Kuzey Mezopotamya (Irak’ın kuzeyindeki Dohuk, Musul, Erbil, Kerkük, Süleymaniye ve Diyala bölgeleri) ve Kuzeydoğu Suriye (Yukarı ve kısmen de Orta Habur bölgeleri) bölgelerinin, M.Ö. 3. bindeki en problemli konIIIarından birini oluşturan Ninive 5 kültürü; bezemesiz, boya bezemeli ya da çizi-oyma bezemeli olarak karşımıza çıkan seramik grupları ile tanınmaktadır[1]. Ninive 5 terimi, söz konusu seramik türünü ifade ettiği gibi, ele geçtiği dönemi ve ilgili malzemeyi üreten kültürü tanımlayan bir anlam da taşımaktadır[2]. Geç Uruk seramiğinden geliştiği düşünülen Ninive 5 seramiğinde, zengin motif ve kompozisyonların görüldüğü bezemeli örnekler ince bir işçiliğe sahiptir. Boya bezemeli seramik, çizi-oyma bezemeli seramiğe göre daha erken bir evreye aittir. Bezemesiz seramik konusunda ise belirgin bir tarihlendirme yapılamamaktadır[3].
Mardin ili Nusaybin ilçesinde yer alan Girnavaz’da, Prof. Dr. Hayat Erkanal başkanlığında 1982-1991 yılları arasında gerçekleştirilen kazılar, bölgenin Mezopotamya ve Suriye kültürleri ile ilişkilerini ortaya koyan önemli bilgiler sağlamıştır[4]. Geç Uruk Devri’nden Geç Asur Devri’nin sonlarına kadar kesintisiz yerleşim gösteren bu merkezde, Ninive 5 kültürü de kuvvetli bir biçimde temsil edilmektedir[5]. Buna karşılık, Girnavaz’ın önemi komşu bölgelerde çalışmalar yapan bilim adamları tarafından çok geç fark edilmiş ve son yıllarda önem kazanmaya başlamıştır[6].
Girnavaz’daki kazı çalışmaları devam ederken, bölgede sınırlı yüzey araştırmaları da yapılmıştır. Bu merkezin hemen doğusunda sıralanan bir dizi yerleşim, Ninive 5 kültürü konusunda büyük önem taşımaktadır (Harita). Bunlardan ilki, Nusaybin’in 8 km. kuzeydoğusunda Duruca beldesinde bulunan Kertvin’dir[7]. Tepeüstü köyündeki Tell Minar 22 km. ve Girmeli beldesinin altında kalan Giremira 30 km. kuzeydoğudadır[8]. Her iki merkezde de, günümüz yerleşmelerinin neden olduğu ağır bir tahribat söz konusudur. Daha iyi korunduğu söylenebilecek Tell Minar’ın güneybatı yamacında evler bulunmaktadır. Bu evlere IIIaşım, höyüğün kuzey kısmından açılan bir yol ile sağlanmıştır (Resim 1-2). Giremira çok daha kötü bir durumdadır. Höyüğün güney yarısı tamamen evlerle kaplanmıştır. Kuzey kesimi ise açılan yollar ve toprak alınması nedeniyle tahrip olmaktadır (Resim 3-4).
Tell Minar ve Giremira’da, Ninive 5 seramiği ile birlikte, yine M.Ö. 3. bine ait basit yalın seramik, meTallk seramik, M.Ö. 2. bine ait Habur seramiği ve M.Ö. 1. bine ait Geç Assur seramiği de bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, Helenistik, Roma ve Ortaçağ dönemlerine ait parçalar da bulunmuştur. Çalışma kapsamında değerlendirilen Ninive 5 seramiği örnekleri 24 parçadan oluşmaktadır. Bunlardan 11’i Tell Minar ve 13’ü Giremira’dan ele geçmiştir. Her iki merkezden de 4’er parça çizi-oyma bezemelidir. Çok ince ve ince niTellkli bir hamur yapısına sahip olan malzeme; çanak, bardak ve çömlek formundaki ağız kenarı parçaları, dip parçaları ve bezemeli gövde parçaları olmak üzere beş grupta toplanmaktadır[9]. Parçaların formları, bezeme kompozisyonları ve hamur yapıları, Girnavaz ve Kertvin’den ele geçen buluntIIIar ile büyük bir benzerlik göstermektedir[10].
