İKİNCİ MEŞRUTİYET DEVRİ ÜZERİNDE BAZI DÜŞÜNCELER

Özet

Yukarıda yazıları toplamak gerekirse şunlar denilebilir.

İkinci meşrutiyet devri geçirilmesi zaruri bir devirdi. Bir kaç yüzyıldan beri yıkılma yolunda bulunan Osmanlı devletinin yıkılmasını çabuklaştırdı, ancak Türklüğün ileride daha büyük bir canlılıkla kendini göstermesini kolaylaştıracak bazı işler de gördü.

işbaşına, ilk günlerden beri fiilen ve sonraları da resmen başlıca kabiliyetleri komitecilik olan kimseler yerine Mustafa Kemal geçirilmiş ve hiç olmazsa aralarında sıkı bir dayanışma olan komiteci ruhlu kimseler onu dinlemiş olsalardı —kendisinin de çok kere dediği gibi— Osmanlı devleti dağılmayabilirdi ve bazı bölgelere yersel muhtariyetler vererek yine toplu olarak yaşıyabilirdi.

Temmuz 1958