Cook,M. A.: Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600. Londra, New York, Toronto, 1972. xiii-f-ı 15 s.
A III 6000
1949 yılında, Prof. Braudel, onaltıncı yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda nüfus yoğunluğunun aşırı ölçüde arttığı yolunda bir varsayım ortaya atmıştır. Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Araştırmaları Okulu’nda öğretim üyesi olan Cook, bu yapıtında, Osmanlı arşivlerine başvurarak, Prof. Braudel’in bu varsayımını Anadolu’nun belli bölgeleri bakımından değerlendirmekte; böyle bir varsayımın, onaltıncı yüzyılın sonlarına doğru Anadolu’nun toplumsal ve siyasal düzensizliklerine ışık tutup tutamayacağını araştırmaktadır.
Yapıtın birinci bölümünde, yazar, Prof. Braudel’in öne sürdüğü varsayımın dayandığı iki kanıtı ele almaktadır: söz konusu dönemde Osmanlı imparatorluğu' nda tahıl dışsatımının azalması ve İstanbul’a erzak sağlanmasındaki aksaklıklar. Yazar bunlara karşı öne sürülebilecek karşı-savlan incelemektedir. Cook, Prof. Braudel’in varsayımının geçerliliği açısından, Anadolu’nun üç ayrı bölgesini, Aydıneli, Hamidcli ve Tokat çevresini ele alıp incelemektedir. Bu bölgelere ilişkin tahrir defterlerini çeşitli açılardan inceledikten ve bu varsayıma yöneltilebilecek karşı- savlara yeterince ağırlık verdikten sonra, yazar, söz konusu bölgeler, özellikle Tokat yöresi açısından Prof. Braudel’in varsayımının geçerli olduğu kanısına varmaktadır. Yapıtın üçüncü bölümünde ise, yazar, bu varsayımın yalnızca incelenen üç bölge için değil, bütün Anadolu için geçerli olduğu kabul edilecek olursa, bunun bize kesinlikle neyi açıkladığını araştırmakta ve şu sonuca varmaktadır: ele alınan üç bölgenin incelenmesi, Prof. Braudel’in varsayımını doğrular nitelikte olmakla birlikte, incelemenin kapsadığı bölgeler çok sınırlı bir alan oluşturmaktadırlar. Verilerin değerlendirilmesi sonucunda yapılan açıklama, çeşitli olasılıkların yalnızca biridir. Daha ayrıntılı araştırmalar yapılıncaya değin, durumun daha çok aydınlığa kavuşturulması olanaksız görünmektedir.
Yapıtın içindekiler şunlardır: Önsöz (xi). - Çevriyazıya ilişkin not (xiii). - I. Braudel’in tezi: eski kanıtlar (1). - II. Braudel’in tezi: yeni kanıtlar (10).-III. Nüfus yoğunluğu ve toplumsal düzen (30).-Ekler (45).-I. Araştırmalar (46).- II. Seçilen bölgeler (56). - III. Nüfus (58).-IV. Toprak (67). - Cetveller (82).- Bibliyografya (103).-Bir malî araştırmadan alınan örnek metin (111).-Dizin (115). - Haritalar.
Kuniholm, Bruce R.: The Origins of the Cold War in the Near East. Princeton, Newjersey. Princcton University Press, 1980. xiv-f- 485 s.
A IV 4785.
Düke Üniversitesi Siyasal Bilimler ve Tarih Bölümünde .öğretim üyesi olan Bruce R. Kuniholm, bu yapıtında, Yakın Doğu’da soğuk savaşın kökenlerini araştırmakta; İran, Türkiye ve Yunanistan’da büyük devletlerin çatışma ve diplomasisini incelemektedir.
Soğuk savaşı yorumlarken, savaş-sonrası diplomasinin çözümlenmesi ile işe başlayan birçok yorumcuların tersine, Kuniholm, geniş kapsamlı bölgesel bir perspektif içinde bu diplomasinin tarihsel bağlamını araştırmaktadır. Çok az tarihçi, Kuzey Kuşağı boyunca Doğu ve Batı arasındaki nüfuz savaşımına önemle eğilmiştir. “Kuzey Kuşağı” deyimi, Sovyetler Birliği ile sınır komşusu olan, ya da bu ülkeye yakın olan Yakın ve Orta Doğu ülkelerini betimlemektedir.