Malzemenin değerlendirmesine geçmeden önce, kendine özgü bir terminolojiye sahip olan Ninive 5 kültürünün kronolojisi üzerinde durmak gerekmektedir. Ninive 5 kültürü, kap formları ve bezeme tiplerinde görülen gelişmelere göre kendi içerisinde altı döneme ayrılmaktadır. Özellikle son yıllarda elde edilen veriler sayesinde, bu dönemlerin Güney Mezopotamya ve Suriye Cezire’si kronolojilerine göre hangi devirler arasında yer aldığı hemen hemen kesin olarak saptanmıştır[11].
Kuzey Mezopotamya ve Kuzeydoğu Suriye’de, Uruk Devri yaklaşık yüz yıl daha uzun sürmüştür. Bu bölgelerde Son Uruk (Terminal Uruk) döneminden sonra ortaya çıkan Ninive 5 kültürünün ilk safhası, Cemdet Nasr Devri’nin sonlan ile I. Erken Hanedanlar Devri’nin başları arasında yer aldığı kabul edilen Geçiş dönemidir. Boya bezemeli seramiğin ilk örneklerinin görüldüğü bu dönemde, çizi bezemeli seramik yoktur. Sonraki safha, I. Erken Hanedanlar Devri’nin başları ile paralel olduğu anlaşılan Ara dönemdir. Boya bezemeli seramiğin gelişimini sürdürdüğü bu dönemde, çizi bezemeli ilk örneklerin de ortaya çıktığı düşünülmektedir. Suriye Cezire’si kronolojisine göre, Geçiş dönemi ve Ara dönem Erken Cezire 0 safhası içinde yer almaktadır.
Boya ve Erken Çizi Bezeme dönemi, I. Erken Hanedanlar Devri’nin büyük bir kısmını kapsamaktadır. Boya bezemeli seramiğin en olgun evresi olan bu safhada, çizi bezemeli seramik de belirgin bir şekilde görülmektedir. Bunu takip eden Çizi ve Oyma Bezeme döneminin, 1. Erken Hanedanlar Devri’nin sonları ile II. Erken Hanedanlar Devri’nin başları arasında yer aldığı düşünülmektedir. Bu dönemde boya bezemeli seramik devam etmekle birlikte sayısal olarak azalmıştır. Diğer grupta ise çizi bezeme ile birlikte, oyma bezeme başta olmak üzere daha derin süsleme teknikleri de ortaya çıkmıştır. Suriye Cezire’si kronolojisine göre, Boya ve Erken Çizi Bezeme dönemi ile Çizi ve Oyma Bezeme dönemi Elken Cezire I safhası içindedir.
Boya bezemeli seramiğin bulunmadığı Geç Oyma Bezeme dönemi. II. Erken Hanedanlar Devri’nin sonları ile IIIa evresinin başları arasına yerleştirilmektedir. Suriye Cezire’si kronolojisine göre. Erken Cezire II evresi içindedir. Son safha olan Post Ninive 5 dönemi ise Erken Hanedanlar IIIa evresinin başlarından itibaren gelişim göstermektedir. Suriye Cezire’si kronolojisine göre, dönemin başlangıcı Erken Cezire IIIa evresinin başlarına verilmektedir.
Giremira’dan bulunan 3 örnekle temsil edilen çanak formundaki parçalar iki ayrı tiptedir. İlk tip, hafif içe eğik dik duruşlu, basit ağız kenarlı ve dışbükey gövdelidir (Levha 1, 1-2). Yuvarlak, yuvarlatılmış düz ya da düz dipli olan benzerleri Tepe Gawra[12], Tell Brak[13], Chagar Bazar[14], Girharrin[15] ve Tell Leilan’dan[16] ele geçmiştir.
İkinci çanak tipi ise hafif içe eğik dik duruşlu, dışa kalınlaştırılmış ağız kenarlı ve dışbükey gövdelidir (Levha 1,3). Düz dipli olan benzerleri Ninive[17], Tell Karrana 3[18], Tepe Gawra[19], Tell Leilan[20], Tell Durdara[21], Tall al-Raqa'i[22], Tell Jigan[23], Tell Brak[24], Girharrin[25], Tell Barri[26], Tell Fisna[27], Tell Jessary[28] ve Chagar Bazar’dan[29] bulunmuştur.
