Bu define, 19 adet gümüş sikkeden oluşmuştur. Tüm sikkelerin tipleri aynı olmakla birlikte, çok farklı kalıp özellikleri taşımaktadır. Likya’nın en erken sikke darplarından olan bu tipteki sikkeler, Likya’ya özgü olup, 9.50 gr. ağırlıktadır. Stater olarak isimlendirilen bu birimdeki sikkelerin, ön yüzünde sağa bazen sola yürüyen yaban domuzu ve arka yüzde ise, kare çukur içerisinde deniz kaplumbağası betimlenmiştir[1].
Kültür Bakanlığımızdan almış olduğumuz bir izinle, 1991 ve 1992 yıllarını kapsayan dönemde, Fethiye Müze Müdürlüğü'nde, başkanlığım altında, İngiliz meslektaşlarımla sikke araştırmaları ve katalog yayınlanması konusunda bir çalışma yaptık. İşte bu çalışmalarımız esnasında müzeye yeni gelmiş olan ve müze koleksiyonlarında o güne kadar bir iki örneği bulunan bu define dikkatimizi çekti.
Söz konusu bu define grubundan Fethiye Müzesi'ne, 1992 yılında iki ayrı grup girmişti. Biri 5 adet, diğeri bu yayınımıza konu olan 19 adet sikkeden oluşmakta idi. Her iki küçük define grubu da kaçakçılarda polis tarafından yakalanmıştı. 1992 yılında bir tesadüf eseri ayrı ayrı kişilerde yakalanmış olan bu grupların Fethiye mıntıkasında yeni bulunmuş tek bir definenin parçaları olduğunu düşünmekteyiz. Yakalanmayan ve ne kadar olduğunu tahmin edemeyeceğimiz diğer gruplarda yakında yurt dışındaki sikke pazarlarından gözükeceği aşikârdır.
Fethiye Müzesi Sikke Katalogu çalışmaları daha uzun süreceği için. bu müzede nümizmatik bilimi açısından önemli ve İlginç gördüğümüz sikkeleri ve özellikle böylesine önemli küçük defineleri bir an önce yayınlayarak bilim dünyasına tanıtmayı bir görev saymaktayız. 5 adetlik daha küçük grubu, yayınlamak üzere Coin Hoards serilerine göndermiştik[2]adetlik büyük grubu da burada yayınlamaktayız. Sikke Defineleri İçin 19 adet küçük görülmesine rağmen bu tip İçin bu define halihazırda dünyadaki en büyük define olarak görülmektedir.
Likya hanedanlığı ve genel Likya sikkelerinin ilk bilimsel tasniflerini ünlü İngiliz kâşif Sir Charles Fellows ve ünlü Fransız nümizmatı Ernest Babelon yapmışlardır[3] . Likya sikkeleri M.Ö. 6. yüzyılın son çeyreğinde basılmaya başlanmıştır[4]. Sikkelerin üzerinde yer alan Pers hükümdarlarının ya da satraplarının isimleri ya Grekçe, ya Pers dilinde, ya da yerli Likçe dilindedir. Bu nedenle bu sikkelerin yazıtlarının okunması güçtür. En erken örneklerde ön yüzde bir yaban domuzu protomu, arka yüzde ise kaba bir incus çukuru bulunur. Yaklaşık 9.50 gr. ağırlığındaki bu gümüş stater Likya'ya özgüdür. Yaban domuzunun omuzları üzerinde bazen, Likya hanedanlığı hükümdarlarının veya satrapların isimlerinin ilk harfleri olması muhtemel olan harfler veya monogramlar bulunur. Bunlardan KVB harfleri büyük olasılıkla Kserkses’in Yunanistan seferinde Pers donanmasına komuta eden Kuberniskos’un adının ilk üç harfidir[5]. Likya'nın en erken örnekleri olan bu ilk seri staterler yaklaşık olarak M.Ö. 480 civarında sona ermektedir. Bu tarihten sonra içlerinde burada yayınlamış olduğumuz örnekteki gibi, yaban domuzu artık protom olarak değil, bütün olarak gözükmektedir. Arka yüz tiplerinde ise, deniz kaplumbağasından başka, pegasus: boğa; çift yunus balığı; aslan; Herakles; sfenks; triskeles (üç bacak) ve tetraskeles (dört bacak) betimlemeleri görülmeye başlar.
