Tunus’un Statükosu Sorunu ve 1871 Fermanı
Cemal Atabaş
Marmara University, Institute of Middle East and Islamic Countries Studies, İstanbul/TÜRKİYE
Anahtar Kelimeler: Tunus, Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Kuzey Afrika, Richard Wood.
Özet
Tunus’un statükosu yani Osmanlı merkezi ile irtibatının niteliği, Cezayir sahillerinin 1830’da işgali ve Trablusgarp’ın 1835’te merkeze bağlanması ile bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Fransa Osmanlı Devleti’ni bölgede statükonun bozulmaması konusunda sık sık uyarmıştır. Kapsamı tartışma konusu olan bu siyasi bağın içeriğini netleştirmek ve uluslararası güvenceye almak 1850’lerden itibaren İngiltere’nin Tunus politikasının ana eksenini oluşturmuştur. İngiltere, özellikle Tunus konsolosu Richard Wood’un gayretleriyle, Osmanlı Devleti’nin Hüseyni Âilesi’nin tevarüsen valilik hakkını tanıdığını ve beylerin de sultanın Tunus’taki siyasi egemenliğini kabul ettiklerini bildiren bir ferman çıkarılması için çalışmıştır. Fransa’nın engellemeleriyle sürekli olarak ertelenen bu proje 1871’de gerçekleştirilmiş ve bölgenin siyasi pozisyonunu daha geniş bir uluslararası kabule ulaştırması beklenen ferman ilan edilmiştir.
Bu çalışma ile Tunus’un statükosu ile ilgili tartışmalar temelde İngiliz ve Osmanlı arşiv kaynakları ışığında incelenmiştir. Osmanlı Devleti’nin eyaleti koruma gayretleri, bunun yanında İngiltere’nin ve Fransa’nın bölgeye dair yaklaşımları ve planları açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.