Tell Minar’dan 5 ve Giremira’dan 6 örneği bulunan bardak formundaki 11 parça, beş ayrı tiptedir. Bunlardan dik duruşlu, basit ağız kenarlı ve düz gövdeli olan ilk tipin örneği Giremira’dan ele geçmiştir (Levha 1, 4). Yuvarlak ya da düz dipli olan benzerleri Tell Brak[30] ve Tell Leilan’dan[31] bulunmuştur.
Tell Minar ’dan ele geçen 2 örneği bulunan bardakların ikinci tipi, hafif içe eğik dik duruşlu, basit ağız kenarlı ve dışbükey gövdelidir (Levha 1, 5-6; Resim 5, 1). İlk parçanın bezemesiz olmasına karşılık, diğer parça Geç Oyma Bezeme döneminin karakteristik bir kompozisyonu ile süslenmiştir. Söz konusu süsleme, birbirlerinin ara boşluklarına gelecek şekilde iki sıra halinde yapılmış, araları sık dikey çizgilerle taralı kısa ve dolgun oyma bezeme motiflerinden oluşmaktadır[32]. Sivri dipli olan benzerleri Tell Karana 3[33], Tell Leilan[34], Chagar Bazar[35], Tell Mohammed ’ Arab[36], Tell Jigan[37] ve Tall al-Raqa'i’den[38] ele geçmiştir.
Tell Minar’dan 2 ve Giremira’dan 1 parça ile temsil edilen üçüncü bardak tipi, dik duruşlu, basit ağız kenarlı ve dışbükey gövdelidir (Levha 1, 7-9; Resim 5, 2-3). Her iki merkezden de birer örnek çizi-oyma bezemelidir. Bunlardan Giremira örneğindeki bezeme, Ninive 5 seramiğinde nadir görülen bir motiftir. Söz konusu motif, üstte ve altta iki sıra halinde işlenmiş yatay yivlerin arasında yer alan, birbirini takip eden geniş açı sıralarının içinde iki sıra sağa dönük diyagonal tarama şeklindedir (Levha 1, 8; Resim 5, 2). Motifin çok daha düzensiz yapılmış bir benzeri, Boya ve Erken Çizi Bezeme döneminde Tell Leilan’dan tanınmaktadır[39]. Tell Minar örneğindeki bezeme ise araları sık yatay çiziler ile taralı, sola dönük çift kıvrımlı açı sıraları oluşturan yivlerden meydana gelmektedir (Levha 1, 9; Resim 5, 3). Bu kompozisyonun dikey yiv sıraları ile birlikte uygulanmış benzerleri. Geç Oyma bezeme döneminde görülmektedir[40]. Yuvarlak dipli olan benzerleri Tell Kutan[41], Tell Karrana 3[42], Tell Leilan[43], Tall al- Raqa'i[44], Tell Mohammed ‘Arab[45], Chagar Bazar[46], Tell Brak[47], Tell Jigan[48], Tell Gabi West[49], Tall al-Hamidiya[50] ve Tell Germayir’den[51] bulunmuştur.
Giremira’dan 1 örneği bulunan dördüncü bardak tipi, dışa kalınlaştırılmış ağız kenarlı, dik duruşlu ve dışbükey gövdelidir (Levha 2, 10). Sivri dipli olan benzerleri Tell Fisna[52], Tell Kutan[53], Tell Brak[54], Tell Leilan[55], Tell Billa[56], Chagar Bazar[57], Ninive[58], Tell Mohammed Arab[59], Tell Barri[60], Tall al-Hamidiya[61] ve Tall al-Raqa'i’den[62] bulunmuştur.
Giremira’dan 3 ve Tell Minar’dan 1 parça ile temsil edilen son bardak tipi, dışa kalınlaştırılmış ağız kenarlı ve dik duruşludur (Levha 2, 11-14; Resim 6, 4-5). Bu tür kaplarda, gövde kabın yarısı ya da alt kısmına yakın bir noktada keskinlik oluşturduktan sonra, dibe doğru daralarak inmektedir. Her iki merkezden de birer parça bezemelidir. Çok küçük kısımları korunmuş bu parçalardaki bezeme, bardakların üçüncü tipi içinde yer alan bir örnekte üzerindeki motifin (Levha 1, 9; Resim 5, 3) dikey yiv sıraları ile birlikte uygulanmış şeklidir. Sivri, yuvarlak ya da düz dipli olan benzerleri Telul eth-Thalathat V[63], Chagar Bazar[64], Tell Brak[65], Tall al- Raqa'i[66], Mari[67], Tell Fisna[68] ve Tell Jigan’dan[69] ele geçmiştir.
