ISSN: 0041-4255
e-ISSN: 2791-6472

Ali M. Dinçol

Anahtar Kelimeler: Samsat, Hiyeroglif, Mühür Baskısı, Aşağı Fırat Havzası, Höyük, Hititler

Aşağı Fırat havzasının en büyük yerleşim merkezi olan Samsat Höyük’te arkeolojik kurtarma projesi çerçevesinde Prof. Dr. Nimet özgüç tarafından yapılan kazıların 1987 yılı kampanyası sırasında, şimdiye kadar elde edilen nisbeten az sayıdaki Hitit yazılı belgelerine bir yenisini ekleyen, hiyeroglifli bir mühür baskısı ele geçirilmiştir (Res.1 a-b)[1]. Höyüğün doğu yönündeki açmada, r/15 plankarede, XXV. kat seviyesindeki erozyon toprağı içinde ortaya çıkan (St. 87-4 numara ile envanterize edilen), devetüyü renkli, koni biçimli, sivri ucunda ip deliği bulunan, 2,4 cm yüksekliğindeki bir kil parçası üzerindeki mühür baskısı, yine 2,4 cm. çapındaki içbükey yüzeyinden anlaşıldığına göre, hiyeroglif işaretlerini içeren orta alanı basit bir merdiven motifi ile çerçevelenmiş, yüzü dışbükey bir damga mühür tarafından meydana getirilmiştir. Bu tip çerçeveye sahip mühürler, madeni ve çoğunlukla tripod tutamaklı olabilecekleri gibi, çeşitli taş türlerinden yapılmış, iki yüzü dışbükey düğme mühürlerden de olabilirler. Buradaki baskının böyle bir düğme mühürden kaynaklandığını söylemek olasıdır.

Mührün dikey ekseni üzerinde yer alan ilk iki işaret, L.432’dir. Bunların altında ise, alt konturlan kırığa rastlayan, oldukça silik durumda L.278 işareti yer almaktadır. Bu üç hiyeroglifle yazılmış olan mühür sahibinin adı Zu-zu-li olarak okunmaktadır. Bu grubun sağına ve soluna konulmuş L.289 işaretleri ise, bu şahsın ünvanının ARABACI olduğunu göstermektedir. Yüzeyde başkaca bir işaret ya da dekoratif eleman görülmemektedir.

Çivi yazılı belgelerdeki yazılışına bakarak, Zuzulli olarak fonetize edilebilen bu ad, birçok kez belgelenmiştir (NH ve Supp: Nr 1590; ayrıca Boehmer & Güterbock 1987: Nr 181, 197, 198). Bunlardan birisi özellikle Samsat bullası açısından ilginçtir. Ugarit’te bulunmuş bir çivi yazılı tablet parçası (RS 17.371 + 18.20) üzerindeki iki mühür baskısından biri, Samsat bullasına kompozisyonu açısından da çok benzeyen, aynı ad ve ünvana sahip bir şahsın mührüne aittir (Schaeffer 1956: 56 Fig. 79). Tabletin içeriğinden bu Zuzulli’nin Kargamış Kralının arabacısı olduğu anlaşılmaktadır (Laroche 1956: 152). Bu Kargamış Kralının adı belirtilmemiştir. Buna karşın, Samsat’ın birkaç kilometre kuzeyinde, ancak Fırat’ın doğu kıyısında yer alan Lidar Höyük’te yapılan kazılarda 1985 yılında ele geçen iki butlanın Kargamış krallarından Talmi-Teşup’un oğlu olan ve babasının yerine geçen Kuzi-Teşup’un mühür baskısını taşıması (Sürenhagen 1986: 183-190; Hawkins 1988: 99 v.d.), bu bölgenin Kargamış’ın etki alanına girdiğini göstermektedir. Adı geçen Ugarit tableti, kral Niqmadu III döneminde, Ura liman kentinin tüccarları ile yapılan bir anlaşmayı içermektedir. Bu Ugarit kralının hükümranlık dönemi, Kargamış kralı Talmi-Teşup’unki ile çakışmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, onun oğlu Kuzi-Teşup’un, Hitit İmparatorluğunun çöküşünden sonra oluşan otorite boşluğundan yararlanarak, egemenlik alanını genişlettiğini göstermektedir (Hawkins 1988: 101 v.d.). Lidar mührü de bu görüşü desteklemektedir. Güçlü bir olasılıkla, yukarda sözü edilen Ugarit belgesi üzerinde mühür baskısı bulunan Zuzulli ile aynı kişiye ait olan Samsat bullası da bunu destekler niteliktedir. Talmi-Teşup döneminde Kralın ARABACISI ünvanı ile Ugarit’te bir anlaşmaya mührünü basan Zuzulli,Kuzı-Teşup’un krallığında da, Malatya’yı içine alarak yayılan Kargamış ülkesinde aynı ünvan ile başka belgeler düzenlemiş olmalıdır. Buluntu yeri kesin olmayan bir başka hiyeroglif bulla üzerinde aynı elemanlarla yazılmış diğer bir Zu-zu-li’nin ünvanı ise, PRENS’tir (Kennedy 1959: Nr 34). Bunun da Samsat ve Ugarit mühürlerinin sahibi ile aynı kişi olması olasılığı vardır. Çünkü, ARABACI, kraliyet ailesi mensuplannın da getirildikleri yüksek bir memuriyetin ünvanıydı. Elimizde hem PRENS, hem ARABACI ünvanlannı taşıyan kişilere ait, biri Sivas kökenli bir mühür (Dinçol & Dinçol 1981: Nr 1), diğeri Tel Açana yazıtı (Woolley 1955: Lev. XLVIII) olmak üzere, iki hiyeroglif belge daha bulunmaktadır. PRENS Zuzulli ‘nin mühründe başka ünvan olmamakla beraber, bunun da Samsat ve Ugarit bullalarının sahibi ile eşitlenebileceği düşünülmelidir.

Dipnotlar

  1. Bana bu bullanın yayın iznini veren hocam Prof.Dr.Nimet Özgüç’e içtenlikle teşekkür ederim.