ISSN: 0041-4255
e-ISSN: 2791-6472

A. Tuba Ökse

Anahtar Kelimeler: Suriye Şişeleri, Anadolu, Mezopotamya, Kuzey Suriye

Eski Önasya'da besin maddelerinin uzak mesafeye taşıması için pişmiş topraktan üretilmiş testi, anfora, şişe, çömlek, küp, matara gibi kaplar kulla-nılmıştır. Akdeniz kıyılarında bulunan çeşitli dönemlere ait batıklarda ele geçen anforalar ile ticari amaçlı olarak şarap taşındığı bilinmektedir[1]. Kuzey Suriye'de ve Orta Fırat havzasında üretilen ve arkeoloji literatüründe yoğun bulundukları bölgeye atfen "Suriye Şişeleri" olarak adlandırılan kaplarda ise iksir, melhem ya da parfüm saklandığı düşünülmektedir[2].

"Suriye Şişeleri" genellikle Kuzey Mezopotamya'nın ince nitelikli hamurdan üretilmiş ve sert pişirilmiş gri renkli seramiği içerisinde değerlendirilmektedir. Bu seramiğin başlıca teknik özelliği, hamurunun içinde bulunan minerallerin kristal yapısının değişip moleküller arasındaki gözeneklerin kapanması sonucu pekişmesi, bir başka deyişle taşlaşmasıdır. Pekişmenin oluşması için, kabın yaklaşık 1000o C üzerinde bir ısıda pişirilmesi ya da daha düşük ısıda uzun süre pişirilmesi gerekmektedir[3]. Bu kaplar, sertliklerinin taşı andırması nedeniyle "stone ware"[4] olarak, sertliğin yanı sıra koyu gri rengi ve pekişmiş dokusunun bazalt kayaç yapısına benzerliği nedeniyle de "basalt ware"[5] olarak adlandırılmışlardır. Pişmeden oluşan sertlik nedeniyle kaplara vurulduğunda ya da parçaları birbirine çarpıldığında çıkan ses, metal parçalarının birbirine çarpıldığında çıkarttığı sesleri andırmaktadır. Bu metalik tınlama ve bu seramik türünde üretilen kapların metalden üretilmiş kaplara benzeyen biçimleri nedeniyle, bunlara "metallic Ware"[6], "metallische Ware"[7] ya da "fine clinky ware"[8] gibi adlar verilmiştir.

Kapların hamur ve yüzey renkleri genellikle koyu gri, gri ya da griye çalan renklerdedir. Bu özelliğinden dolayı bu seramiğe "black ware"[9] ya da "schwarze Ware"[10] gibi adlar verilmiştir. Rengin yanı sıra yüzey işlenişi de adlandırmada rol oynamıştır. Kap yüzeylerinin genellikle perdahlı ve koyu gri olması nedeniyle bu seramik türü "black / grey burnished ware"[11] olarak da adlandırılmıştır.

Bazı kapların yüzeyi yatay perdah izleriyle kaplanmıştır. Bu özelliğe sahip olan grup "grey spiral ring burnished ware"[12], "Graue Ware mit Spiralglättung“ ya da “Graue Ware mit streifiger Glättung"[13], "Graue Ware mit Ringpolitur"[14] ya da "Graue Ware mit poliertem Ringmuster"[15] gibi adlar altında anılmaktadır. Bu bezeme tarzının özellikle Habur bölgesinin batısında ve Orta Fırat havzasında yaygın olması[16] nedeniyle bu grup "Euphrat-Ware"[17], "Euphrat-Gruppe der metallischen Ware"[18] ya da "Jezirah grey ware"[19] olarak da adlandırılmaktadır. Yapım tarzı, bezeme tarzı ve biçimlerinin benzerliği nedeniyle bu kaplar, bölgenin "plain simple ware"[20] ya da "Einfache Ware"[21] olarak adlandırılan fabrikasyon seramiğinin ince nitelikli grubu içerisinde de değerlendirilmektedir[22].

Karkamış Barajı Kurtarma projesi kapsamında kazılan, Fırat nehrinin doğu kıyısında yer alan Gre Virike’de bir çocuk mezarında[23] ele geçen bir "Suriye Şişesi" (Ökse 2001: Nr. J9/0092/02), bu gruba girmektedir (Şekil 1, Resim 1-4). Gri[24] hamurlu, dış yüzeyi gri ve siyah alacalı olan kabın hamuru çok ince kum katkılı ve mikalıdır. Kırık görünümü ve sertliği, pekişmiş bir pişmeye işaret etmektedir. Kap çarkta biçimlendirilmiş ve düzgün yüzeyi yatay perdah izleriyle bezenmiştir. Kap 14.7 cm yükseklikte, omuzu 4 cm ve karnı 6.2 cm çaptadır. Oval biçimlendirilmiş gövdesi sivri dibe doğru genişleyen kabın boyun kısmı kısa (0.9 cm) ve dar (1.55 cm) olup, ağız kenarı dıştan çift boğumlu kalınlaştırılmıştır.

Gre Virike şişesi arkeoloji literatüründe "alabastron biçimli"[25] olarak adlandırılan tipe girmektedir. Bu tipin çekirdek bölgesi Torosların güneyinde, Habur havzasının batısında ve Amanos dağlarının doğusunda kalan bölgedir[26].

