HYLA A. TROXELL, The Coinage of the Lycian League, The American Numismatic Society, New York, 1982, XIX + 255 sayfa, 44 levha, 10 şekil + 10 tablo ve 1 harita.
Hyla A. Troxell’in Lykia Birlik Sikkeleri olarak Türkçe’ye çevrilebilen bu kitabı, nümizmatik çalışmalarının önde gelen kuruluşlarından olan The American Numısmatıc Society tarafından Numismatic Notes and Monographs dizisinde yayınlandı. 255 sayfadan oluşan kitap, zaman zaman sikkelerin buluntu yeri, basıldığı kenti ve sayısı ile ilgili tablolara yer vererek okuyucuya sayısal, dolayısıyla karşılaştırma yapabilecek bilgiyi de vermektedir.
Özellikle son yıllarda yaygınlaşan nümizmatik çalışmalarının daha çok Küçük Asya bölgelerinde ya da kentlerinde yoğunlaştığı gözden kaçmamaktadır. Kuşkusuz, Küçük Asya’ya yöneltilen bu ilginin en önemli nedeni, bölgenin tarih sahnesinde önemli bir yer almasının yanısıra, daha önce bu konuda yapılan araştırmaların diğer arkeolojik çalışmalar yanında az ya da yetersiz oluşudur. Lykia bölgesi ise öteden beri tarih ve arkeoloji alanındaki çalışmalarda geri planda bırakılmıştır. E. Akurgal, O. Akşit ve C. Bayburtluoğlu dışında Türk bilim adamlarının ihmaline uğramış olan bölge gerçekte topografik yapı ve ulaşım açısından da araştırma olanaklarını kısıtlamaktadır. Son yıllarda bölge Türk ve yabancı bilim adamlarınca yeniden ele alınmaktadır.
Lykia bölgesi, sınırları ve kent lokalizasyonu açısından antik kaynaklarda yetersiz, kimi zaman da anlaşılması güç bilgilere sahiptir, işte, antik kaynaklara paralel olarak yürütülen bölge nümizmatiğindeki çalışmalar bu soruna ışık tutarak, bazı karanlık noktalann aydınlığa çıkmasını sağlamıştır. Hyla A. Troxell, konuya bu yönden de yaklaşarak bölgenin sınırlan, kentleri, Birliğin oluşum süreci ve sona ermesi arasındaki değişikliklere de yeni boyutlar kazandırmaktadır.
Troxell'in bu kitabı şu başlıklar altında toplanmıştır: Önsöz - Kısaltmalar - Şekil ve Tabloların Listesi - Tarihsel Zemin - Katalog Düzeni - I. Dönem: Muhtelif Lykia Bronzları - II. Dönem: Kentlerin Gümüşleri - III. Dönem: Kentlerin Bronzları - IV. Dönem: Yörelerin Gümüşleri - V. Dönem: Yörelerin Bronzlan - Lykia Birlik Sikkeleri’nin Gerçek Darp Yerleri - Darp Yerlerine Göre Sikkelerin indeksi - Ekler - Levhaların Listesi - Levhalar.
Yazar, Lykia Birlik Sikkeleri’ni katalog düzeni içinde vermekte ve katalog da kitabın üçte ikisinden fazlasını kapsamaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere, yukarıda bahsedilen beş ana dönem katalogun kapsamında ele alınmaktadır.
Troxell, Birlik Sikkeleri’ne geçmeden önce, bölgenin tarihsel geçmişi üzerinde duruyor (s. 1-13). Aslında sikkelerin incelenmesinde büyük önem taşıyan bölgenin tarihini -gerektiği şekilde- ayrıntılı veren yazar, geçen yüzyıldan başlayarak, İskender’in bölgeye gelişinden önceki Lykia sikkelerine büyük bir ilginin yöneldiğine dikkati çekerek söze başlamaktadır. Bu ilginin kaçınılmaz olduğunu bölgenin tarihsel ve kültürel geçmişine bakarak açıklamaya çalışıyor: "Homeros’da Asya’nın seçkin halktan arasında gösterilen Lykia'lılann her zaman güçlü bir ulusal birlik duygusuna sahip olduktan; arkaik ve klasik dönem boyunca bu duygunun onları sömürge duruma düşmekten ve nispeten de dış egemenlikten koruduğu anlaşılmakladır. Karşı konulmaz bir güce sahip olan Pers İmparatorluğunun idaresi altında bile Lykia’lılar, bir kısım hak ve özgürlüklerini ellerinde bulunduruyorlardı, örneğin,yerel sülaleler beşinci ve kısmen de dördüncü yüzyıl boyunca kendi adları ile sikke darbediyorlardı. 1 unan ve Akhaimeniddünyalarından etkilenmenin kaçınılmaz olduğu bu dönemde Lykia’da, bugün dahi mimarlığı, heykeltraşlığı ve sikkeleriyle hayranlık uyandıran etkin ve özgün bir kültür ortaya çıktı.” (s. l).
