Konya Arkeoloji Müzesi’ne, 1987 yılında, Beyşehir’in 35 km. batısında bulunan (harita 1) Çavuş kasabasından bazı medenî eserler (res. 1) gelmiştir. Bu eserler üzerinde çalıştığımız sırada, buluntu bölgesinde araştırmalarda bulunduk, öğrendiğimize göre eserler kasabanın 250 m. kadar güneyindeki Küçük Hüyük’te toplu halde ele geçmişlerdir[1] (harita 2).
Kasabadan gelen yol, küçük bir çayı geçip tepenin kuzey terasına çıkar. Hüyük, çayın kenarında yükselen doğal tepenin üzerini kaplamakta, yerleşim alanı, tepenin doğu ve güney yamaçlarına da yayılmaktadır. Terasın eteğe yakın kısmında Aşağı Hamam, biraz daha yukarısında Yukarı Hamam olarak adlandırılan iki ılıca bulunmaktadır[2]. Kuzey terası yükselerek kale görünümündeki üst düzlüğe ulaşmaktadır. Teras, citadel’e bugün dahi görülen, iki kapı ile bağlanmaktadır.
Hüyük, İsparta’yı Konya’ya bağlayan ve halkın “Uluyol” adını verdiği “Via Sebaste”ye hakim bir noktada yer almıştır. Ayrıca, Sultan Dağlarını aşarak, bu bölgeyi Ilgın bölgesine bağlayan yola da yakındır[3]. Bugün hüyük, ılıcaların batısında kalan geniş bîr çayırlığın dışında tarlalarla kaplıdır.
Burada, Küçük Hüyük’te bulunmuş tunç eserler ile hüyük yüzeyinden topladığımız seramik parçalan İncelenmektedir.
Tunç Eserler
Bunlar fiale (göbekli hamam tası), çanak, kazan, kepçe, mızrak ucu, koşum takımı, mobilya parçası(?) ve çubuklardan oluşmaktadır. Tunçtan yapılmış olan eserlerin tümü, oksitlenme nedeniyle yıpranmıştır. Kepçe ve kazan üzerinde görülen dokuma izleri, Ankara-Anıtkâbir I ve Gordion MM tümülüslerinde olduğu gibi bir kumaşa sanlı olarak bırakıldıktan izlenimini vermektedir[4].
a. Fialeler :
İki değişik tipte üç örnekle temsil edilmektedirler.
ıa. Çok az eksikliği otan sığ fiale, petallerle süslüdür. Gövdesi çatlamış, omfalos kısmı gövdeden ayrılmıştır. (Env. No. 1987. 14.3)
ç. 19.5, yük. 41.1, kal. 0.3 cm. (res. 2a-b : çiz. 1)
ıb. Omfalosu ve gövdesinin bir bölümü korunmuş otan fiale, yukardakinin eşidir (res. 3).
2. Gövdesinden üç parçası ve omfalosu korunmuş otan fialenîn içi on- iki kabartma konsantrik daire ile süslüdür.
ç. 19.6, yük. 3.5, kal. 0.15 cm. (res. 4 : çiz, 2)
Bilindiği gibi, çeşitli tiplere aynlan balelerin omfaloslu olanları, Frig eserleri arasında en iyi tanınan bir grubu temsil ederler[5]. Küçük Hüyük’ün petalli Balelerinin en yakın benzerleri Gordion MM ve J[6], Anıtkâbir I-II[7], Elmalı-Bayındır C ve D tümülüslerinde[8] çıkarılmış olanlardır. Ayrıca bu tip taslar, Burdur ve Ereğli müzelerinde[9] de sergilenmektedir. İran kökenli olduğu söylenen P. Adams koleksiyonundaki fiale[10] iki hieroglif işareti taşıması dışında, Frig Halelerinden farksızdır.
Kabartma konsantrik dairelerle süslü 2. tipteki omfaloslu Balenin benzerleri, Gordion’da çoğu MM tümülüsünden olmak üzere P, J ve W mezarlarında da bulunmuştur[11]. Knudsen’in şekil ve bezek açısından Frig eseri olarak belirttiği bu tip, çok yaygın değildir. Küçük Hüyük fialesi, bu tipin Gordion dışında bulunmuş ilk örneğidir.
b. Büyük Çanak
Ucu hafifçe kalınlaştırılmış ağız kenarı keskin bir şekilde dışa taşkın, keskin omuzlu çanağın, gövdesinin az bir kısmı parçalar halinde ele geçmiştir.