Bu tip şişeler Kuzeybatı Suriye'de Tell Hadidi LI ve EI mezarlarına[27], Wreide mezarlarına[28], Tali Bi'a'nın Akkad çağına tarihlenen 24/49:10 ve U:25 mezarlarına[29], Tawi T6 mezarına[30] ve Tell Amarna Erken Tunç III Çağı mezarlarına[31] bırakılan kaplar arasında yer almaktadır. Tali Bi'a güney ya-maçtaki eski saray ile yeni saray arasında kalan tabakada[32], Tell Habuba-Kabira'da[33], Halawa 2 A'da[34], Tell Melebiya[35] ve Al Qitar’da[36] bulunan benzeri kaplar, yerleşim alanlarında ele geçen örnekleri oluşturmaktadır. Mari’deki İštar mabedinde bulunan bir şişe üzerinde kırmızı boya ile yapılmış file deseni bulunmaktadır[37].

Orta Fırat havzasında bu tip şişelere Kurban Höyük’te Erken Tunç Çağı IV ve Orta Tunç Çağı I’e tarihlenen Periode III[38] ve Periode IV[39], Titriş Höyük'te Kurban IV döneminde[40] ve Samsat Höyük batı yamacının XVII. taba-kasında[41] rastlanmıştır. Fırat nehrinin batısında bu tip şişelere Tell Mardikh II B 1 evresine ait, Erken Tunç Çağı IVa ya tarihlenen G sarayında[42] ve Ansari'de[43] rastlanmıştır.

Bu kapların en doğudaki örnekleri Balih havzasında Tell Djidle'nin Er- hanedanlar Çağına tarihlenen 5. Tabakasında[44], Tell Chuera’nm Erhanedanlar III ile III. Ur Çağı başlarına tarihlenen Ib tabakası ile F sarayının tahribat tabakasında[45] ve Tell Brak'ta Naramsin Çağına tarihlenen yapıda[46] ele geç-miştir.

"Suriye şişeleri"nin çekirdek bölgesinde bulunan örnekler genel olarak Erhanedanlar III Çağının geç evresine ve Erken Akkad Çağına aittir. MÖ. 3. binin son çeyreğine yerleştirilen[47] bu dönem Kuzey Mezopotamya için Erken Jezirah III b-V[48], Anadolu kronolojisine göre Erken Tunç Çağı III, Suriye kronolojisine göre Erken Tunç Çağı IV olarak adlandırılmaktadır. Çekirdek bölge dışında bulunan örnekler ya dışarıya ithal edilen şişelerden ya da bunların yerel çömlekçiler tarafından üretilen taklitlerinden oluşmaktadır.

Oval gövdeli "Suriye şişeleri” Amuq J evresinde Tell Açana VII[49] ve Tell Ta'yinat T8:4 de[50] ele geçmiştir. Tilmen Höyük IIId şişesi MÖ. 22-21. yüzyıllara[51], Gedikli III a-f kremasyon mezarları[52] ile Oylum Höyük mezarlarında[53] bulunan şişeler Erken Tunç Çağı III-IV’e tarihlenmişlerdir. Tarsus Erken Tunç Çağı III b tabakasında da Akkad Çağı sonrasına ve III. Ur Çağına tarihlenen ithal "Suriye şişeleri"nin[54] yanı sıra, bunların yerel taklitlerine de rastlanmıştır[55]. Amuq I evresinde yerel boyalı seramik türünde üretilen bir şişe[56] ile, Zalaquiyate [57] ve Hama J 2-3 [58] buluntuları, yerel taklitlerden oluşmaktadır. Mari İštar mabedinin d tabakasında[59] ve Kisch[60] ile Fara'da[61] bulunan "Suriye şişeleri", bu kap türünün güney sınırını oluşturur.

İthal örnekler kuzeyde Arslantepe VI D (MÖ. 2500-2100)[62] ile Norşun Tepe'nin Erken Tunç III Çağına ait 8-6. tabakalarında[63] ele geçmiştir. Alabatron biçimli "Suriye şişeleri" Kültepe'nin 11-12. tabakalarında ele geçmiştir[64]. Aynı merkezin 11 b tabakasına ait bir mezarda bulunan taklit örnek, kazıma yatay çizgiler arasına yerleştirilen zigzag ile bezenmiştir[65]. Acemhöyük'ün Erken Tunç Çağı III’e tarihlenen IX. Tabakasında[66] ve Alişar 14 T’ den bir mezarda bulunan[67] küresel gövdeli şişeler de taklit ürünlerdir.

Bu kapların en batıdaki örnekleri Küllüoba’da bir kurban çukurunda bulunan bir şişe[68] ile yerel seramik türünde üretilmiş, üzerinde kazıma bir çarpı motifi bulunan parça[69] ve Troia'da bulunan oval şişe[70] ile taklit bir örnektir[71].

"Suriye Şişeleri"nin MÖ. 3. binin son çeyreğinde bu denli geniş bir alana dağılmış olması, içine doldurulan maddenin bölgelerarası ticaret kapsamında ihraç edildiğini ve bunların olasılıkla ticari amaçlarla melhem ya da parfüm taşımada bir nakil kabı olarak kullanıldığına işaret etmektedir.