Tell Minar’dan bulunan 2 örnek ile temsil edilen çömlekler iki ayn tiptedir. Bunlardan ilk tip dışa çekik aşağıya eğik ağız, kenarlı, kısa boyunlu ve yuvarlak gövdelidir (Levha 2, 15). Formun sağlam örnekleri genellikle yuvarlak diplidir. Nadir olarak düz dipli kaplar da görülmektedir. Benzerleri Chagar Bazar[70], Tall al-Hamidiya[71], Tall al-Raqa’i[72] ve Tell Fisna’dan[73] bulunmuştur.
İkinci çömlek tipi ise dışa çekik uzatılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu ve yuvarlak gövdelidir. Boynun gövde ile birleştiği kısımda bir keskinlik söz konusudur (Levha 2, 16; Resim 6, 6). Kabın gövdesi sık olarak işlenmiş dikey çizi taramalarla bezenmiştir. Bu basit bezeme şeklinin benzerleri, daha çok Geç Oyma Bezeme döneminden tanınmaktadır[74]. Yuvarlak dipli olan bir benzeri Tell Brak'dan ele geçmiştir[75].
Dip parçaları sivri, yuvarlak, düz ve pedestal olmak üzere dört ayrı tiptedir. Bardak türü kaplarda karşımıza çıkan sivri dip parçaları, her iki merkezde de çok sayıdadır (Levha 2, 17-18). Giremira’dan bulunan yuvarlak dip parçası (Levha 2, 19), Ninive 5 seramiğindeki bütün kap tiplerinde görülebilmektedir. Tell Minar ’dan ele geçen küçük düz dip parçası, çanak ve bardak türü kaplarda kullanılan bir dip şeklidir (Levha 2, 20). Giremira’dan bulunan son 2 dip parçası ise pedestal dip örnekleridir (Levha 2. 21-22). Bu dip biçimi de, Ninive 5 seramiğinde yaygın olarak bulunan ayaklı kadeh formundaki kaplarda görülmektedir.
Bunların dışında 2 gövde parçası da bezemeli olmaları bakımından önem taşımaktadır. Giremira’dan bulunan ilk örnekte, bezeme kompozisyonunun çok küçük bir kısmı korunmuştur (Levha 2, 23; Resim 6, 7). Bezeme dış kenarları diyagonal sık çiziler ile taralı, aşağıya dönük açı oluşturan iki yivden meydana gelmektedir. Bu tür bezemeye sahip bir örnek Tell Barri’den tanınmakta ve Geç Oyma Bezeme dönemine tarihlendirilmektedir[76]. Söz konusu örnekteki kompozisyon, araları diyagonal sık çiziler ile taralı, iç içe iki sıra halinde yapılmış, aşağıya ve yukarıya dönük açı oluşturan devamlı yivlerden meydana gelmektedir. Ayrıca, tam aynı olmamakla birlikte, benzer anlayışta yapılmış bir örnek de Tell Leilan’dan bilinmekte, Çizi ve Oyma Bezeme dönemine verilmektedir[77].
Tell Minar ’dan bulunan diğer parça da oldukça küçüktür (Levha 2, 24; Resim 6, 8). Örnekte sola dönük yivlerden oluşan üçlü bir açı sırasının bulunduğu görülmekte, bir başka sıranın varlığı da anlaşılmaktadır. Bu bezemenin en yakın benzeri, dikey yiv sıraları ile birlikte işlenmiş sağa dönük ikili açı sırası oluşturan yivlerden meydana gelen bir biçimdedir. Söz konusu kompozisyon, Geç Oyma Bezeme döneminden tanınmaktadır[78].
Bu iki merkezden ele geçen Ninive 5 seramiği parçaları, özellikle bezemeli örneklerin ortaya koyduğu tarihlendirme kriterlerine göre değerlendirildiğinde, Giremira’da Boya ve Erken Çizi Bezeme döneminin varlığı söz konusu olabilir (Levha 1, 8; Resim 5, 2). Çizi ve Oyma Bezeme dönemini ortaya koyan geçerli bir veri elde edilememiştir. Bu dönemler Girnavaz ve Kertvin’den tanınmaktadır. Hem Tell Minar hem de Giremira’ da Geç Oyma Bezeme döneminin varlığı belirgindir (Levha 1, 6, 9; 2, 1112, 16; Resim 5, 1, 3; 6, 4-8). Post Ninive 5 dönemi de büyük bir olasılıkla vardır.