Definedeki 19 adet sikkenin ağırlıkları çok çeşitlidir. En yüksek ağırlık 9.40 gr., en düşük ağırlıktaki sikke ise, 6.71 gram’dır. Definedeki sikkelerin ön yüzünde yer alan yaban domuzu bir sikke hariç (Bkz.no. 5) hepsinde sağa doğru yürümektedir. Günümüzde de bu dağlık bölgede çok görülen yaban domuzu, bazı sikkeler üzerinde, ön ayaklarını yere dayamış ve burnunu toprağa sürer (yiyecek bulmak için kök sökerken) şekilde betimlenmiştir. Arka yüzde, quadratum incusum (kare çukur) içerisinde bir deniz kaplumbağası üstten yüzer şekilde gösterilmiştir. Kare çukur’un kenarlarında inci dizisi halinde kare bordür vardır. Definemizin 1, 2, 4, 5 ve 6 no'lu sikkelerinde kaplumbağanın sırtındaki kabuğun (bağanın) halkaları gösterilmiştir. Bilindiği üzere kaplumbağaların sırtındaki bu halkalar hayvanın yaşını göstermektedirler. Yine burada belirtmek isterim ki, tıpkı bugün Köyçeğiz-Dalyan îztuzu sahillerinde yumurtlamaya gelen ve çok tanınan Caretta Caretta deniz kaplumbağalarının antik dünya içerisinde de sevgi ve ilgi gördüklerine ilişkin bu sikkeler iyi bir örnek teşkil ederler. Sırt yaş halkaları gösterilmiş bu 5 örnek bize göre bu serinin ilk basımları olmalıdır. Çünkü, bu sikkelerde kare çukur düzensiz ve kamlumbağalar ise çukurun kenarlarına taşmaktadır. Geri kalan 3 ve 6-19 numaralı sikkelerde kaplumbağa daha küçük yapılmış ve kenarlara hiç taşma yoktur. Aynı zamanda bu 14 sikkenin hepsinde de kaplumbağanın sırtındaki yaş halkaları görülmez. Buradan hareketle kaplumbağanın sırt halkaları gösterilen gruptaki 5 sikke bu serinin ilk yıllarından yani M.Ö. 480- 470 yıllarından olmalıdır. Kaplumbağaların küçük olduğu ve yaş halkaları gösterilmeyen gruptaki 14 sikke de bu serinin son yılları, M.Ö. 470-460 baskıları olmalıdır.
Fellows ve Babelon tarafından ilk tasnifleri yapılan bu sikkeler, erken Likya sikkelerinin II. serisi olarak belirlenmiştir. British Museum Katalogları da, M.Ö.500-460 tarihlerine vermiştir bu kaplumbağalı tipleri. SNG von Aulock kataloglarında bu tarihlendirme, M.Ö. 500-440 olarak biraz aşağı çekilmiştir[6].
Sonuç olarak, Likya’nın nadir bu tip sikkeleri Paris’de Cabinet des Medailles 2 adet, British Museum’da 4 örnek, SNG Von Aulock kataloglarında 4 adet, SNG Boston[7] katalogunda 1 adet ve yüzyılın definesi olarak isimlendirilen, “Elmalı Defınesi’nde” 1900 adet gümüş sikkeden 970 adeti Likya’ya ait olmasına karşılık, ancak kaplumbağalı sikkelerden sadece bir adet bulunmaktadır[8]]. Ayrıca, bir kısmının yurt dışına kaçırıldığını tahmin ettiğim bu definedeki sikkelerin birkaç örneğine son yıllarda yurt dışında yayınlanmış olan müzayede kataloglarında rastladık. Ama bunların bizim definemizin parçası olduklarına dair elimizde sağlam bir kanıtımız yoktur. Bu satış kataloglarından Lanz’da 5 örnek ve Klasik Nümizmatik Auction’da 1 adet vardır[9]. Bu sikkelerden bir adet ise ilk defa müzemize 1995 yılında gelmiş olup, bu nadir sikkenin kaplumbağalı arka yüzünü, Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nin 1996 yılı takvimine almıştık.
Definenin tarihlenmesi için en güvenilir kanıt şüphesiz, tüm sikkeleri yayınlanmamakla beraber asrın definesi olarak isimlendirilen, Elmalı Definesi baz alınmalıdır. Çünkü, bu define üzerinde çalışmış dünyanın en saygın nümizmatları bu definenin en geç tarihli sikkesini M.Ö. 460 yılından aşağıya koymamaktadırlar. Elmalı Definesi’nde de bir adet bizim kaplumbağalı sikkemizden[10]vardır. Böylece, 20. yüzyılın en büyük definesi olan Elmalı Definesi’ndeki bu tek örneğe göre Fethiye Müzesindeki bizim definemizde M.Ö. 480 - 460 yılları arasında darp edilmiş bilinmeyen erken Likya hanedanlığı dönemindendir.
KATALOG
BİLİNMEYEN LİKYA HANEDANLIĞI, M.Ö. 480 - 460
Ön Yüz : Yaban domuzu sağa doğru yürüyor.