Gre Virike kabının ağız kenarı ve boynu içindeki aşınma izleri, kabın ağzının bir tıpa ile kapatılmış olduğuna işaret etmektedir. Boynun dış yüzeyinde de aşınma izlerinin bulunuşu, şişenin boyundan bağlanarak taşınmış olabileceğini, ya da ağzını kapatan tıpanın üzerine gerilen bir deri parçasının boyna bağlanarak kabın içindeki sıvının dışarı akmasının önlendiğini göstermektedir. Kap gövdesi üzerinde boyundan itibaren dibe kadar inen verev aşınma izleri, omuz ve karın üzerinde birbirini keserek iki sıra halinde dörder baklava biçimi oluşturmaktadır. Bu izler omuz kesiminde 0.535 cm genişlikte, derin aşınmalar şeklinde başlamakta, gövdenin alt bölümüne doğru 0.425 cm genişlikte daha sığ izler halinde devam etmekte, ancak alt karın bölgesinden dibe kadar olan kesimde izlenememektedir. Gövdenin alt kesiminde yer yer korunmuş olan beyaz izler, çürümüş bir organik maddenin kalıntıları olmalıdır.

"Suriye şişeleri’nin yayınlanan fotoğrafları incelendiğinde, Tell Chuera’ da bulunan bir şişenin[72] yatay perdah izli yüzey üzerinde iki diagonal beyaz şerit ve Titriş Höyük şişesi[73] üzerinde de baklava dilimlerini andıran beyaz hatlar görünmesine karşın, bunların Gre Virike şişesindekilerle aynı nitelikte olup olmadıkları kesin olarak anlaşılamamıştır. Bu şişelere ilişkin yayınlarda da benzeri izlerden söz edilmemiştir[74]. Buna karşın Tell Banat'ta bulunan, yaklaşık 14-15 cm. boyutlarda beş çömlekçik üzerinde belirlenen baklava deseni oluşturan çizgilerin, bu kapların bir file içinde asılarak kullanıldığını kanıtlayan izler olduğu belirtilmiştir[75].

Eski Önasya ve Akdeniz'de büyük boyutlu kapların özellikle içleri dolu iken ağırlaşmaları nedeniyle kulplarından bağlanan ipler ya da bir file yardımı ile taşındıkları bilinmektedir. İp delikli tutamakları olan ya da üzerinde iple taşındığına ilişkin izler bulunan kaplar, taşıma ya da bir yere asma işleminin nasıl yapıldığı hakkında fikir vermektedir.

Fara'da bulunan Erhanedanlar II Çağına ait bir silindir mühür baskısında[76] ve Hafaca'da MÖ. 3. bin başlarına tarihlenen alabastardan yapılmış bir adak levhası üzerinde[77] iki kişinin büyük bir kabı taşıdığı tasvir edilmiştir. Bu sahnelerde kabın dibinin oturtulduğu çanak biçimli bir sepetten çıkan iplerin, iki kişinin omuzlarındaki sopaya asıldığı görülmektedir (Şekil 4). Mısır'da MÖ. 15. yüzyıla tarihlenen Rekhmara'nm mezar freski üzerinde, Kenan ülkesinden getirilen içi şarap dolu bir amphoranın taşınışı tasvir edilmiştir[78]. Bu tasvirde kap, iki kişinin omuzlarına aldıkları sopaya asılmış bir file içerisinde taşınmaktadır (Şekil 5). Hatnofer'in aynı çağa tarihlenen mezarında bir sepet içerisinde keten kordonlarla makrame tarzında örülmüş bir file bulunmuştur[79]. Filenin dip kısmında kabın dip kısmının geçirilmesi için yapraklardan bir kasnak oluşturulmuş, sapları da yukarıdan bir sopaya geçirilecek biçimde örülmüştür. Bu file bir amphoranın taşınması için uygun boyutlarda üretilmiştir. Gre Virike şişesi üzerindeki izlerin kabın daralarak sivri dibin oluştuğu alt karın kesiminde izlenememesi, bu kabın benzeri bir kasnağa sahip bir file içerisinde taşındığını düşündürmektedir.

Eski Önasya tasvirlerinde küçük boyutlu şişelerin genellikle boyundan ya da dipten tutularak taşındıkları görülmektedir. Akkad ve III. Ur Çağı geçiş evresine tarihlenen Suriye kökenli silindir mühür baskılarında "Suriye şişeleri" tanrıların elinde (Şekil 3)[80] ya da mühür sahnesinin boş kalan kesimlerinde doldurma motifi[81] olarak görülmektedir. Bir Suriye Grubu silindir mühür baskısında bir kişinin üzerinde taşıdığı nesnenin[82] bir çanta mı, ya da bir kap mı olduğu belirgin değildir.