Tell Minar ve Giremira, hemen yakınlarında yer alan Girnavaz ve Kertvin ile birlikte, Kuzey Mezopotamya ve Kuzeydoğu Suriye’den tanınan Ninive 5 kültürünün Nusaybin Bölgesi’ndeki uzantılarıdır. Eldeki veriler, Nusaybin ilçesinin Ninive 5 kültürü’nün gerçek anlamda yayıldığı bir alan olduğunu göstermektedir. Bölgede yapılacak yüzey araştırmaları, çok sayıda yeni merkezin tanınmasını sağlayacaktır.
Katalog
Levha no: 1, 1
Merkez: Giremira
Ağız çapı : 15 cm
Hamur rengi: 5 Y8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1, 2
Merkez: Giremira
Ağız çapı : 16 cm
Hamur rengi: 5 Y8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1, 3
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 16 cm
Hamur rengi: 2.5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1, 4
Merkez: Giremira
Ağız çapı: 6 cm
Hamur rengi: 5 Y8/4
Dış astar rengi: 5 Y8/4
İç astar rengi: 5 Y8/4
Levha no: 1, 5
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı: 7 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1, 6
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 10 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1, 7
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı: 8 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 1,8
Merkez: Giremira
Ağız çapı: 8 cm
Hamur rengi: 2.5 Y8/2
Dış astar rengi: 2.5 Y8/2
İç astar rengi: 10 YR 8/3
Levha no: 1, 9
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 10 cm
Hamur rengi: 2.5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/3
İç astar rengi: 5 Y8/3
Levha no: 2, 10
Merkez: Giremira
Ağız çapı : 8 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/1
İç astar rengi: 5 Y8/1
Levha no: 2, 11
Merkez: Giremira
Ağız çapı: 8 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 2, 12
Merkez: Giremira
Ağız çapı : 12 cm
Hamur rengi: 5 Y7/3
Dış astar rengi: 5 Y 7/ 2
İç astar rengi: 5 Y 7/ 2
Levha no: 2, 13
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 10 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 2, 14
Merkez: Giremira
Ağız çapı : 12 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/1
İç astar rengi: 5 Y8/1
Levha no: 2, 15
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 8 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 2, 16
Merkez: Tell Minar
Ağız çapı : 8 cm
Hamur rengi: 5 Y8/2
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 2, 17
Merkez: Tell Minar
Hamur rengi: 2.5 Y8/2
Dış astar rengi: 2.5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/3
Levha no: 2, 18
Merkez: Giremira
Hamur rengi: 5 Y8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/2
Levha no: 2, 19
Merkez: Giremira
Hamur rengi: 2.5 Y8/2
Dış astar rengi: 2.5 Y8/2
İç astar rengi: 2.5 Y8/2
Levha no: 2, 20
Merkez: Tell Minar
Dip çapı: 2 cm
Hamur rengi: 5 Y8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/2
İç astar rengi: 5 Y8/3
Levha no: 2, 21
Merkez: Giremira
Dip çapı: 5 cm
Hamur rengi: 5 Y8/4
Dış astar rengi: 5 Y7/4
İç astar rengi: 5 Y 7/4
Levha no: 2, 22
Merkez: Giremira
Hamur rengi: 5 Y8/1 - 10 YR 8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/1
İç astar rengi: 10 YR 8/3
Levha no: 2, 23
Merkez: Giremira
Hamur rengi: 5 Y7/2
Dış astar rengi: 5 Y7/3
İç astar rengi: 5 Y 7/3
Levha no: 2, 24
Merkez: Tell Minar
Hamur rengi: 5 Y8/3
Dış astar rengi: 5 Y8/4
İç astar rengi: 5 Y8/4
KAYNAKÇA
Akyurt, İ. M., B. Devamı, H. Erkanal ve A. T. Ökse. 1993. “1991 Girnavaz Kazıları.” 14. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 267-280.
Anastasio, S. 1995. The Archaeology of Upper Mesopotamia. An Analytical Bibliography for the Pre-Classical Periods. Subartu 1. Tunhout: Brepols.
