Gri-mavi mermerden parça; üst ve alt kısımları kopuk durumda. Taş 1970 yılı Erythrai (bugün Ildırı Köyü) kazı ve araştırmaları sırasında bulunmuş olup bugün İzmir Arkeoloji Müzesi deposundadır.
y. 0,30 m; g. 0,34 m; d. 0,20 m; hy. 0,03 m.
Yazıt stoichedon, her satır 20 harfli.
---
. λησ….
ντων έν [ Έρ]υθρα[ϊ]ς, [δεδόχθ]-
αι τώι δήμων μή έξεΐνα[ι τ]-
ών στρατηγών διαλλάξαι
5 μηθενι προ; τούς έν τη πό-
λει ανευ τοΰ δήμου το Αθη
ναίων· μηδέ τώμ φυγάδων, ο-
ΰς αν έξελάσωσιν Έρυθρα-
ιοι, μηδενΐ έξεϊναι κατά-
10 γειν ές ’Ερυθρά; άνευ τοϋ
δήμου τοϋ ’Ερυθραιών περ-
ί δέ τοϋ μή έκδίδοσθαι Έρ-
υθραίους τοϊς βαρβάροι-
ς, άποκρίνασθαι τοϊς Έρυ-
15 θραίοις, δτι δέδοκται [τώ]-
ι δήμωι τώι ’Αθηναίων . . .
….
“---
“Halk Meclisi, Erythrai’daki (durumlar hakkında) karara varmıştır: Komutanlardan hiçbiri, Atina Halkından habersiz, kaledeki kimselerle anlaşma yapmaya izinli değildir. Erythrai’lıların sürgüne gönderdiği kimseleri, Erythrai Halkından habersiz tekrar Erythrai’a sokmağa kimse izinli değildir. Erythrai’lıların yabancılara teslim edilmemesi hususunda ise, Atina Halkının---(bununla ilgili) karar alması Erythrai’lılara garanti edilmelidir---”.
Elimize maalesef parça olarak geçen bu dekretin konusu 394- 386 yılları arasında Ionya şehirlerinde geçen olaylardan ve bunların neticelerinden oluşmaktadır. Yazıtı kendi tarihi gerçekliği içinde tanımak ve değerlendirmek amacıyla, bu devrin konumuz açısından önem taşıyan olaylarını burada kısaca özetlemeyi uygun buluyorum[2]
Peloponnes savaşının bitimiyle birlikte lonya’da birçok şehir Atina’dan kopup Isparta’ya bağlanırlar. Erythrai bu işi daha M. Ö. 413 yılında yapmış[3] ve o tarihten beri de Ispartah harmosteslerin yönetiminde bulunmaktadır. 394 yılında Atinalı komutan Konon’un Isparta donanmasını Knidos yakınlarında kesinlikle yenmesinden sonra, birçok Küçük Asya şehirlerinde olduğu gibi Erythrai’da da yeniden demokratik yönetim kurulur[4], harmostesler ve oligarchial sürülürler. Bunun üzerine Erythrai Demosu Konon’u εύεργήτης και πρόξενος ’Ερυθραιών olarak onurlandırır[5].
Konon’un Atina’ya dönüşünden sonra lonya şehirleri gene Atina - Isparta ve Persler arasındaki sonu gelmez askeri-politik çekişmelerin sahnelendiği yerler olurlar. Buna paralel olarak şehir yönetimleri de demokratlarla oligarchial arasında sürekli el değiştirir. Sonunda ama, Atina Deniz Birliğini yeniden kurma çabasına girişen Thrasyboulos, Ionya’da her tarafta, bu arada Erythrai’da da şehirleri oligarchlardan temizleyip yerlerine demokratları yerleştirerek hepsini yeniden Atina’ya bağlamaya muvaffak olur[6]. Bu durum ancak Thrasyboulos’un Aspendos yakınlarında öldürülüşünden[7] kısa bir süre sonra Isparta ile Persler arasında yapılan ve tarihlere “Kral Barışı”[8] diye geçen andlaşmaya kadar devam eder. M. Ö. 386 yılında yapılan bu andlaşmayla birlikte, gerek Ionya şehirlerinin bağımsızlık çabaları, gerekse Atina’nın bu şehirler üzerindeki egemenlik iddiaları hepten yok olur ve Anadolu tümüyle Pers hakimiyeti altına girer.