Gre Virike şişesi üzerindeki izlerin ipten ya da deri şeritlerden üretilmiş bir fileye (Şekil 2) ait olabileceği göz önüne alındığında, "Suriye şişeleri"nin de bir file içerisinde kişilerin üzerinde, ya da giysinin bir tarafına bağlanarak taşındıkları düşünülebilir. Bu kaplar evin herhangi bir yerindeki kancaya bir file içerisinde asılmış ve içindeki maddeye gerek duyuldukça asıldıkları yerden alınmış olmalıdır. Gre Virike kabı, büyük olasılıkla günlük hayatta bu biçimde kullanılan bir kaptı ve ölen bir çocuğun mezarına, ona öteki dünyada da kullanabilmesi için bırakılmıştı. Kabın üzerindeki, olasılıkla çürümüş organik maddeye ait beyaz kalıntılar, bu şişenin içinde taşındığı file ile birlikte mezara bırakıldığına işaret etmektedir.








KAYNAKÇA

Abay, E. (1997), Die Keramik der Frühbronzezeit in Anatolien mit “syrischen Affinitäten”. Münster: Ugarit Verlag.

Algaze, G., M. A. Erins, M. L. Ingraham, L. Marfoe ve K. A. Yener. (1990), Town and Country in Southeastern Anatolia II: The Stratigraphie Sequence at Kurban Höyük. Chicago: The Oriental Institute.

Algaze, G., A. Mısır ve T. Wilkinson. (1992). "Şanlıurfa Museum / University of California Excavaüons and Surveys at Titriş Höyük, 1991: A Preliminary Report", Anatolica 18: 33430.

Algaze, G. ve diğerleri. (1994). "Titriş Höyük. A Small ERA Urban Center in Southeastern Anatolia: The 1994 Season", Anatolica 21: 13-64.

Alkım, H. (1979). "Gedikli (Karahöyük) Çanak-Çömleğine Toplu Bir Bakış", VIII. Türk Tarih Kongresi I: 135-142.

Alkım, U. B. (1964). "İslahiye Bölgesinde Türk Tarih Kurumu Adına 1955- 1962 Yılları Arasında Yapılan Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar", Türk Tarih Kurumu Yıllık Konferansları I: 165-178.

Alkım, U. B. (1965). "Archaeological Activities in Turkey (1962), Orientalia Nova Series 33: 503-507.

Alkım, U. B. (1969). "The Amantis Region in Turkey. New Light on the Historical Geography and Archaeology", Archaeology 22: 280-286.

Alkım, U. B. ve H. Alkım. (1966). "Gedikli (Karahöyük) Kazısı Birinci Ön- Rapor. First Preliminary Report", Belleten XXX (117): 1-56.

Blegen, C. W.,J. L. Caskey, M. Rawson ve J. Sperling. (1950), Troyl: General Introduction, The First and Second Settlements. Princeton: Princeton University Press.

Blegen, C. W„J. L. Caskey ve M. Rawson. (1951), Troy II: The Third, Fourth and Fifth Settlements. Princeton: Princeton University Press.

Braidwood, R. J. ve L. S. Braidwood. (I960). Excavations in the Plain of Antioch I: The Earlier Assemblages, Phases A-J. Chicago: The University of Chicago Press.

Campbell, S. (2002). "Questions of Definition in die Early Bronze Age of the Tishrin Dam", C. Marro ve H. Hauptmann (eds.) Chronologies des Pays du Caucase el de L'euphrate aux IV‘-III' Millenaires. Paris: De Boccard: 53-63.

Cole, S. M. (1979). "Landtransport without Wheels, Roads and Bridges“, C. Singer ve diğerleri (eds), A History of Technology I: From Early Times to Fall of Anient Empires, c. 500 B.C. Oxford: The Clarendon Press: 704-715.

Conti, A. M. ve C. Persian!. (1993). "When Worlds Collide. Cultural Developments in Eastern Anatolia in the Early Bronze Age", M. Frangipane ve diğerleri (Eds.), Between the Rivers and over the Mountains. Archaeologica Anatolica et Mesopotatnica. Alba Palmieri Dedicata. Rome: Gruppo Editoriale In tern azion ale: 361-413.

Dornemann, R. H. (1988). "Tell Hadidi: One Bronze Age Site Among Many in the Tabqa Dam Salvage Area", Bulletin of the American Schools of Oriental Research 270: 13-42.

Efe, T. (1999). "Küllüoba 1997 Kazısı", XX. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 165- 181.

Erkanal, A. (1993), Anadolu'da Bulunan Suriye Kökenli Mühürler ve Mühür Baskıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Fielden, K. (1977). "Tell Brak 1976: The Pottery", Iraq 39: 245-256.

Fitz, V. (1984). "Steinzeug vom Teil Chnëra: Das früheste Beispiel für die Herstellung dicht gebrannter Keramik", Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie 74: 123-132.

Frankfort, H. (1939), Cylinder Seals. London: Macmillan and Co.

Fugmann, E. (1958), Hama II/l. Fouilles et Recherches 1931-1938. Copenhague: Carlsberg.

Goldman, H. (1956), Excavations at Gözlü Kule, Tarsus II: From the Neolithic through the Bronze Age. Princeton: Princeton University Press.

Grace, V. R. (1961), Amphoras and Ancient Wine Trade. Excavations of the Athenian Agora, Picture Kook 6. American School of Classical Studies at Athens. Princeton: ASCS Athens.

Hauptmann, H. (1969/70). "Norşuntepe, Historische Geographie mid Ergebnisse der Grabungen 1968/69", Istanbuler Mitteilungen 19/20: 21-78.