Ay, E. 1995. “Girharrin Höyüğü’nün Arkeolojik Değerlendirmesi.” A. Erkanal, H. Erkanal, H. Hüryılınaz, A. T. Ökse, N. Çınardalı, S. Gimel, H. Tekin, B. Uysal ve D. Yalçıklı (eds.), In Menıoriam İ. Metin Akyurt Bahattin Devam Anı Kitabı. Eski Yakın Doğu Kültürleri Üzerinde İncelemeler. Studies for Ancient Near Eastern Cultures, 13- 32. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Bachelot, L. 1987. “The French Archaeological Expedition to Saddam - Dam the 2nd, Campaign at Kutan, May/June 1984.” Research(e)s on the Antiquities of Saddam Dam Basin Salvage and Other Researches, 89-98. Baghdad: Republic of Iraq Ministry of Culture and Information, State Organization of Antiquities and Heritage Saddam Dam Basin Salvage Project.
Biscione, R. 1982. “La Ceramics del III Millennio." P. E. Pecorella ve M. Salvini (eds.), Tell Barri/Kahat 1. Relazione Preliminare SulleCampagne 1980 e 1981 a Tell Barri/Kahat, nel Bacino del Habur, 45-54. Roma: Consiglio Nationale Delle Ricerche Institute Per Gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici.
Calderone, L. ve H. Weiss. 2003. ‘The End of the Ninevite 5 Period at Tell Leilan.” H. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninive 5 Chronology, Economy, Society, 193-220. Subartu 9. Turnhout: Brepols.
Campbell-Thompson, R. ve M. E. L. Mallowan. 1933. “The British Museum Excavations at Nineveh, 1931-32." Annals of Archaeology and An tropology 20: 71-186.
Curvers, H. H. ve G. M. Schwartz. 1990. “Excavations at Tell al-Raga’i: A Small Rural Site of Early Urban Northern Mesopotamia.” American Journal of Archaeology 94/1: 3-23.
Devam, B. 1988. “Girnavaz’ Kazılarında Açığa Çıkarılan Ninive 5 Seramiğinin Önasya Arkeolojisindeki Yeri.” Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
Eichler, S., M. Wàfler ve D. Warburton. 1990. Tell al-Hamidiya 2, Vorbericht 1985-1987. Symposion Recent Excavations in the Upper Khabur Region. Orbis Biblicus et OrienTalls, Series Archaeologica 6. Gottingen: Universitâtsverlag Freiburg Schweiz Vandenhoeck & Ruprecht Gottingen.
Erkanal, A. 1984. “Girnavaz Kazısının Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi.” 1. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 69-73.
Erkanal, A. ve H. Erkanal. 1989. “Archâologischer Überblick über die Provinz Mardin.” K. Emre, M. Mellink, B. Hrouda ve N. Özgüç (eds.), Tahsin Özgüç’e Armağan. Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç, 129-134. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Erkanal, H. 1984. “1982 Girnavaz Kazıları." 5. Kazı Sonuçları Toplantısı: 131-135.
Erkanal, H. 1985. “1983 Girnavaz Kazıları.” 6. Kazı Sonuçları Toplantısı: 121-135.
Erkanal, H. 1986. “1984 Girnavaz Kazıları.” 7. Kazı Sonuçları Toplantısı: 201-210.
Erkanal, H. 1988a. “1986 Girnavaz Kazısı.” 9. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 361-365.
Erkanal, H. 1988b. “Girnavaz.” Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft 120: 139-152.
Erkanal, H. 1989. “Mardin.” Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Aıchaologie 7. 5./Ô. Lieferung: 558-559.
Erkanal, H. 1990. “1988 Girnavaz Kazıları.” 11. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 261-273.
Erkanal, II. 1991a. “1988 Girnavaz Kazıları.” Höyük 1: 29-36.
Erkanal, H. 1991b. “1989 Girnavaz Kazıları.” 12. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 277-292.
Erkanal, II. 1998. “Girnavaz.” 34. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi: 171178. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Erkanal, H. 2000. “Mardin Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları.” GAP Bölgesi'nde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, 16-34. (01-05 Haziran 1998, Şanlıurfa). GAP Yayınları Kültür Dizisi 3. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
Forest, J.-D. 1987. "Khirbet Derak and Kutan: A Preliminary Report of the French Excavations in the Saddam Dam Area (1983-1984).” Research(e)s on the Antiquities of Saddam Dam Basin Salvage and Other Researches, 82-8. Baghdad: Republic of Iraq Ministry of Culture and Information, State Organization of Antiquities and Heritage Saddam Dam Basin Salvage Project.