İran, Türkiye ve Yunanistan’da diplomatik olaylar üstünde duran Kuniholm, bu ülkelerin her birinin büyük devletlerin etkisine karşı bağımsızlık ve toprak bütünlüklerini korumak için harcadıkları çabaya ışık tutmaktadır. Daha sonra yazar, Kuzey Kuşağı boyunca geleneksel nüfuz savaşımının, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında savaş-sonrası çatışmanın ortaya çıkmasında ve gelişmesinde belli başlı etken olduğunu ortaya koymaktadır. Yazar, İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda İran, Türkiye ve Yunanistan’daki olayların, coğrafî ve kavramsal bir birlik gösterdiğini öne sürmektedir.
Yapıtın içindekiler şunlardır: Haritalar listesi (ix). - Giriş (xv). - Kısaltmalar (xxii).-/. Bölüm: Kuzey Kuşağı boyunca büyük devletler yarışmasının kökenleri. Giriş (3).-I. Kesim. Türkiye bağlamı (6).-Tarihsel geçmiş (6).-İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye (20).-Sonuç (68). - II. Kesim. Yunanistan bağlamı (73).- Tarihsel geçmiş (73). - Yunanistan’ın istilâsı (84).-Moskova Konferansı ve nüfuz alanları anlaşması (100).-Sonuç (125).-III. Kesim. İran bağlamı (130). - Tarihsel geçmiş (130). - İran'ın istilâsı (140).-Sonuç (203). -II. Bölüm: Kuzey Kuşağı ve soğuk savaşın evrimi. Giriş (2iı).-IV. Kesim. 1945’te Kuzey Kuşağı (214).- Yalta’ya giden yol (214).-Nöbet değişimi (231). - Potsdam’a giden yol ve sonrası (244). - Moskova Konferansı ve sonuçları (282).-Sonuç (298).-V. Kesim. Bunalım ve diplomasi. 1946’da Kuzey Kuşağı’na karşı Amerika’nın izlediği siyasetin yeniden biçimlendirilmesi (303). - İran bunalımı (304).-Ara (342). - Türkiye bunalımı ve dallanıp budaklanması (359).-Sonuç (378).-VI. Kesim. Siyasetten Taahhüde. Amerika Birleşik Devletleri ve Kuzey Kuşağı, 1946-47 (383). - İran bunalımı (383). - Yunanistan bunalımı (399) - Truman Doktrini ve kalıtı (410).- Sonuç (425). - Ek A. Yakın Doğu ve Afrika İşleri Bürosu (NEA)’nun örgütü (433).- Ek B. “Truman Doktrini” (1947) (434). - Seçilmiş bibliyografya (441).-Dizin (469).
Hodgson, Marshall G. S.: The Venture of İslam, Vol. 1: The Classical Age of İslam, Vol. 2: The Expansion of İslam in the Middle Periods, Vol. 3: The Gunpoıvder Empire and Modern Times. The Univer- sity of Chicago Press, Chicago, Londra, 1974. I. Cilt: 532 s. II. Cilt: 609 s. III. Cilt: 469 s.
A III 9905/1, 2, 3.
Uzun yıllar Şikago Üniversitesi’nde İslâm uygarlık tarihi konusunda ders vermiş olan Marshall G. S. Hodgson’un her biri iki kitaptan oluşan üç ciltlik bu dev yapıtının konusu, İslâm tarihinin gelişimidir. Prof. Hodgson’un 1968 yılında beklenmedik ölümü üzerine, meslektaşı ve arkadaşı Reuben Smith tarafından tamamlanarak basılmıştır.
Prof. Hodgson, bu büyük boyutlu yapıtında, Hz. Muhammed’in doğuşundan önceki dönemden yirminci yüzyılın ortalarına değin İslâm uygarlığının tarihsel gelişimini inceleyip yorumlamaktadır. Müslümanlığın ortaya çıkışından kısa bir süre sonra bu dine inananlar tümüyle yepyeni bir toplum yaratmayı başarmışlardır. Zamanla bu toplum, sanat, yazın, bilim, siyasal ve toplumsal kuramlarını geliştirmiştir. Yüzyıllar boyunca bu yeni toplum çeşitli bölgelere yayılmıştır.