Hauptmann, H. (2000). "Zur Chronologie des 3. Jahrtausends v. Chr. am oberen Euphrat Aufgrund der Stratigraphie des Norşuntepe", C. Mario ve H. Hauptmann (Eds.), Chronologies des Pays du Caucase et de L'euphrate aux IV-1II‘ Millenaires. Paris: De Boccard: 419-438.

Heinz, M. (1992), Teil Archana / Alalakh: Die Schichten VII-XVII. Neukirchen-Vluyn: Butzon & Kevelaer.

Hrouda, B. (1991), Der alte Orient. Geschichte und Kultur des alten Vorderasiens. München: Bertelsmann Verlag GmbH.

Ingholt, H. (1940), Rapport Prélitninaire Sur sept campagnes de fouilles a Hama en Syrie (1932-1938). Kobenhavn: Munksgaard.

Jamieson, A. S. (1993). " Ehe Euphrates Valley and Early Bronze Age Ceramic Traditions", Abr-Nalırain 31: 36-92.

Kampschulte, I. ve W. Orthmann. (1984), Gräber des 3. Jahrtausends im syrischen Euphrattal. Ausgrabungen bei Tawi 1975 und 1978. Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh.

Kontani, R. (1995). "Relations Between Kültepe and Northern Syria During the Third Millennium BC", Bulletin of the Ancient Orient Museum XVI: 109-142.

Kühne, H. (1976), Die Keramik vom Tell Chüera und ihre Beziehungen zu Funden aus Syrien-Palästina, der Türkei und dem Iraq. Berlin: Gebr. Mann Verlag.

Kühne, H. ve G. Schneidet . (1988). "Neue Untersuchungen zur metallischen Ware”, Damaszener Mitteilungen 3: 83-139.

Lebeau, M. (1986). "Rapport préliminaire sur la deuxième Campagne de fouilles â Tell Melebiya (Moyen-Khabour-ptintemps 1985)", Akkadica 49: 1-16.

Lebeau, M. (2000). "Stratified Archaeological Evidence and Compared Peri-odizations in the Syrian Jezirah During the Third Millennium BC", C. Marro ve H. Hauptmann (Eds.), Chronologies des Pays du Caucase et de L'euphrate aux IV-HF Millenaires. Paris: De Boccard: 167-192.

van Loon, M. (1979). "1974 and 1975 Preliminary Results of die Excavations at Selenkahiye Near Meskene, Syria", Annual of the Schools of Oriental Research 44: 97-112.

Mallowan, M. E. L. (1946). "Excavations in the Balih Valley", Iraq 8: 111-159.

Al-Maqdissi, M. ve M. Yabroudi. (1987). "Chronique Archéologique Syria. Poterie du Bronze Ancien IV de la Vallée de 1'Oronte", Syria 64: 291- 295.

Marfoe, L. ve diğerleri (1986). "The Chicago Euphrates Archaeological Project 1980-1984: An Interim Report", Anatolica 13: 37-147.

Mazzoni, S. (1985a). "Elements of Ceramic Cultures of Early Syrian Ebla in Comparison with Syro-Palestinian EB IV", Bulletin of the American Schools of Oriental Research 257: 1-18.

Mazzoni, S. (1985b). "Frontières Céramiques et le Haut Euphrate au Bronze Ancien IV", Mari Annales de Recherches Interdisciplinaires 4: 561- 577.

Mellink, M.J. (1962). "The Prehistory of Syrio-Cilicia", Bibliotheca Orientalis 19: 219-226.

Mellink, M.J. (1965a). "Anatolian Chronology" R. W. Ehrich (Ed.), Chronologies in Old World Archaeology. London: The University of Chicago Press: 101-131.

Mellink, M.J. (1965b). "Archaeology in Asia Minor", American Journal of Archaeology 69: 133-149.

Mellink, M.J. (1992). "Anatolian Chronology" R. W. Ehrich (Ed.), Chronologies in Old World Archaeology. London: The University of Chicago Press: 207-220.

Moortgat, A. (1960), Teil Chuëra in Nordost-Syrien. Bericht über die zweite Grabungskampagne 1959. Wiesbaden: Otto Harrasowitz.

Moortgat, A. (1988), Vorderasiatische Rollsiegel. Berlin: Gebr. Mann Verlag.

Orthmann, W. (1963). Die Keramik der frühen Bronzezeit aus Inneranatolien. Berlin: Gebr. Mann Verlag.

Orthmann, W. (1981). Halawa 1977-1979. Vorläufiger Bericht über die 1. bis 3. Grabungskampagne. Bonn: Habelt.

Orthmann, W. ve A. Pruß. (1995). "Der Palast F", W. Orthmann ve diğerleri (eds.), Ausgrabungen in Teil Chuëra in Nordost-Syrien I: Vorbericht über die Grabungskampagnen 1986 bis 1992. Saarbrücken: Saarbrücker Druckerei und Verlag: 121-172.

Orthmann, W. ve E. Rova. (1991). Gräber des 3. ft. v. Chr. im syrischen Euphrattal 2. Ausgrabungen in Wreide. Bonn: Saarbrücker Druckerei und Verlag.

von der Osten, H. H. (1937). The Alishar Hüyük III: Seasons of 1930-32. Chicago: The University of Chicago Press.