Fortin, M. ve G. M. Schwartz. 2003. “The Middle Habur in the Third Millennium B.C.” H. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninive 5 Chronology, Economy, Society, 221-248. Subai tu 9. Turnhout: Brepols.
Fujii, H., H. İı, W. Kawamata, K. Matsumoto, H. Oguchi, K. Yaggi ve II. Numoto. 1987. “Working Report on First Season of Japanese Archaeological Excavation in Saddam Dam Salvage." Research(e)s on the Antiquities of Saddam Dam Basin Salvage and Other Researches, 33-61. Baghdad: Republic of Iraq Ministry of Culture and Information, Stare Organization of Antiquities and Heritage Saddam Dam Basin Salvage Project.
Fukai, S., K. Horiuchi ve T. Matsutani. 1974. Telul eth-Thalathat III. The Excavations of Tell V', The Fourth Season (1965). The Tokyo University Iraq-Iran Expedition Report 15. Tokyo: Tokyo University Press.
Gut, R. V. 1995. Das Prâhistorische Ninive: Zur relativen Chronologie der frühen Pcrioclen Nordrnesopotamiens. Baghdader Forschungen 19. Mainz: Verlag Philipp von Zabern.
li, H. ve M. Kawamata. 1984-85. “The Excavations at Tell Jigan by the Japanese Archaeological Expedition: A Preliminary Report on the First Season of Work.” (Japonca). al-Rafidan 5-6: 151-214.
Killick, R. 1986. "The Eski Mosul Region." U. Finkbeiner ve W. Röllig (eds.), Gamdat Nasr. Period or Regional Style? 229-244. Tübinger Atlas des Vorderen Orients 62. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
Köhne, H. 1978-79. “Ausgrabungen und Forschungsreisen. Ausgrabung- stâtigkeit in Syrien." Archiv fiir Orientforschung 26: 145-180.
Lebau, M. 2000. “Stratified Archaeological Evidence and Compared Periodizations in the Syrian Jezirah During the Third Millennium B.C.” C. Marro ve II. Hauptmann (eds,), Chronologies des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IV-III' millénaires, 167-192. Varia Anatolica 11. Institut Français d’Etudes Anatoliennes d’Istanbul. Paris: De Boccard.
Mallowan, M. E. L. 1936. “The Excavations at Tall Chagar Bazar and an Archaeological Survey of the Habur Region, 1934-35.” Iraq 3: 1-86.
Mallowan, M. E. L. 1947. “Excavations at Tell Brak and Chagar Bazar." Iraq 9: 1-259.
Mallowan, M. E. L. 1964. “Ninevite 5." K. Bittel, E. Heinrich, B. Hiouda ve W. Nagel (eds.), Vorderasiatische Archalogie, Studien mid Anfsâtze. Festschrift A. Moortgat, 142-154. Berlin: Verlag Gebr. Mann.
Matthews, R. J. 1995. “Excavations at Tell Brak, 1995." Iraq 57: 87-111.
Matthews, R. J., M. Matthews ve H. McDonald. 1994. “Excavations at Tell Brak, 1994." Iraq 56: 177-194.
Mayo, D. ve H. Weiss. 2003. “The Beginning of the Ninevite 5 Sequence at Tell Leilan.” H. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninive 5 Chronology, Economy, Society, 25-41. Subartu 9. Turnhout: Brepols.
McMahon, A. 1998. “The Kuyunjik Gully Sounding, Nineveh, 1989 & 1990 Seasons.” al-Rafidan 19: 1-32.
Numoto, H. 1988. "Excavations at Tell Fisna." (Japonca). al-Rafidan 9: 172.
Numoto, H. 1990. “Findings from Tell Jessary." al-Rafidan 11: 201-236.
Numoto, H. 1991. “Painted Designs of the Ninevite 5 Pottery." al-Rafidan 12: 85-155.
Nutnoto, H. 1992. "Ninevite 5 Pottery from Tell Jigan Area C.” al-Rafidan 13: 139-158.
Numoto, H. 1993. “Incised and Excised Designs of Ninevite 5 Pottery.” al- Rafidan 14: 69-108.
Numoto, H. 1998. "Late Uruk and the Transitional Ninevite 5 Pottery from Tall Thalathat No. 5.” al-Rafidan 19: 53-73.
