Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Türk Tarih Kurumu ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi adlarına yürütülen, Uluslararası Side Dostlarının da parasal yönden desteklediği 1983 yılı Perge Kazısı ve Onarımı Çalışmaları 1 Ağustos’tan 15 Kasım'a dek sürmüştür. Bizlere çalışma olanaklarını sağlayan tüm kuruluşlara teşekkürlerimiz sonsuzdur.
Başkanlığımdaki kazı ve onarım ekibi: Başkan Yardımcısı Doçent Dr. Halûk Abbasoğlu, Yüksek Mimar Gülsün Saraçlar, Topoğraf Adnan Şakar, Arkeolog-Desinatör Füsun Arman, Arkeolog Semra Sarıbekiroğlu, Arkeolog-Restoratör Hüseyin Akıllı, Arkeolog Neş’e Atik, Arkeolog Secda Saltuk, Arkeoloji öğrencilerinden Mengü Acun, Megi Bişar, Tuğrul îşsever, Alan iren, Zeynep Kuban, ipek Özbek, Mimar Bahar Erünsal, Mimar Ertuğrul Morçöi, Mimar öğrenci Çiğdem Açıksöz, Fotoğraf uzmanı olarak Mühendis Kemal Dokuzoğlu’ndan oluşmuştur. Bu çalışmalarımıza Bakanlık temsilcisi olarak Antalya Müzesinden Arkeolog Güler Kural katılmıştır.
1983 yılı çalışmalarımız: I. Kazılar, II. Düzenleme, IH. Mozaik Çalışmaları, IV. Keramik Çalışmaları, V. Onarım Çalışmaları.
I. KAZILAR:
I — Hamam: Bu yıl kazı çalışmalarımızı son senelerde olduğu gibi kendin güney hamamında yoğunlaştırmış bulunuyoruz.
II. No’lu Mekânın (Tepidarium’un) Kazısı:
Geçen yıl kazısı tamamlanmış olan II no'lu mekânda hypocaust sistemini açıklayıcı fikir edinebilmek için geçen seneki sondaj büyütüldü. Geçen yıl traktörle molozun atılması için bırakılan rampa da ortadan kaldırılarak güneydeki havuz meydana çıkarıldı.
I No’lu Mekânın (Kaldarium’un) Kazısı:
Mekânın güney bölümünde çalışıldı. Mekânın güneye üç büyük ve kemerli pencere ile açılan duvarı önündeki büyük havuzun doğu ve batı bölümleri açıldı. Traktörlerin işleyebilmesi için orta bölüm bırakıldı. Havuzun iç ve dış basamaklarının korkuluklarına ait büyük bloklar bulundu ve bunlar monte edildi. Doğu duvarı önünde bir sekiye ait iki ayak ve bloklar bulundu, üçüncü ayak da çimentodan yapılarak sekinin oturma blokları yerlerine yerleştirildi.
Mekânın güneybatı nişi içinde yapılan kazı sonucu bir havuz meydana çıkarıldı.
Mekânın güneydoğusunda tabanın çökmüş olmasından yararlanılarak hypocaustun içine girildi ve sistemi incelendi. Mekânın ortasında 3-4 m. genişliğinde bir bölümün dışında zemin ve hypocaust sisteminin sağlam olduğu görüldü.
Nişin içindeki havuzun önünde çökmüş tabanda hypocaust içine inildi. Bu sırada bir kız başı bulundu. Yüzeyi kısmen yanmış bu başın kireç ocağında kullanılmak için buraya getirildiği anlaşıldı ve baş iki sene önce frigidariumda bulduğumuz Muse’lerden birine kırık kırığa uydu.
Mekânın güneydoğu dış cephesinde bir sondaj yapıldı. II no’lu mekândan I no’lu mekâna su getiren künk dizisi saptandı.
IX No'lu Mekânın Kazısı:
Tepidarium’a (II no’lu mekâna) kemerli bir geçit veren IX no’lu mekânın kazısına bu yıl başlandı. Ancak 11,50x4,50 m2, lik bir bölümü açılabildi. Kayda değer herhangi bir arkeolojik buluntuya rastlanmadı.