Ökse, A. T. (2001). "Gre Virike 1999 Kazısı", N. Tuna ve diğerleri (eds.), Ilıştı ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi: 263-307.

Öktü, A. (1973). Die Intermediate-Keramik in Kleinasien. Freie Universität Berlin: Doktora Tezi.

Özgen, E. (1989/90). "Oylum Höyük. A Brief Account of Investigations Conducted in 1987 and 1989", Anatolica 16: 21-19.

Özgen, E., B. Helwing ve H. Tekin. (1997). "Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen auf dem Oylum Höyük", Istanbuler Mitteilungen 17: 39-90.

Özgüç, N. (1957). "Marble Idols and Statuettes from the Excavations at Kültepe". Belleten 21 (81): 71- 80.

Özgüç, N. (1968a), Kaniş Kanunu lb Katı Mühürleri ve Mühür Baskıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Özgüç, N. (1968b). "Afyonkarahisar, Kayseri ve Malatya Çenesinden Derlenmiş Olan Mühürler", Anadolu 10: 155-178,

Özgüç, T. (1986). "New Observations on the Relationship of Kültepe with Southeast Anatolia and North Syria during the Third Millennium B.C.", J. V. Canby, E. Porada, B. S. Ridgway ve T. Stech (Eds.), Ancient Anatolia: Aspects of Change and Cultural Development. Essays in Honor of M. J. Mellink. Madison: The University of Wisconsin Press: 31-47.

Özten, A. (1989). "A Group of Early Bronze Age Pottery from the Konya and Niğde Region", in: K. Emre ve diğerleri (eds.), Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor ofT. Özgüç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: 407-418.

Parrot, A. (1956). Le Temple D'Ishtar. Mission Archéologique de Mari 1. Paris: Lib. Orientaliste, Paul Geutimer.

Parzinger, H. (1993). Studien zur Chronologie und Kulturgeschichte des Jungstein-, Kupfer- und Frühbronzezeit zwischen Karpaten und mittlerem Taurus. Mainz: Verlag Phillipp von Zabern.

Podzuwcit, C. (1979), Trojanische Gefäß formen der Frühbronzezeit in Anatolien, der Ägäis und angrenzenden Gebieten. Mainz: Verlag Philipp von Zabern.

Porter. A. (1995). "Teil Banal-Tomb I", Damaszener Mitteilungen 8: 1-50.

Prag, K. (1970). "The Deep Sounding at Harran in Turkey", Levant 2: 63-94.

Pruß, A. (2000). "The Metallic Ware of Upper Mesopotamia: Definition, Chronology and Distribution", C. Mario ve II. Hauptmann (eds.), Chronologies des Pays du Caucase et de L'euphrate aux IV'-IIT Millenaires. Paris: De Boccaid: 193-203.

Roehring, C. H. (2002). "Life Along die Nile. Three Egyptians of Ancient Thebes". The Metropolitan Museum of Art Bulletin, LX (1): 4-56.

Sagona, A. (1986). "An Early Bronze Age IV Tomb at al-Qitar, Syria", Abr- Nahrain 24: 107-119.

Schachner, Ş. ve A. Schachner. (1995). "Eine ‘syrische’ Flasche aus Fara", Mitteilungen der deutschen Oricntgesellschaft 127: 83-96.

Schliemann, H. (1874). Atlas des Antiquités Troyennes. Leipzig: F. A. Brockhaus.

Schliemann, H. (1881). Ilios: Stadt und Land der Trojaner. Leipzig: F. A. Brockhaus.

Schmidt, H. (1902). Trojanische Altertümer. Berlin: Georg Reimer Verlag.

Schneider, G. (1989). "A Technical Study of North-Mesopotamian Stone Ware", World Archaeology 21 (1): 30-50.

Schneider, G. (1994). “Rohstoffe und Brenntechnik von Keramik in Nord-mesopotamien“, R.-B. Wanke (ed.), Handwerk und Technologie im Alten Orient. Ein Beitrag zur Geschichte der Technik im Altertum. Mainz: Philipp von Zabern: 99-109.

Schwartz., G. M. (1988). A Ceramic Chronology from Tell Leilan: Operation 1. New Haven / London: Yale University Press.

Spanos, P. Z. (1972). Untersuchung über den bei Homer 'depas amphiky- pellon'genannten Gefäßtypus, Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.

Spanos, P. Z. ve E. Strommenger. (1993). "Zu den Beziehungen zwischen Nordwestanatolien und Nordsyrien/ Nordmesopotamien im III.Jahrtausend vor Christus", M. J. Mellink, E. Porada ve T. Özgüç (Eds.), Aspects of Art and Iconography. Anatolia and its Neighbours. Studies in Honor of N. Özgüç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: 573-578.

Strommenger, E. (1970a). "Keramik", E. Heinrich ve diğerleri, "Zweiter Vorläufiger Bericht über die von der deutschen Orientgesellschaft und Mitteln der Stiftung Volkswagenwerk in Habuba Kabira und in Mumbaqat unternommenen archäologischen Untersuchungen", Mitteilungen der deutschen Orientgesellschaft 102: 45-50.