Tıpkı komşu şehir Klazomenai için olan M. Ö. 387 yılına ait attik dekret gibi[9] elimizdeki dekret te bu barış andlaşmasından kısa bir süre önce, yani Thrasyboulos’un Anadolu’daki operasyonları sırasında yazılmış olsa gerektir. İki dekretin içerikleri arasındaki yakın benzerlikler, bu yıllarda her iki şehirde aşağı yukarı aynı politik durumların hüküm sürdüğünü kanıtlamaktadır. Kendilerini Atina’nın tabii müttefiki sayan demokratlar, yönetimi tekrar ellerine geçirmiş dürümdalar. Oligarchlar ya sürülmüş ya da ellerine geçirdikleri mevkilerde direnmelerine halâ devam etmektedirler. Öte yandan Isparta’lılarla Persler arasındaki sıkı ilişkilerden kuşkulanan demokratlar Atina’nın yardım ve korumasına her zamankinden daha çok ihtiyaç duymaktadırlar. Görünüşe göre demokratlar bu durumda Atina’ya bazı tavizlerde bulunmak, buna karşılık ta Erythrai’ın “yabancılara” (Perslere) teslim edilmemesi hususunda Atina’dan garanti almak amacını gütmektedirler.
Erythrai hakkında olan attik dekretin bugün elimizdeki kısmı sadece “polis’teki kimseler” (şüphesiz oligarchlar) ile sürgünler hakkındaki şartları içermektedir. Satır 3-7 ye göre (Atinalı) strateglerden hiçbiri “kaledeki” kimselerle, Atina Halkının izni olmaksızın anlaşma, sözleşme yapamaz. Görünüşe göre polis (yani akropolis = kale) halâ oligarchların elinde olup demokratlar ve bir Atina yardım birliği şehrin geri kalan kısmını ele geçirerek kaleyi kuşatmış dürümdalar. Bu durumu şüphesiz Klazomenai dekretinde (satır 8-11) adadaki demokrat Klazomenai’lılarla “Chiton” daki kimseler (oligarchlar) arasındaki politik çekişmeyle karşılaştırabiliriz.
Elimizdeki dekretin 7-11, satırlarına göre, strateglerden hiçbiri sürgüne gönderilenleri” (oligarchları) Erythrai’lıların izni olmaksızın tekrar şehre sokmağa izinli değildir. Buna tekabül eden bir şartı da keza gene Klazomenai dekretinde (satır 11-13) bulmaktayız.
Metnimizin 7. satırındaki μηδέ τώμ φυγάδων —· — κατάγειν ifadesi pek açık değil. Bu satırı muhtemelen şöyle anlamak gerekiyor: μηδέ τώμ φυγάδων . . . (μηδένα) μηδεν'ι (των στρατηγών) έξεϊναι κατάγειν εις Έρυθράς.
Atina ile Erythrai arasındaki bir andlaşmayı dile getiren bu dekretin, politik ve ekonomik şartları içeren en önemli kısmı maalesef kayıptır. Ama adı geçen Klazomenai dekreti ile arasındaki benzerlikleri göz önünde tutarsak, Erythrai’ın da tıpkı Klazomenai gibi[10], Atina’ya yüzdebeşlik birlik vergisini (είκοστη) ödemeye razı olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Öte yandan, Erythrai’da süregelen kazıların birçok yeni buluntular yanısıra, bu ve buna benzer birçok eksik belgeye de tamamlayıcı bilgiler kazandıracağı ümid olunmaktadır.
Münster/Ankara