2 — Geç Dönem Kapısı (Ct) Kazısı:
Kapının avlusunun kuzey duvarı önünden güneye doğru to m. ilerlendi. Bu bölümde taban döşemesine kadar inildi. Meydana çıkarılan mimari parçalar doğu ve batı duvarları önünde düzenlendi. Avlunun döşeme taşlarının üzeri de temizlendi.
3—Demetrios-Apollonios Takı Temel kazısı:
Bu yıl onaranına başlanan Demetrios-Apollonios takının onarımı için gerekli temel kazıları arkeoloji açısından değerlendirildi. Takın stylobat kotu 0,00 alınarak 2,95 m.’ye inildi. Bol miktarda keramik, cam buluntu yanı sıra 555 sikke ele geçirildi.
II. DÜZENLEME:
Bu yıl düzenleme çalışmalarımız 1953’de kazısı yapılmış olan hellenistik dönem avlusu içinde sürdürdük. Avlunun içinde yığıntı halinde bulunan kule, avlu ve avluyu kuzeyden sınırlandıran Hadrian takının mimari parçalan tefrik edilerek kotlandı. Yer kazanmak için kulelerin mimari parçaları avludan dışarıya çıkarılarak kulelerin yanına yerleştirildi. Avlunun sütunlu mimarisi mimari unsurlara göre kotlanarak avlunun doğu ve batı yarım oval şeklindeki duvarların önüne yerleştirildi.
Ktistes heykellerinin yazıth kaideleri eski raporlardaki buluntu yerlerine göre ait oldukları nişler içine yerleştirildi. Taka ait parçalar mümkün olduğu kadar kuzeye taşındı. Bu arada keşfedilen, takın köşelerine ait parçalar eski restitüsyona bir yenilik getirdi.
III. MOZAİK ÇALIŞMALARI.
Arkeolog Semra Sarıbekiroğlu mozaik çalışmalarını palaestramn batı portiğinde sürdürdü. Kısmen iyi koruna gelmiş mozaik tümüyle ortaya çıkarılıp geçici onanmı yapıldıktan sonra, çizimleri yapılıp fotoğrafları çekildikten sonra üstleri kalın bir toprak tabakasıyla örtüldü.
IV. KERAMtK ÇALIŞMALARI:
Perge güney hamamı kazısı sırasında 5 no’lu mekânda kanal temizlemesi sırasında çıkan, palaestrada yapılan sondajda elde edilen, 8 no’lu mekânda ve diğer mekânlarda bulunan keramik parçaları elden geçirildi. Değişik profil verenlerin çizimleri ve etüdleri yapılıp, bilimsel araştırmalar için fişlendi. Bu arada tümlenebilen kaplar onarıldı. Ayrıca fotoğrafları da çekildi.
V. ONARIM ÇALIŞMALARI:
I — Kazı Sarasında Yapılan Onanmlar:
1 — Güney hamamının VII no’lu mekânının güneybatı köşesinde yerlerinden oynamış mermer kaplamaları ile batı duvarını izleyen sekininkiler onarıldı.
2 — Agoranın sonradan örülerek kapatılıp bir mekân haline getirilen kuzey kapısı taban mozaiği onarıldı.
II —Demetrios-Apollonios Takının Onanmı:
1979’dan bu yana onarım ön hazırlıktan sürdürülen Demetrios-Ahpollonios takının onanmına başlandı. Anıtın onarım projesi Mimar-Arkeolog Ülkü Izmirligil tarafından hazırlanmıştır. Kendisine önceleri Arkeolog Desinatör Füsun Arman ve sonradan da Yüksek Mimar Gülsün Saraçlar yardımcı olmuştur.
Onarım için gerekli Statik etüdler ITÜ Mimarlık Fakültesinden Prof. Müfit Yorulmaz doğal malzeme özellikleri, tTÜ Maden Fakültesinden Prof. Kemal Erguvanlı yapay malzeme araştırmaları, İTÜ Mimarlık Fakültesinden Doç. Dr. Erol Gürdal’ın fahri katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.
Uygulanmasına karar verilen statik modelin gerekli malzeme ve teknolojik yardımı ENKA Yapı Sistemleri Sanayii A.Ş. Prof. Mustafa tnan'ın anısına karşılıksız olarak yüklenmiştir.
Üç aşamada tamamlanması öngörülen onarımın birinci dönem çalışmalarını oluşturan temel betonarme inşaatı tamamlanmıştır.
Prof. Dr. JALE İNAN