Strommenger, E. (1970b). "Keramik", E. Heinrich ve diğerleri, "Uber die von der DOG mit Mitteln der Stiftung Volkswagenwerk in Habuba Kabira und in Mumbaqat unternommenen archäologischen Untersuchungen", Annales Archéologiques Arabes Syriennes 20: 25-44.

Suleiman, A. (1984). "Excavations at Ansari-Aleppo for the Seasons 1973- 1980. Early and Middle Bronze Age", Akkadica 40: 1-16.

Thureau-Dangin, F. ve M. Dunand. (1936). Til Barsip. Paris: Libriairie Orientalist, Paul Geuthner.

WaTelin, L. C. (1934). Excavations at Kish IV. 1925-1930. Paris: Libriairie Orientalist, Paul Geudmer.

Woolley, C. L. (1914). "Hittite Burial Customs", Annals of Archaeology and Anthropology 6: 87-98.

Woolley, C. L. (1921), Carcemish II: The Town Defences. London: Prrit. Mus.

Woolley, C. L. (1955). Alalakh. An Account of the Excavations at Tell Atchana in the Hatay, 1937-1949. Oxford: Oxford University Press.

Woolley, C. L. ve R. D. Barnett. (1952), Carchemish III: The Excavations in the Inner Town. London: The Trustees of the British Museum.

Yakar, J. (1985). The Later Prehistory of Anatolia: The Late Chalcolithic and Early Bronze Age. Oxford: British Archaeological Report Publications.

