Mıgırdıç Kırımyan Osmanlıcı mı? Ermeni Tarih Yazımında Yükselen Bir Eğilime Eleştirel Bakış

Özet

Ermeni milliyetçiliğinin sembol isimlerinden biri olarak kabul edilen Mıgırdıç Kırımyan (1820–1907), Osmanlı Ermenileri arasında hem dini hem de siyasi alanlarda önemli ve etkili roller üstlenmiş bir din adamı olarak öne çıkmaktadır. Ancak son yıllarda tarih yazımında artan bir şekilde görünürlük kazanan ve Kırımyan’ın Osmanlı düzeniyle ilişkilerini temel alarak onu Osmanlıcı bir arabulucu ve Tanzimat reformlarının savunucusu olarak nitelendiren yeni bir yaklaşım ortaya çıkmıştır. Bu yeni yorum, büyük ölçüde Kırımyan’ın Tanzimat reformlarının uygulanmasına yönelik olumlu bir tutum sergilediği iddiasına dayanmakta ve onu imparatorluk yapısı içinde uzlaşmacı ve uyumlu bir figür olarak sunmaktadır. Bu makale, söz konusu bu yeni yaklaşımı eleştirel bir bakış açısıyla ele alarak Kırımyan’a atfedilen Osmanlıcı kimliği derinlemesine sorgulamaktadır. Bu doğrultuda, Kırımyan’ın söylemleri, yazıları ve faaliyetleri, özellikle milliyetçi çağrışımları güçlü olan “Demir Kepçe Vaazı” üzerinden yeniden değerlendirilmektedir. Makale, Kırımyan’ın ideolojik yöneliminin Osmanlıcılıktan ziyade Ermeni milliyetçiliği ile örtüştüğünü öne sürmektedir. Bu kapsamlı analiz, Kırımyan’ın editörlüğünü yaptığı ve yayımladığı Artsvi Vaspurakan dergisinde yayınlanan çeşitli yazılara, arşiv belgelerine ve güncel akademik literatüre dayanmaktadır. Kırımyan’ın söylemleri ve eylemleri, dönemin siyasi ve toplumsal bağlamı içinde yeniden değerlendirilmektedir. Makale, onu Osmanlıcı bir arabulucu olarak tanımlayan yaklaşımı eleştirel bir biçimde sorgularken, aynı zamanda Kırımyan’ın tarihsel rolünü daha bütüncül ve temellendirilmiş bir perspektiften ortaya koymayı amaçlamaktadır.