Sk.659, Sk.660, Sk.661, Sk.662, Sk.663, Sk.664.
  13. Sk.645, Sk.649, Sk.648. Sk.65O, Sk.651, Sk.652, Sk.653, Sk.654, Sk.655, Sk.656, Sk.657, Sk.658.
  14. Tekkeköy (Kökten/Özgüç/Özgüç 1945, 384-386; Özgüç 1948b, 408-410), Horoztepe (Özgüç/Akok 1958). Kalınkaya (Mellink 1972, 169-170; Mellink 1974. 109)
  15. Sarıket (Seeher 1991, 97-124; Seeher 1992, 5-17, Seeher 2000). Balıbağı (Süel 1989, 145- 163; Süel 1991. 205-214; Süel 1992, 129-146), Kültepe (Özgüç 1950; Özgûç 1953, 101-108; Özgüç 1954, 357-372; Özgûç 1955a. 55-63; Özgûç 1955b, 445-452; Özgûç 1959. Özgûç 1986). Bakla Tepe (Özkan/Erkanal 1999, 17-19), Kaklık Mevkii (Topbaş/Efe/İlaslı 1998, fig.25-27), lasos (Pecorella 1984: 11-42).
  16. Alaca Höyük (Arık 1937; Koşay 1938; Koşay 1951; Özgüç 1948a; Akyurt 1988).
  17. Karataş-Semayük (Mellink 1967, 251-267; Mellink 1968. 243-259; Mellink 1969, 330; Mellink 1986. 289; Warner 1994, Pl.93/a-b, 94/a-b, 95/a-c, 96/a-b, 124/a 134/b), Gön- dürle/Harmanören (Özgûç 1944, Özgûç 1948a; 407-418; Ünlüsoy 1993, 291-322; Kaya 1994, 129-146; Özsait 1997, 457-474; Özsait 1998, 607-626; Özsait 1999, 467-483; Özsait 2000, 371-380), Yortan (Kamil 1982). Babaköy (Bittel 1939, 1-31), Ovabayındur (Akurgal 1958, Taf.XXVI/a-b, XXVII/a-b). Sanket (Seeher 1991, 97-124; Seeher 1992, 5-17, Seeher 2000), Küçük Höyük (Gürkan/Seeher 1991,39-96), Balıbağı (Süel 1989, 145-163; Süel 1991, 205-214; Süel 1992, 129- 146), Alişar (Schmidt 1932, 182; Osten 1937, 84, 91, 129- 130. dx33-34, fıg.78; Akyurt 1998), Yenihayat (Yıldırım, 2001, 1-8), Kazankaya (Özgûç 1978, 19-30) Göller (Özgûç 1978, 30), Oymaağaç (Özgüç 1978, 30-31), Bakla Tepe (Özkan/Erkanal 1999, 17-19), Kaklık Mevkii (Topbaş/Efe/İlaslı 1998, fıg.20-24, 28-29). Gordion (Mellink 1956), Çavlum (Bilgen 2001, 399- 408), Yanarlar (Emre 1978), Acemhöyük (Öztan 1995, 191-192; Akyurt 1998), Konya-Karahöyük (Alp 1956, 36).
  18. Ivanov 1978; Ivanov 1991, 125-149; Todorova 1992. 255-269.
  19. Todorova 1989; Todorova/Dimov 1989, 291-309; Pernicka/Begemann/Schmitt-Strecker/ Todorova/Kuleff 1997, 42-180.

Şekil ve Tablolar

Plan 1. .
Plan 2. .
Res. 1 . Tepe I, C 19-20/IV 8-9 ve D 1-2/IV 8-9 plankarelerini kapsayan "M" Açması'nın güneydoğudan görünüşü, 2000 Dönemi
Res. 2 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.637 nolu çömlek mezar, OTÇ
Res. 3 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.638 nolu çömlek mezar içindeki bebek iskeleti, OTÇ
Res. 4 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.645 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II
Res. 5. Sk.645 nolu mezarda ele geçen iki aded tunç mızrakucu (İ/2000-184 ve İ/2000-186) ile tunç hançer (İ/2000-183), İTÇ II
Res.6. Tepe I, C 19-20/IV 8-9 ve D 1-2/IV 8-9 plankarelerini kapsayan "M" Açması’nın güneydoğudan görünüşü. 2001 Dönemi
Res. 7 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.658 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II
Res. 8 . D 2/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.658 nolu mezarın iskeleti, İTÇ II
Res. 9 . Sk.658 nolu mezarda ele geçen üç aded tunç nuzrakucu ( i/2001-151, İ/2001-152 ve t/2001-153), bir aded tunç ustura (İ/2001-150), bir aded tunç zıpkınucu (İ/2001-149) ile frit boncuklu kolye (İ/2001-328), İTÇ II
Res. 10. C 19/IV 9 plankaresinde onaya çıkan Sk.663 nolu mezarın iskeleti. İTÇ III
Res.11. C 19/IV 9 plankaresinde ortaya çıkan Sk.664 nolu mezarda ele geçen frit boncuklardan oluşan kulak süslemeleri (İ/2001-389), İTÇ III