“Yaklaşık olarak t.ö. 362’de son sülalenin de çöküşünden birbuçuk yüzyıldan fazla bir süre içinde Lykia’lılann hemen hemen hiç sikke darbetmediklerinin anlaşıldığını” vurgulayan yazar, t.ö. ikinci yüzyıl başlarında kaynaklann artık tamamiyle Hellenize olmuş kentlerden oluşan resmi bir Lykia Birliği’ndcn söz ettiklerini, bu kentlerin gümüş ve bronzdan tek tip federal sikkeler darbettiklerini yazmaktadır. Тгохеіі, şöyle devam ediyor: "Bu sikkelerin çoğu kabaca tüm ikiyüzyıla,yani Lykia’nın Rhodos egemenliğinden kurtulduğu t.ö. 167’den, sonunda otonomisini kaybedip Roma İmparatorluğu’nun işgali altına girdiği t.ö. 43 yılına değin tarıhlenmektedır” (s. 2).
Yazar, kendinden önce Lykia Birliği sikkelerine çok az değinildiğini, bu yüzyılın başlarında bazı bilim adamlannın Augustus ve Claudius'un idaresi altındaki bazı seriler üzerinde araştırma yaptıklarını, konuyu bir bütün olarak ele alan son yüzeysel çalışmanın ise yarım yüzyıl öncesine dayandığını söylemektedir. “Kronoloji ve birimler açısından kesin doğrulara dayanmayan, eksik· ve bazen de hatalı” olduğunu belirttiği "ВМС ve Historia Kumorum dışında, Lykia Birlik Sikkelerini ele alan hiçbir yararlı eserin mevcut olmadığını” sözlerine eklemektedir Тгохеіі (s. 3).
Тгохеіі, Tarihsel Zemin (s. 1) başlığı altında Lykia’nın fizikî ve beşerî coğrafyasını, t.ö. 167 yılına değin Lykia tarihini ve Lykia Birliği’nin başlamasını küçük başlıklar altında toplamaktadır.
Kitabın üçte ikisinden fazlasını kapsayan katalogun nasıl düzenlendiğinin, şekil ve tabloların hangi ölçüler içinde yer aldığının anlatıldığı ve adeta kataloga bir anahtar niteliğindeki Katalog Düzeni nde (s. 15) çalışmasının İskender sonrası Lykia Birliği ile bu birliğin yaklaşık İ.Ö. 200 - t.S. 43 yılları arasında darbedilen gümüş ve bronz sikkelerini kapsadığını söylemektedir. Burada 1825 adet Birlik sikkesi kataloga alınmıştır. Тгохеіі, ancak iki ana özelliğe sahip olan sikkeleri Lykia Birlik Sikkeleri olarak kabul etmektedir:
- ΛΥΚΙΩΝ ya da AY şeklinde federal etnik yazı ya da kısaltması ile,
- Birliğin birinci yüzyıl sonundaki iki büyük yöresi olan Kragos ve Masikytos’a işaret eden KP ya da MA kısaltmaları bulunanlar.
Ya da her iki türün bir arada yer aldığı sikkeler. Üzerlerinde A ΥΚ1ΩΝ yerine ОЛ ΥΜΠΗ ya da ΦΑΣΗΛΙ şeklinde yazılar yer alan Olympos ve Phaselis’in Pseudo-Birlik Sikkeleri de kataloga dahil edilmiş olup, diğer otonom Lykia kentlerinin sikkeleri dahil edilmemiştir.
I. Dönem bölümünde (s. 17) muhtelif Lykia bronz sikkeleri, ΛΥΚΙΩΝ dışında ayrıca hiçbir kent ya da yöre yazısı taşımamaktadır. I. Dönemin tüm tiplerinin (Bellerophon, Apollon, Artemis) Lykia’nın ve hatta belki de Birliğin kalbi olan Ksanthos Vadisi ile ilişkiler gösterdiğine dikkati çeken Тгохеll, bu durumun olasılıkla Ksanthos ve Patara gibi batıdaki büyük
kentlerden birinde darbedilen ilk birlik sikkeleri için uygun olduğu düşüncesindedir. Yazar, aynca daha önce yapılan bazı sikke tanımlamalarındaki hatalara da dikkati çekerek, Levha I ta’da verdiği sikkenin ön yüzündeki tipi Babelon’un [1] Helios, Robinson'un [2] Herakles olarak teşhis ettiğini, BMC’de ise Hill’in [3] ön yüzü tanımlamadığını belirtmekte, bu başı sikkenin arka yüzündeki Himera ile ilişkili görerek Bellerophon olarak yorumlamaktadır.