ç. 63, kal. 0.4 cm. (çiz. 3)
Tepsi kadar büyük olan bu çanağın, madenî eserler arasında tam benzeri yoktur. Ancak aynı profile sahip, madenî tabaklar Gordion’da W ve K-III tümülüslerinde mevcuttur[13].
c. Kazan (Env. No. 1987. 14.1)
Kazanın dışa taşkın ağız kenarının içi yivli, boyunu kısa, gövdesi kürese) ve dibi yuvarlaktır. Kabın omuzu altında, bir üçgen oluşturacak biçimde, karşılıklı olarak açılmış üçer delik vardır. Bunlar kaybolan kulpların takıldığı deliklerdir.
Ağız ç. 13.5, yük. 13.8, karın ç. 19 cm. (res. 5: çiz. 4)
Boğa veya grifon protom kulplu ve değişik boylardaki küçük kazanların, tümülüslerin birçoğunda bulunmasına karşın, aralarında örneğimizin tam benzeri yoktur[13].
d. Kepçeler
Birbirinden farklı iki kepçe vardır.
Kepçenin çanağı, dikdörtgen kesitli sapına, kare biçimli bir levha ile bağlanmaktadır. Kulbun geriye doğru kıvrılan kısmı eksik olup buraya yakın yerde kalın, küçük bir parça vardır. (Env. No. 1987. 14.4)
Mevcut boyu 22.5, çanak ç. 8.8, sapın kal. 0.5 cm (res. 6)
Knudsen’in ayırımına göre “basit kepçeler IA”[14] grubuna giren kepçenin benzerleri Gordion P, MM, K-III[15], Ankara-Fidanlık[16], Elmalı Bayındır D[17] tümülüslerinde ele geçmiştir. Bizim kepçenin eksik ucu, Gordion örneklerine göre, tamamlanabilir.
2. Kepçenin çanağı, şimdi mevcut olmayan sapına, iki yanı ve üstü düz, alt kısmı içbükey olarak kesilmiş bir parçayla bağlanmaktadır. Bu parçanın kenarlan hafifçe kalınlaştırılmıştır. Çanağın altında kumaş izleri görülüyor. (Env. No. 1984. 14.5)
Mevcut boyu 6.8, çanak ç. 8.5, kal. 0.3 cm. (res. 7)
Knudsen’in “basit kepçeler IC”[18] grubuna giren örneğin yakın benzerleri, Gordion MM ve K-IV tümülüslerinde bulunanlardır[19].
Mezarlarda kepçeler, kazanlarla birlikte ve hatta kepçeler kazanın içinde bulunmuşlardır[20]. Tümülüslere ölü hediyesi olarak bırakılan kepçelerin bir özelliği de birbirlerinden farklı tiplere ait olmalarıdır. Bu durumu Küçük Hüyük buluntuları da kanıtlamaktadır.
e. Mızrak Ucu (Env. No. 1987. 14.6)
Tunç levhanın koni şeklinde bükülmesiyle yapılmıştır. Ahşap sapı tutan perçini, sapın girdiği ağız kısmmdadır. Ağız kısmı, hafifçe kalınlaştırılmış olup sivri ucu körelmiştir.
Uz. 14.5, ç. 1.9 cm. (Res. 8 : çiz. 5)
Tümülüslerde, ölü eşyaları arasında silâhlar hem nadir hem de az miktarda bulunmaktadır[21]. Bu mızrak uçlarının iki tipi vardır; biri uzun ve üzeri yivli olup Ankara-Anıtkâbir I ve II tümülüslerinde bulunmuştur[22]. Diğer tipi oluşturan bizim örneğimizin benzerleri Ankara-Fidanlık[23] ve Midas Şehri-Yazılıkaya[24] buluntularında mevcuttur. Yalnız, Midas Şehri buluntularında üçer perçin vardır.
f. Mobilya (?) Parçası
İki parça halinde ele geçmiş olan objenin bir kısmı eksiktir. U biçiminde dışbükey olarak hazırlanmış bir parçaya, ortası delik ikinci parçanın iki pençinle tutturulmasıyla oluşturulmuştur.
yük. 2.6, gen. 7.6, kal. 0.16 cm. (res. 8)
Bu eserin aynıları, fakat gümüşten yapılmış iki parça, Elmalı-Bayındır D tümülüsünde bulunmuştur[25]. Mobilya akşamı olarak düşündüğümüz parçanın fonksiyonunun elimizdeki verilere göre aydınlatmak mümkün değildir.
g.Tunç Çubuklar
Yuvarlak kesitli iki çubuktan ilki 21 cm. uzunluğunda olup L biçiminde kıvrılmıştır. Toplam 41 cm. uzunluğunda, iki parça halindeki ikinci çubuğun ucu hafifçe sivriltilmiştir. Öteki eşya ile birlikte bulunan bu çubuklar, yukarıda tanımlanan kazanın kaidesine ait parçalar olabilir.
h. Koşum Takımı
ı. At Göğüslükleri (Env. No. 1987. 14.2)
Üç örnekten biri sağlam olarak korunmuş (res. to a-b) olan göğüslüklerin İkincisi, birbirini tamamlayan iki parça halindedir (res. 11). Sonuncusu da bir kısmı noksan üç parça halindedir (res. 12).