Arka Yüz: Deniz kaplumbağası, kare çukur içersinde ve inci dizisi şeklinde kare bordür.
- 9. 10 gr. ; 19 mm. ; Yon: 12;
Ref. Traité 138; BMC Lycia, no. 17; SNG v.Aul.4072. - 9. 16 gr. ; 19 mm. ; Yon: 3;
Ref. Traité 138; BMC Lycia, no. 18; SNG v.Aul.4072. - 9. 26 gr. ; 20 mm. ; Yon:12;
Ref. Traité 138; BMC Lycia,17; SNG v. Aul.4072; Lanz 213. - 9. 35 gr. ; 19 mm. ; Yon:5
Ref. Traité 138; BMC Lycia, 17; SNG v.Aul. 4072;Lanz 213.
Arka Yüz: Deniz kaplumbağası kare çukur içerisinde ve noktalı kare bordür.
- 9.40 gr. ; 20 mm. ; Yön:l 1;
Ref. BMC Lycia, 20; SNG v. Aul.4071; 2743; Lanz 212. - 9.27 gr. ; 19 mm. ; Yon: 5;
Ref. BMC Lycia, 18; SNG v. Aul. 4072; Lanz 213. - 9.27 gr. ; 20 mm. ; Yon: 12;
Ref. BMC Lycia, 18; SNG v. Aul. 4072. - 8.61 gr. ; 20 mm. ; Yon: 1;
Ref. Traité 137; BMC 17; SNG v. Aul. 4073; Lanz 214. - 7.72 gr. ; 19 mm. ; Yon: 4;
Ref. Traité 137; BMC 17; SNG v. Aul. 4073; Lanz 214. - 8.01 gr. ; 19 mm. ; Yon: 5;
Ref. Traité 137; BMC 17; SNG v. Aul. 4073; Lanz 214. - 8.36 gr. ; 20 mm. ; Yon: 1;
Ref. Traité 137; BMC 17; SNG v. Aul. 4073; Lanz 214. - 8.36 gr. ; 20 mm. ; Yon: 3;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Al. 4073; Lanz 214. - 7.65 gr. ; 19 mm. ; Yon: 2;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Atrl. 4073; Lanz 214. - 14- 8.30 gr. ; 20 mnr. ; Yon: 2;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Aul. 4073; Larrz 214. - 7.47 gr. ; 19 mm. ; Yn: 3;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Aul. 4073; Lanz 214. - 7.16 gr.; 19 mm.; Yon: 1;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Aul. 4073; Lanz 214. - 8.70 gr. ; 19 mm. ; Yon: 2;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Aul. 4073; Larrz 214. - 9.15 gr. ; 20 mm. ; Yon: 2;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Atrl. 4073; Lanz 214. - 6.71 gr. ; 19 mm. ; Yfôn: 5;
Ref. Traite 137; BMC 17; SNG V. Aul. 4073; lanz 214.
Charles Fellows, "Coins ofAncient Lycia”, London, 1855.
P. Six, "Monnaies Lyciennes", R.N., Paris, 1886 ve 1887.
E. Babelon, "Les Perses Acheménides", pp. Ixxxix-cxiii, 63-82, Paris, 1893.
G. F. Hill, N.C., London, 1895, pp. 144.
G .F .HİİL "British Museum Catalogues of Greek Coins, Lycia",London,1897
E. Babelon, "Inventaire de la Coll. Waddington", pp. 153177, Paris, 1898.
J. P. Six, N C., London, 1898, pp. 199-217.
O. Morkholm, "The Classification of Lycian Coins before Alexander the Great'JNG 14 (1964), s. 65 vd.
().Morkholm and G.Neumann, "Die Lykische Münzlegenden",
NachAkGött (1978), S.338.
fethde mezesindeki stater definesi
M. Amandry et L.Pradel, "Un tiers de statère Lycien inédit",BSFN 43/8
(1988),s.446-447.
J.II.Kagan, "The Decadrachnı Hoard Chronology and Consequences", CAAPE,(1987) s. 21-28 (Elmalı Definesi).
N. Olcay and O.Morholm, "The Coin Hoard From Podalia", NC 11 (1971), 1-
29 ve 11 levha.
J.Spier, "Lycian Coins in the Decadrachnı Hoard", CAAPE (1987), s. 29- 37 (Elmalı).
N.Vismara, "Monetazione arcaica della Lycia, II. La Collezione Winsemann Falghera", (Glaux 3), Milano, 1989. 362 sayfa.
J.Zahle, "Persian Satraps and Lycian Dynasts. The Evidance of the Diadems, Proceedings of the 9.Intel national Congress of Numismatics. Bern, 1979.