Kilikia'daki Aigeai (Adana İli - Yumurtalık İlçesi - Ayaş Beldesi) şehrine ait ve Gordianus IH'ün Caesarlığı'nda (imparator adayı - veliaht iken)) 238 yılının Nisan ve Temmuz ayları arasındaki bir dönemde bastırılmış olan bu ünik bronz sikke, Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nce 1997 yılında satın alınmıştır.
Müzemizin, 79 - 2/2 - 97 envanter numarasına kayıtlı olan bu ünik sikkemiz, 12.80 gr. ağırlığında, 28 mm. çapında ve 6 yönünde olup, triassaria olarak birimlendirilmektedir.
Sikkemizin ön yüzünde: [M.ANT]TOPAIAOC ΘΕΟΦ1.ΚΑΙ6 lejandı çok rahatlıkla okunmakta ve Gordianus'un defne taçlı büstü sağa doğru bakmak-tadır.
Arka yüz: CE.AAPI.AIF[EA]IQN.NE.NA. şeklinde şehrin adı ve unvanları; solda, Δ ve sağda, HC harfleri ile yazılmış Aigeai takvimine göre verilmiş yıl sayısı (era), ΔΠΟ (=Era 284 = 238 yılı) olan rakam harfleri okunabilmektedir. Arka yüzde, çıplak Apollon ayakta, vücut cepheden, başı sola dönük, sağ elindeki defne dalını soldaki bir cippus (sütunce) üzerine dayamış, sol elinde (tutuşundan böyle olduğu anlaşılıyor, çünkü bu kısım üzerinde kon- trmark'a benzer derin bir çukurluk olmuştur) lir ve chlamys tutmaktadır. Arka yüzündeki iki kısaltmanın da tam okunuşları ve anlamları şudur: CE(VHPIA) = Pertinax (193 ve Sevreus Alexander'e (222-235) kadar hüküm süren sülale'nin adı.; ΑΔΡΙ(ΑΝΕΙΑ) = imparator Hadrianus'un (117-138) adı Şehrin sıfatları olarak burada anılmıştır. Ayrıca, ΝΕ(ΩΚΟΡΟΥ) = Neokorus, imparator adına o şehirde tapınak yapılmış olduğunu ve NA(VAP veya VAPXIC)= şehrin gemicilikle ilgisini yani liman kenti olduğu belirtilmiştir.
Bu durumda Kilikya'ya ilişkin SNG kataloglarında, British Museum katalogunda ve başka hiçbir yayında rastlayamadığımız bu sikkemiz ünik olmaktadır. Ayrıca burada şunu da belirtmeliyim ki, Aigeai şehri darpları içerisinde Gordian IH'ün daha başka bir sikkesi de bulunmamaktadır.
Bu sikkemiz iki kez üniktir. Çünkü ilk defa bu sikkenin ön yüzünde okumuş olduğumuz ΘΕΟΦΙ. kısaltmasının anlamını açıklayarak başlamak isterim. Nümizmatik yazıt olarak sikkelerin ön yüzünde ilk defa burada karşılaşılan ve kısaltılmış olarak yazılan imparator sıfatı, ©EO
ΘΕΟΦΙΛΕΟΤΑΤΟϋ kelimesine Anadolu yazıtlarının birçoğunda şehir epiteti olarak rastlandığı bilinmekteydi. Gordianusün bir sıfatı olarak ise, biri Anadolu'da Antik Lydia bölgesinde Yaya Köyü’nde[1] diğeri İtalya'da Portus'da[2] bulunmuş iki yazıtta geçtiğini tespit ettik. Dr. Mustafa H. Sayarın bize bildirmiş olduğuna göre, ©EOOIAECTATOC sıfatı Trakya ve Moesia bölgelerinde bulunmuş dört yazıtta sadece Gordinaus III.'ün karısı Tranquillina için kullanıyor. Bu sıfat ilk kez sikke üzerinde ve imparatorun isminin yanında burada görülmektedir. Bir hususu da belirtmeliyim ki bir Aigeai sikkesinin arka yüzünde şehir epiteti olarak, ©EOOIAOVC (tanrıyı seven) kelimesi geçmektedir[3]. Bu sıfat yazıtlarda geçtiği şekilde imparatoru ni-telendirmediğinden biz ©EOOIAECTATOC olarak düşünmek istiyoruz.
Arka yüzde Apollon'un defne dalını cippus üzerine dayamış olduğu betimlemeye Kilikya'da ilk defa rastlanmıştır.
Gordian III Caesar iken Aigeai darphanesinde bastırılmış olan bu ünik sikkenin arka yüzündeki era (Aigeai taksimine göre verilmiş yıl sayısı) tarihine SNG France 3, No. 2372 (Balbinus), 2373 (Pupienus) ve 2374 (Pupienus - Balbinus - Gordinaus Caesar) ortak sikkesinde rastlamaktayız[4]. 3. Gordianus M.S. 1 Şubat 238 veya 1 Mart 238'de "Caesar" olmuş, 9 Mayıs veya 7 Haziran 238'de "Augustus" olmuştur[5]. Ancak 4 aylık sürede çok kısa ortak imparatorluk yapmış olan Balbinus ve Pupienus'un Caesar’ı olarak adına Aigeai şehrinde bu sikke bastırılmıştır. Pupienus ve Balbinus'un öldürülmesinden önce, dört aylık kısa süredeki Caesarlığı'nda Aigeai'de bastırılan bu sikke bugüne kadar bilinmiyordu. 3. Gordianus İmparatorluğu süresince de bir daha Aigeai şehrinde sikke bastırmamıştır veya bastırmış ise de henüz ele geçmemiştir. Ama işin en ilginci ÖEOOIAECTATOC sıfatının "imparator isminin yanında bir sikkede ilk defa görülmüş olmasıdır". Bu nedenlerden ötürü bu ünik bronz sikke, nümizmatik bilimi için şüphesiz çok faydalı bir belge niteliği taşımaktadır.
FAYDALI KAYNAKÇALAR:
Adams 194: J.P. Adams, "The Martime Cities of Graeco-Roman East Using the Tile NAVAPXIC". Evidens and False Leads. The Ancient World 10 (1984). s. 111-125.
BMC 21: George Francis Hill, M.A., British Museum, A Catologue of the Greek Coins in the, Lycaonia, Isauria, Cilicia. London. 1900.
HN: Barclay V. Head, Historia Numorum. Oxford. 1911. s. 716
SNG France 2: Sylloge Nummorum Graecorum, France 2: Glide, Paris. 1993.
SNG Levante: Sylloge Nummorum Graecorum, Switzerland; E. Levante-
Cilicia. Berne. 1986
SNG Lev Supp: SNG Switzerland; E. Levante - Cilicia: Cupplement I. Zurich. 1993.
SNG v. Aulock: Sylloge Nummorum Graecorum, Sammhmg Hans Von
Aulock. Kilikien. Berlin. 1996
Weiss 1982: P. Weiss, Ein Altar für Gordian III, die âlteren Gordiane und die Sevrer ans Aigeai (Kilikien), Chiron 12 (1982), s. 191-205.
Woodward 1963: A.M. Woodward, The Neocorate at Aegeae and Anazarbus in Cilicia, NC 3 (1963) (yayın yılı 1965), s. 5- 10