Bir levhanın U biçiminde bükülmesi ile yapılmış eserlerin tüm çevresi kalınlaştırılmış profillidir. Yuvarlatılmış olan iki ucunda ve çevre profilinin hemen içinde birer yarık ve bununda iki ucunda birer delik vardır. Göğüslüğün ön kısmında, arkadan vurularak kabartma halinde yapılmış altı adet bant vardır. Göğüslüğün alt kısmına, iki kenarı kalınlaştırılmış, yaklaşık 1 cm. eninde dokuz adet halka geçirilmiştir. Yan yüzlerinde, biri ortada ikisi yanlarda olmak üzere bir üçgen oluşturacak biçimde düzenlenmiş üçer kabara bulunuyor. Göğüslüğün kenarlan, kabaralann etraf ve boşlu klan, içleri noktalı üçgenlerle süslü ince bandlarla süslenmiştir. Bezeme yan yüzlerde parçalara göre biraz değişmektedir.
Uz. 43, gen. 10, kal 0.4 cm. (res. 10 a-b: çiz. 6)
Atın göğüslerine geçirilen bu parçalar iki uçtaki yanklardan tutturulan deri kayışlarla atın boynuna bağlanmaktadır. Alt kısımdaki halkalardan da püsküller sarkmaktadır.
Friglerde at koşum takımlanyla ilgili madenî eserler, Ankara tümülüslerinden[26] ve Boğazköy’deki kazılardan[27] bilinmesine karşın at göğüslükleri yalnızlık Elmalı-Bayındır D tümülüsünde bulunmuştur[28]. Ba-yındır’da bulunmuş olanlar, örneklerimizin en yakın benzerleri olup bunlar gümüştendir. Bayındır tümülüsündeki dört göğüslük ve Gordion P tümülüsünde ele geçen minyatür quadriga[29] göz önüne alındığında, Küçük Hüyük göğüslüklerinin de (biri ele geçmemiş) dört örnek olarak düşünülmesi gerekir.
2. At Koşum Parçası (Env. No. 1987. 14.7)
Bu, dış hatları ile 8 şeklinde kesilmiş bir levha halindedir. Bir ucunda T biçiminde bir çıkıntı görülür. Levhanın üzerinde birer tanesi 8’in ortasına, ikisi ortaya yakın kısma gelen dört kabaranın yalnız gövdeleri korunmuştur. Merkezdekilerden alttakinİn etrafı içiçe dairelerle bezelidir. Bu dairelerden dıştan itibaren 1-3. ler ortada birbirlerine yaklaştıktan sonra, bir palet motifi oluştaracak biçimde, üstteki ikinci kabaranın çevresini dolaşmaktadırlar. Bu düzendeki bantlar dıştan itibaren bir sırası üçgenlerle bezeli, sonrakiler düz olmak üzere merkeze kadar devam etmektedirler. Yanlarda yer alan kabaralann yakınında, bugün yırtık olarak gözüken, birer delik vardır.
Uz. 14.1, gen. 7.9, kal. 0.25 cm. (res. 13, çiz. 7)
Göğüslükler ile bezeklerinin benzerliğinden dolayı koşum takımına ait bir parça olarak düşündüğümüz bu eserin nasıl kullanıldığını yorumlamak güçtür. Biraz farklı olmasına rağmen, Bayındır D tümülüsünde bulunmuş olan eser[30], aynı fonksiyona sahip olmalıdır. Bu eser, Geç Asur kabartmalannda[31], göğüslüğü arkaya bağlayan kayışta sallanan, püsküllü parçaya benzemektedir. Orada parça bir halka ile bağlanmıştır, bizim eserimizde bu görevi T biçimindeki çıkıntı sağlamaktadır. İki yandaki delikler de püskülleri bağlamakta yararlanılmış olabilir.
Seramik
Yüzeyden toplanan seramik, M.Ö.II. ve I. bine aittir.
A — M.Ö. II. bin seramiği: Üç parça ile temsil edilmektedir. İnce kum katkılı, hamurlan renginde astarlı, perdahlıdırlar (çiz. 38-40). İkisi içeri çekik ağız kenarlı, biri hafifçe dışa dönüktür. Üçgen kulp, ağız kenarı üstüne dik olarak bağlanmıştır. Tipik Hitit çanaklarıdırlar.
B —M.Ö. 1.bin seramiği: Yoğun olarak bulunmaktadırlar. Demir Çağı seramikleri boya bezekli ve tek renkliler olmak üzere iki gruba aynlır. Toplanan parçalann % 90’1 tek renklilere aittir.
