İzmir'in Tire ilçesinin Eski Oba Köyü'nde 9.1.1951 tarihinde Tire Müzesi tarafından yapılan kurtarma kazısında, bir mezar İçinde ele geçmiş olan üç lekythos, iki Ephesos tipi kandil ve bil' fenerin oluşturduğu grup geç Hellenistik seramik kronolojisi ve buna bağlı tipolojik gelişim açısından önem taşır.
1 no'lu lekythos[1], pembemsi bej renkte, küçük taş katkılı ve mikalı hamura sahiptir. Keskin bir profil yaparak yukarıya doğru daralan dudağı, uzun, dar, silindirik boynu, boyundan omuza birleşen, yivli tek kulpu, küresel gövdesi ve halka kaidesi vardır. Ağız çapı 3,8 cm., yüksekliği 15,7 cm. ve kaide çapı 6,4 cm.dir (Çizim 1, Resim 1).
2 no'lu lekythos[2] açık kiremit rengi, mikalı hamurludur. Dışa çekik ince dudak, uzun, dar boyun, geniş omuz, küresel gövde ile formu tanımlanır. Çift yivli kulpu boynun üst kısmından omuza iner. Tüm dış yüzeyinde ve boynun İç kısmında akıcı, mat kırmızı firnis görülür. Ağız çapı 3,9 cm., yüksekliği 14 cm. ve kaide çapı 5,7 cm.dir (Çizim 2, Resim 2).
Form açısından 2 no'luya benzeyen 3 no'lu lekythos[3] kiremit rengi ve mikali hamurludur. Dışa çekik ince dudağı, uzun, dar boyunu, düşük omuzu, küresel gövdesi ve halka kaidesi vardır. Band biçimindeki kulpu boyundan omuza uzanır. Ağız çapı 3,8 cm., yüksekliği 13,8 cm. ve kaide çapı 5 cm.dir (Çizim 3. Resim 2).
Geniş omuzlu, ağız kenarından omuza kadar uzanan tek kulplu ve bazen gövdesinin yarışına kadar akıcı firnisle kaplı bu tür lekythos formları
Kıbrıs'ta yaygındır[4]. Formun M.0.2.yüzyılda da kullanılmış olduğunu Sardis'teki bir mezarın buluntuları gösterir[5]. Sikke ile M.Ö.189'a verilen Sardis'teki bu mezarın buluntuları arasında benzer formda lekythos yer alır. Fonn uzun ömürlüdür. Ephesos'ta Bazilika’nın kontekst buluntuları arasında özellikle 1 no'lu lekythos ile benzer dudak profiline sahip bir parça M.S.4-14 arasına tarihlenir[6]. 2 ve 3 no'lu örneklerimizin paralelleri ise Kıbrıs buluntuları arasındadır[7].
Kourion'da Ayios Ermoyenis nekropolisinde bulunan ve M.Ö.3.yüzyılın başlarında ya da ortasında inşa edildiğini mimarisinin gösterdiği 8 no'lu mezar içindeki Gömü 5’ten elde edilen kontekst[8] incelemekte olduğumuz mezar grubunu çözmek açısından önemlidir. Kourion'daki söz konusu mezar uzun süre kullanılmıştır. Gömü 5, buradaki beş gömüden kronolojik olarak sonuncusudur ve M.Ö.!.yüzyıla, Augustus devri bitmeden önceye, tarihlenmiştir. Bu gömüde ele geçen mezar eşyaları da en geç Augustus periyoduna verilmektedir[9]:
8 no'lu mezar içindeki Gömü 5 buluntuları arasında lekythos örneklerimize benzeyen formlar bulunmaktadır[10]. Bunlar M.Ö. 1.yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmişlerdir. Özellikle 1 no'lunun benzerinin bu mezarda yer alıyor olması önemlidir[11].
2 no’hı lekythos formunun paralelini ise İskenderiye'deki Mustafa Paşa nekropolündeki bir mezarın buluntuları arasında saptayabiliyoruz[12]. Paralel örneğin yer aldığı bu mezar grubu Hellenistik dönem sonuna tarihlenmektedir[13].