Oates, J. 1982. “Some Late Early Dynastic III Pottery from Tell Brak." hat) 44: 205-220.
Oates, J. 1986. “Tell Brak: The Uruk/Early Dynastic Sequence." U. Finkbeiner ve W. Röllig (eds.), Ğamdat Nasr. Period or Regional Style? 245-273. Tübinger Atlas des Vorderen Orients 62. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
Parrot, A. 1954. “Les fouilles de Mari, neuvième campagne (Automne 1953)." Syria 31: 151-171.
Roaf, M. 1983. “A Report on the Work of the British Archaeological Expedition in the Eski Mosul Dam Salvage Project.” Sumer 39: 68-94.
Roaf, M. ve R. Killick. 1987. “A Mysterious Affair of Styles: The Ninevite 5 Pottery of Mesopotamia.” Iraq 49: 199-230.
Roaf, M. ve R. Killick. 2003. “The Relative Chronology of Ninevite 5 Sites in the Tigris Region and Beyond.” II. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninive 5 Chronology', Economy, Society, 73-82. Subartu 9. Turnhout: Brepols.
Rova, E. 1988. Distribution and Chronology of Nineveh 5 Pottery and Its Culture. Contributi e Material! di Archeologia Orientale II. Roma: Università Degli Studi di Roma, (La Sapienza).
Rova, E. 1991. “Pottery from Tell Karrana.” Mesopotamia 26: 15-22.
Rova, E. 2000. “Early Third Millennium B.C. Painted Pottery Traditions in the Jezirah.” C. Marro ve H. Hauptmann (eds.), Chronologies des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IV’-ΙΙΓ millénaires, 231-253. Varia Anatolica 11. Institut Français d’Etudes Anatoliennes d’Istanbul. Paris: De Boccard.
Rova, E. 2003a. “Ninevite 5 Relative Chronology, Periodization and Distribution: An Introduction." H. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninevite 5 Chronology, Economy, Society, 1-10. Subartu 9. Turnhout: Brepols.
Rova, E. 2003b. “Tell Karrana 3: Ceramic Evidence for Late Uruk/Ninevite 5 Transition.” H. Weiss ve E. Rova (eds.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninive 5 Chronology, Economy, Society, 11-24. Subartu 9. Turnhout: Brepols.
Schwartz, G. M. 1985. “The Ninevite Period and Current Research.” Paléorien t 11/1: 53-69.
Schwartz, G. M. 1988. A Ceramic Chronology' from Tell Leilan: Operation 1. H. Weiss (ed.). Yale Tell Leilan Research 1. New Haven, London: Yale University Press.
Schwartz, G. M. ve H. H. Curvets. 1992. “Tell al-Raga’i 1989 and 1990: Further Investigations at a Small Rural Site of Early Urban Northern Mesopotamia.” American Journal of Archaeology 96/3: 397-419.
Spanos, P. Z. 1988. “Ausgi abungen in Tall Dindara (Eski-Mosul-Projekt) und Tall Hamad Aga as-Sagir (Gazira Projekt), Nordirak, 1986." Mitteilungen tier Deutschen Orient Gesellschaft 120: 59-92.
Speiser, E. A. 1933. "The Potteıy of Tell Billa.” Museum Journal 23: 219- 308.
Speiser, E. A. 1935. Excavations at Tepe Gawra 1. Levels I-VIIl. American School of Oriental Research. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Uysal, B. 1998. “Girnavaz Kazılarının Işığı Altında Anadolu’da Ninive 5 Seramiği.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
Uysal, B. (Baskıda). “Kertvin, Nusaybin Bölgesi’nde Bulunan Önemli Bir Ninive 5 Merkezi." A. Erkanal-Öktü, E. Özgen, S. Günel, A. T. Ökse, H. Hüryılmaz, H. Tekin, N. Çınardalı-Karaaslan, B. Uysal, F. A. Karaduman, A. Engin, R. Spiess, A. Aykurt, R. Tuncel, U. Deniz ve A. Rennie (eds.)., Hayat Erkanal’a Armağan, Kültürlerin Yansıması. Studies in Honor of Hayat Erkanal, Cultural Reflections. İstanbul: Homer Kitapevi.
Weiss, H. 1990. “Tell Leilan 1989: New Data for Mid-Third Millennium Urbanization and Stale Formation.” Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft 122: 193-218.