1 — Boya bezekli çanak-çömlek: Bir gruba, iri boy kaplara ait parçalardır (çiz. 9-14). Devetüyü renkli boz hamurlan mika, kireçtaşı ve kum katkılıdır. Çoğunluğu devetüyü astarlı, bazılan perdahlıdır. Siyah ya da kahverengi bezemede, konsantrik daire, yanm daire, içleri çapraz taralı band motifleri kullanılmıştır. Daha ince elenmiş hamurlu bir parça (çiz. 8) kiremidi astan üzerine koyu kahverengi bezeklerinin daha özenli olmasıyla diğerelrinden aynlır. Çizim 22’deki omuz parçası, kirli beyaz astar üzerine açık pembe ile boyanmış paralel zigzaglarla bezeklidir.
Pembemsi devetüyü hamuru ince elenmiş, aynı renk astarlı, perdahlı kulbun kesiti yuvarlaktır (Çiz. 15). Çizim 16’daki omuz parçasının açık kiremit rengi hamuru mika katkılıdır. İyi pişirilmiştir. Hamuru rengindeki astan, koyu kahverengi ile bezeli. Bezeme yapıldıktan üstünün düzgün bir biçimde kirli san renkte band şeklinde tekrar boyanmış olması ilginçtir.
İyi elenmiş hamurlu, ince astarlı, iyi pişirilmiş ve perdahlı iki testicik parçası (çiz. 17-18) koyu kahverengi ile bezeklendirilmiştir.
Kireç ve mika katkılı pembe hamurlu, hamuru renginde bırakılmış tabak parçasının içi koyu kahverengi, dışı kahverengi ve kırmızı parlak şeritlerle süslüdür (çiz. 23).
İnce elenmiş kiremit rengi hamurlu, çok iyi fırınlanmış üç parçanın içi ve dışı bezeklidir (çiz. 19-21). Çizim 20’dekinin içi devetüyü, dışı krem astarlıdır. Bezemeleri kahverengi ile yapılmıştır. Çizim 19 ve 2i’deki Lidya kökenliler, portakal kırmızısı astarlı olup koyu kahverengi ile şeritler, noktalar yapılmıştır.
2 — Tek renkli çanak-çömlek : Devetüyü, gri, boz, siyah hamurlu, aynı renklerde astarlı ve perdahlıdırlar. Dışa çekik ağız kenarlı, keskin omuzlu tabaklar (çiz. 24-26), basit ağız kenarlı, yuvarlak omuzlu çanaklar (çiz. 27-30), aynı formdan, madenî kapların taklidî olan, ağız kenarı dışına bağlanmış makara kulplu çanaklar (çiz. 31-32), dışa taşkın kalınlaştırılmış ağız kenarlarının içi yivli vazolarla (çiz. 33-34) temsil edilirler. Yine metal kapların taklidi olan, gri astarlı ve perdahlı iki gövde parçası (çiz. 35-36) yatay yivlerle süslüdür. Siyah astarlı ve perdahlı olan parça ise (çiz. 37) tarak izleri ile bezelidir.
Görüldüğü gibi Demir Devri seramiği, tç Anadolu’da “Frig Seramiği” adı verilen gruba aittirler. Bu seramik türü Ankara-Sakarya çevresinden çok, Kızılırmak kavsinin güneyinde kullanılmış olan gruba bağlıdır. Parlak koyu gri ve siyah astarlılara yüzeyde rastlanmamış olması tesadüf olabilir. Bazı örnekler bölgenin batı ve güneyi ile ilişkilidir.
Elimizdeki seramik örnekleri arasında M.Ö.8. yüzyılın sonundan daha eskisi yoktur. Çoğu 7 ve 6. yüzyıllara aittir.
Sonuç :
Küçük Hüyük M.Ö. II. binden VI. yüzyıla kadar iskân edilmiştir. Daha geç dönemlere ait seramiğin çok az oluşunun nedenini, yerleşimin yerini değiştirmiş olmasında aranmalıdır. Gerek seramik gerek madenî buluntuları diğer Frig merkezlerinden farklı değildir. Burada ilginç olan,eserlerin hüyükte ele geçmiş olmasıdır. Boğazköy’de bulunmuş küçük bir grup dışında Frig yerleşmelerinden bu tür bir gömü bilinmemektedir[32]. Tunç eserlerin büyük bölümü, Gordion, Ankara ve Elmalı-Bayındır tümülüslerinin yardımlarıyla M.Ö. VIII. yüzyıl sonu ile VII. yüzyılının ilk çeyreği arasına, Kimmer istilâsından önceki, Friglerin güçlü olduğu döneme tarihlenebilir. Fakat elimizdeki seramik örneklerinin çoğu VII ve VI. yüzyıla aittir. Buna göre sanırım madeni buluntuların tarihini M.Ö. VII. yüzyılın ortasına doğru kaydırmak doğru olacaktır.
<17>