Ephesos tipi kandillerden ilki olan 4 no'lu kandilin kulpu ve yanma deliğinin kenarı eksiktir[14]. Genişliği 6,2 cm., korunan uzunluğu 10,4 cm ve yüksekliği 3,1 cm. olup omuzunda nokta ve spiral dizisiyle süslenmiştir. Yanma deliği etrafı üçgen biçimlidir (Resim 3). Mikalı, pembemsi bej renkte hamurludur. Üzerindeki kırmızı-siyah alacalı fırnis yer yer dökülmüştür. Bu motif öncelikle Korinth'de bulunmuş Ephesos tipi kandiller üzerinde tanımlanmıştır[15]. Benzer kandiller Sardis'te, Ephesos'ta ve Delos'ta bulunmuştur[16]. Bu tip kandiller Tarsus'ta M.Ö.2.yüzyıldan Augustus dönemine kadar izlenirken, örneklerimizin paralelleri Roma dolgusunda ele geçmiştir[17]. Antiokhia'da da benzer kandiller vardır[18]. 4 no'lu kandilin bir diğer paraleli Pergamon Kapıkaya buluntuları arasındadır ve M.Ö.1.yüzyıla tarihlenir[19]. Atina Agorası'ndaki paralel M.S.erken 1.yüzyılı gösterir[20]. Korinth'de kentin Sezar tarafından yeniden inşaasından sonraki tabakalarda bu tipte kandiller ele geçmiştir. Bu kentteki yakın bir örnek tiyatroda erken tarihli bir Augustus sikkesi ile beraber bulunmuştur[21]. Kentteki diğer yerlerde ise erken Roma rölyef kandilleri ile beraber ele geçmişlerdir.
Kourion'daki Ayios Ermoyenis nekropolündeki 8 no'lu mezardaki Gömü 5'te 4 no'lu kandilin form ve dekor açısından benzeri vardır[22]. Bu tip kandillerin uzun süre kullanılmamış olmasından dolayı[23] M.Ö. 1. yüzyıla, Augustus devri bitmeden önceye, kontekstin diğer eserleriyle beraber tarihlenmiştir.
Burun bu tip kandillerin karakteristik özelliklerinden biridir. Üst kısım düzdür ve kenarlar keskindir. Keskin kenarlı olanların, 4 no'luda olduğu gibi, yanma deliğinin etrafı üçgen biçiminde biter. Fakat Ephesos tipi kandillerde geniş daire ya da oval biçiminde yanma deliği etrafı da görülür. Bu geç formların hiç biri Süha'dan önceye ait değildir. Korinth buluntuları bunu kanıtlar[24]. Bu kentteki çok sayıdaki örnek M.Ö.l.yüzyılın ikinci yarısına aittir. Olasılıkla oval form bu tip içindeki geç bir gelişimdir. M.Ö.l.yüzyılın ortaları ve geç yıllarını işaret eder[25].
Omuz dekoru iç içe geçmiş dairelerin dizisinden oluşan, burun üzerinde üstünde ateş yanan sunak motifi bulunan 5 no'lu Ephesos tipi[26] kandil geç gelişim olan oval yanma deliği kenarına sahiptir. Yanma deliği kenarının ucu ve, kulpu eksik olup genişliği 6,5 cm., korunan uzunluğu 11,5 cm. ve yüksekliği 3,3 cm.dir (Fotoğraf 3.). Mikali, gri hamurlu, mat gri fırnislidir. Diskusunda üç delik bulunur. M.Ö.l.yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen benzer örnek Kerameikos'dadır[27]. Sardis'te sikke ile M.Ö.189'a tarihlenen mezarın buluntuları içinde de benzer bir örnek vardır[28].
Mezar grubundaki son parça 6 no'lu fenerdir[29]. Pembemsi bej renkte mikalı hamura sahiptir. Tepesinde yüksek, kalın ve band profilli tutamağı, aşağıya doğru genişleyen konik gövdesi vardır (Çizim 4, Fotoğraf 1). Tutamağın oturduğu üst kısım yivlerle dekore edilmiştir. Kulp da dahil yüksekliği 20,5 cm., dip kısmında çapı 14 cm.dir.
Eserlerin form özellikleri ve gelişimleri, tarihli ve konteksti¡ paralel örnekler Tire'nin Eski Oba Köyü’nde bir mezarda bulunan bu grubu M.Ö.!.yüzyılın ikinci yarısına tarihleyebileceğimizi göstermektedir. Uzun süre kullanılmış olduğunu örneklerin gösterdiği lekythos formlarının, daha dar zaman dilimine yerleştirilebilecek Ephesos tipi kandillerin iki formuyla beraber değerlendirilebilmesi tipoloji ve kronoloji açısından bu güne kadar bilinenlere katkı sağlayacak niteliktedir. Fener formu için de gruptan elde edilen bilgi önemlidir. Mezarın yerinin kesin olarak bilinmesi de çok az araştırılmış bir bölge olan [30]Tire ve civarı için ayrıca değer taşımaktadır.