Dipnotlar

  1. Grace 1961.
  2. Van Loon 1979: 111; Erkanal 1993: 143.
  3. Kühne ve Schneider 1988: 111; Schneider 1994: 106 v.d.
  4. Mallowan 1966: 91; Prag 1970: 78, 81.
  5. Woolley ve Barnett 1952: 228
  6. Braidwood ve Braidwood 1960: 370; Thureau-Dangin ve Dunand 1936; 105.
  7. Kühne 1976: 33-34; Hauptmann 1969/70:41.
  8. Schwartz 1988: 31, 41.
  9. Woolley 1914:91.
  10. Moortgat 1965: 46-47; aynı yazar 1967: 38; Orthmann ve Rova 1991: 72 v.d.; Heinz 1992: 64
  11. Woolley 1914: 91; Mallowan 1947: 29.
  12. Woolley 1914: 91; Thureau-Dangin ve Dunand 1936: 105; Woolley ve Barnett 1952: 228; Braidwood ve Braidwood 1960: 450; Mellink 1965a: 111; Prag 1970: 78-81; Spanos 1972: 20; Fielden 1977: 249; Abay 1997: 34, Ware 6.1.
  13. Strotnmenger 1970a: 46; Kühne 1976: 35; Orthmann ve Rova 1991: 72 v.d.
  14. Parzinger 1993: 279.
  15. Spanos 1972: 84.
  16. Kühne 1976: 56.
  17. Orthmann ve Rova 1991: 75.
  18. Fitz 1984: 124; Kühne ve Schneider 1988: 118.
  19. Pruß 2000; 196.
  20. Braidwood ve Braidwood 1960: 435 v.d.
  21. Kühne 1976: 73 v.d.
  22. Campbell 2000: 56, 58.
  23. Ökse 2001: Nr. J9/028. Gre Virike’de bulunan kap, Berlin'de 2000 yılında düzenlenen Der İnstrumentum. Tagung "Die Rolle des Handwerks und seiner Produkte in voschrifthistorischen und schrifdüslorischen Gesellschaften im Vergleich” adh kongrede “Eine ’syrische’ Flasche mit Netzspuren” başlıklı bildiri ile tanıtılmıştır.
  24. Munsell kataloguna göre gri hamur rengi: 10 YR 5/1. gri yüzey rengi: 10 YR 4/1 ve yüzeydeki siyah alacalı renk varyasyonu 7.5 YR 3/0.
  25. Kühne 1976: Abb. 65, Taf. 7:7; Schachner ve Schachner: 93 v.d., Form IIc; Abay 1997: 234, 386 v.d., 391 v.d., Flaschentyp III.
  26. Orthmann 1963b: Taf. 100; Kühne 1976: 65, Karte II; Kontani 1995: 114-115; Schachner ve Schachner 1995: 93 v.d.; Abay 1997: 34 v.d.
  27. Dornemann 1988: Fig. 15:18, 20:12.
  28. Orthmann ve Rova 1991: Abb. 18: W 54 A:79, 23: W 54 C:76
  29. Spanos ve Strommenger 1993: 577-578.
  30. Kampschulte ve Orthmann 1984: Taf. 11:107, 108.
  31. Woolley 1914: 87 v.d., Pl. 23:12.
  32. Spanos ve Strommenger 1993: Pl. 105:2.
  33. Strommenger 1970a: 46-49, Abb. 12d; aynı yazar 1970b: 32, Abb. 10d
  34. Orthmann 1981: Taf. 59: 28. 30; Jamieson 1993: 91. Fig. 3.
  35. Lebeau 1986: 26, 35. Taf. IV: 4; Spanos ve Strommenger 1993: 577.
  36. Sagona 1986: 109, 115-116. Fig. 3:2.
  37. Parrot 1956: 227-228. fig. 109: 787.
  38. Algaze ve diğerleri 1990: 326, 380 v.d., Pl. 133:1; Marfoe ve diğerleri 1986: 136, Fig. 25:A.
  39. Algaze ve diğerleri 1990: Pl. 78:C.
  40. Algaze ve diğerleri 1990: 345; aynı yazarlar 1992, 56, 39, Fig. 11; aynı yazarlar 1995, 25, Fig. 26.
  41. Abay 1997; 159, 197, 233. Abb. 229e
  42. Mazzoni 1985a: 11, Fig. 3:6-10; aynı yazar 1985b: 569 v.d., Fig. 6:3, 6, 7.
  43. Suleiman 1984: Pl. VII: 65.
  44. Mallowan 1946: 154, Fig. 12:16.
  45. Moortgat 1960: 6, Abb. 6; Kühne 1976: 64, Abb. 65, Taf. 7:7.
  46. Fielden 1977: Pl. XI:26.
  47. Schachner ve Schachner 1995: 87; Abay 1997:197, 233, 342, Fig. 46.
  48. Lebeau 2000: Table III-V; Pruß 2000:196.
  49. Woolley 1955: 313; Mellink 1962: 222; Heinz 1992: 41-43, 64. Taf. 47-49.
  50. Braidwood ve Braidwood 1960: 480, 521, Fig. 348.
  51. Alkım, U. B. 1964: 174, Res. 26; aynı yazar 1965: 505-506; aynı yazar 1969: 283. 288
  52. Alkım ve Alkım 1966: 44-47, Fig. 32; Alkım, U. B. 1968: 100; Alkım. H. 1979: 91, 136. 140, Res. 27.
  53. Özgen 1989-90: 26, Fig. 1:5; Özgen ve diğerleri 1997: 62. Abb. 15:2, 3. 5, 7
  54. Goldman 1956: 134, 154, Fig. 268:617.
  55. aynı eser Fig. 268: 614.616
  56. Braidwood ve Braidwood 1960: 451. Fig. 348.
  57. Maqdissi 1987: 291. Fig. 4:3.
  58. Ingholt 1940: PI. XII, 3; Fugmann 1958: 74, Fig 93: 3 A 674, S. 77, Fig. 98: 3 A 647, 3 A 879.
  59. Parrot 1956: 209, 222, PI. LXX. Fig. 100, Nr. 379, Fig. 107.
  60. Watelin 1934: 16. PI. 16:3.
  61. Schachner ve Schachner 1995.
  62. Mellink 1962: 226; ayın yazar 1965a: 117; Conti ve Persiani 1993: 363 v.d., 387. Fig. 12:12.
  63. Hauptmann 1969/70: 53, Abb. 12:9; aynı yazar 2000: 424, Abb. 7:11; Mellink 1992: 214.
  64. Özgüç, N. 1957: 68. 78. Abb. 27:81; Orthmann 1963b; 105, 11-12, Taf. 1:1/6; Özgüç, T. 1963: 34; aynı yazar 1986: 34. III. 3:3, 6, 7; Mellink 1965a: 113; Spanos 1972: 84; Öktû 1973: Taf. 58:I-k/01 ve 03
  65. Mellink 1965b: 135; Öktü 1973: 265, 105, Taf. 58: I-k/02; Özgüç, T. 1986: Fig. 3:8.
  66. Özten 1989:409, PI. 124:5, Fig. 39.
  67. von der Osten 1937: 171. 176. Fig. 168: d 2762, PI. VIII; Orthmann 1963b: 91, Taf. 11.2173-2174.
  68. Efe 1999: 175, Çiz. 5:1.
  69. Aynı eser 175, Çiz, 5:3.
  70. Schliemann 1881: 441. Nr. 408, S. 604. Nr. 1124; Schmidt 1902: 78, No. 1824; Blegen 1950:PI. 130: B5; aynı yazar 1951: 27, PI. 70: 34.750; Podzuweit 1979: 182, Taf. 11A. Typ IIIa.
  71. Schliemann 1874; 36. Taf. 130, No. 2576.
  72. Moortgat 1960: Abb. 6.
  73. Algaze ve diğerleri 1995: Fig. 26.
  74. G. Algaze ile yapılan sözlü görüşmede de Titriş Höyük şişeleri üzerinde bu biçimde aşınma izlerine rastlanmadığı belirtilmiştir. Bu bilgi için kendisine şükranlarımı sunarım.
  75. Porter 1995:20. Fig. 16: P19, P50. P21.
  76. Frankfort 1939: PI. XI: f.
  77. Cole 1979: 705, Fig. 505; Hrouda 1991: 332.
  78. Grace 1961: Fig. 12.
  79. Roehring 2002: 37, Fig. 49.
  80. Moortgat 1988^3, 105, Taf. 34:253, 62:523; N. Özgüç 1968 a. 19, 31. Taf. XXVI:3; Erkanal 1993, Lev. 71: VII 7-B/01, VII7-X/01.
  81. Özgüç. N. 1968 a: 17, 28, Taf. XV: A; Erkanal 1993: 143, Lev. 71: V 1-A/02,1-A/09.
  82. Özgüç, N. 1968 b: 161 v.d., Lev. XLVII, 2; Erkanal 1993: 59. Lev. 22. 39. No. V 2-X/05.

Şekil ve Tablolar