II. Dönem’de (s. 25), Birlik Sikkelerinin darbettiği gümüş sikkeleri Rhodos plinthophorları ile karşılaştırarak ele alan yazar, daha sonra 1970 Kemer Definesi ile 1975 Letoon Definesini irdelemekte ve bu dönem sikkelerinin bir kataloğunu vermektedir.
III. Dönem'de (s. 99), Birlik kentlerinin darbettiği bronz sikkelerin katalogu verilmektedir. Bu dönem arka yüz tipleri A ve B olarak iki ana stilde ele alınmakta, bu ayınm ise Apollon’un saç stilinden kaynaklanmaktadır. Bu dönem sikke darbeden kentleri batıda Ksanthos, Pınara, Kadyanda, Tlos, Patara, ve güneyde Phellos, Antiphellos, Aperlai, Kyaneaı, Trebendai, Myra, Arykanda, Limyra ve Gagai olarak veren yazar, bu kentleri bir tablo halinde, stillerini de (A-B) göz önüne alarak vermektedir.
IV. Dönem'de (s. m), Kragos ve Masikytos yörelerinin darbettiği gümüşler İncelenmektedir. Gümüşler drahmi, yarım drahmi ve çeyrek drahmileri içermektedir. Yanm drahmilerin (hemi-drahmi) ana birim olduğunu söyleyen Troxell şöyle diyor: "Tarım drahmiler ana birim olup, tipleri II. Dönem drahmilerinin bir tekrarıdır: önyüzde Apollon başı, arkayüzde çuadratum incusum içinde lir." (s. 112).
Yazar, bu bölümde ayrıca dört defineyi de kataloga dahil etmiştir: 1863, 1935 ve 1977 Lykia Defineleri ile 1976 Marmaris Definesi.
Katalogda IV. Dönem hemi-drahmiieri yedi seri altında İncelenmektedir. Bölüm Tarihsel Zemin ve Mutlak Kronoloji (s. 173) alt başlığı altında toplanarak son bulmaktadır.
V. Dönem (s. 185) yine Kragos ve Masikytos yörelerinin bronz sikkelerini içermektedir. Burada, daha önceki bronz sikkelerin katalog düzeninde yer alan birim ve onun yanm ve çeyreklerinin dışında sestertius ve dupondiuslar da katalogda yer almaktadır. Darplar ise başta Kragos ve Masikytos olmak üzere aynca Kyaneai, Myra-Masikytos, Telmessos-Kragos, Tlos, Tlos-Kragos ve Ksanthos-Kragos’dur.
Yazar, günümüze kalmış olan bu dönem sikkelerinin çoğunu A-G serileri içinde vermektedir. Bu serilerden A-D Augustus’un idaresi altında basılmışlar ve günümüze çok sayıda kalmışlardır.
Lykia Birlik Sikkelerinin Gerçek Darp Terlen (s. 227) bölümünde yazar, bazı sikkelerin nerelerde darbedildiği sorununa zaman zaman değinildiğini fakat Birlik Sikkelerinde durumun bir dönemden diğerine değişiklik göstermesi nedeniyle sorunun yalnızca hangi kentlerin yöre darphaneleri vazifesini gördüğünün belirlenmesiyle çözülemeyeceğini ve fakat hangi kentlerin hangi yöreye dahil olduğuna da açıklık getirilmesi gerektiğini vurguluyor. Nitekim, görüleceği üzere, IV. Dönem sikkelerinin darp yetkisini iki büyük yöre, Kragos ve Masikytos elinde bulunduruyordu. Troxell, I. Dönem’deki az sayıdaki bronz sikkenin yalnızca üzerlerindeki l.ykiahlar yazısmdan giderek, nerede darbedildiğini söylemenin imkânsız olduğunu; İL Dönem sikkelerinin darp yeri tayininde ise kalıp ilişkilerinden baz. sonuçlara vanlabıldığım; IIL Dönem’de her kentin kendi bronz sikkesini darbeninim; IV. ve V. Dönemlerde ele aldığı sikkelerin merkez! bir darp yerinde olabileceği gibi iki ya da daha fazla darp yerlerinde de darbedilmiş olabileceği olasılıkları üzerinde durmaktadır.
Kitap, Darp Yerlerine Göre Sikkelerin İndeksi, Ekin ve Levhalar ile son bulmaktadır.
Yazarın kitapta vermiş olduğu Birlik Sikkeleri'nin gerçekten özenli ve uzun süren bir çalışmanın ürünü olduğu gözden kaçmamaktadır. Eser, nümizmatlara olduğu kadar, bu bölge ile ilgilenen yerli ve yabancı bilim adamlarına da yararlı olabilecek niteliktedir.
OĞUZ TEKİN