Yapıtın, iki kitaptan oluşan birinci cildinde, İslâmiyet'ten önceki dünya, Hz. Muhammed’in meydan okuyuşu (570-624) ve (625-692) yılları arasındaki ilk Müslüman Devleti İncelenmektedir. Bundan sonra yazar, klasik Hilâfet uygarlığım ele almakta, Arap yazın kültürünün gelişmesini, İslâm'da dindarlığı ve mutlakçı geleneğin yıkılmasını incelemektedir.
Birinci cildin içindekiler şunlardır: Şemaların listesi (vi). - Haritaların listesi (vii). - Marshall Hodgson ve The Venture of İslam. Yazan: Reuben W. Smith (viii).- Yayımcının notu (xi). - İslâm uygarlığının incelenmesine giriş (3). - Önsöz: Din ve uygarlık bakımından İslâmî görüş (71). - Birinci Kitap: Yeni bir toplumsal düzenin doğuşu (101).-I. İslâmiyetten önceki dünya (103).-II. Hz. Muhammed’in meydan okuyuşu, 570-624 (146).-III. Müslüman devletinin ilk zamanları, 625-692 (187). - İkinci Kitap: Klasik Hilâfetin uygarlığı (231). - İkinci kitabm önsözü (233). - I. İslâmiyet'in muhalifleri, 692-750 (241). - II. Mutlakçılığın gelişimi, 750-813 (280).-IH. Şer’î İslâmî görüş, 750-945 (315).-IV. Müslümanlıkta dindarlık: tarih ve kendi'likle karşılaştırmalar, c. 750-945 (359).-V. Düşünce: Felsefe ve Kelâm, c. 750-945 (410).- VI. Adab: Arap yazın kültürünün serpilip gelişmesi, c. 813-945 (444)--VII. Mutlakçı geleneğin sona ermesi, c. 813-945 (473)--Bibliyografya (497).-Terim ve isimler sözlüğü (513).-I. cildin dizini (519).
İkinci cilt, onbirinci yüzyılda uluslararası İslâm uygarlığının kuruluşuyla başlamaktadır. Yazar, siyasal ve toplumsal düzenlerin ticarî çıkarların ve askerî gücün oluşumunu ele almaktadır. Daha sonra 945 yılından 1111 yılına değin Müslümanlığın çeşitli düşünsel gelenekleri arasındaki diyalog; sûfîlik; 1118’den 1258’e değin yeni uluslararası Sünnîlik İncelenmektedir. Yapıtın geri kalan bölümünde yaklaşık 1500 yılma değin süren Moğol üstünlüğü ele alınmaktadır.
İkinci cildin içindekiler şunlardır: Şemaların listesi (vi). - Haritaların listesi (vii). - Üçüncü Kitap: Uluslararası bir uygarlığın kuruluşu (I). - I. Üçüncü kitabın önsözü (3). - Uluslararası siyasal düzenin biçimlenmesi, 945-1118 (12).-II. Toplumsal düzen: Ticarî çıkarlar, askerî güç, özgürlük (62). - III. Düşünsel geleneklerin olgunlaşması ve aralarındaki diyalog, c. 945-1111 (152). - Sûfîlik, c. 945-1273 (201).-V. Yeni Sünnîliğin zaferi (255).-VI. Fas yazın kültürünün gelişimi ve dönemleri, e. n 11-1274 (293).-VII. İslâmiyet ve Batı’da kültür modelleri (329).- Dördüncü Kitap: Bunalım ve yenilenme: Moğol üstünlüğü dönemi (369). - Dördüncü kitabın önsözü (371).-I. Moğol istilâsından sonra: Politika ve toplum,1259-1405 (386).-II. Düşünsel geleneklerde tutuculuk, c. 1258-1503 (437).-III. İslâmî ortamda görsel sanatlar, c. 1258-1503 (501).-IV. İslâmiyet'in yayılması, c. 1258-1503 (532). - Bibliyografya (575).-Terim ve isimler sözlüğü (581). - II. cildin dizini (587).
Üçüncü ciltte, yazar, Safevî, Timur ve Osmanlı İmparatorluklarını ele alıp incelemekte; onsekizinci yüzyılda İslâmiyet! çözümlemektedir. Daha sonra, İslâmiyet'in kalıtı üstünde durulmakta; Türkiye, Mısır, Doğu Arap ülkeleri, İran ve Sovyetler Birliği, Hindistan gibi ülkeler ele alınmaktadır.
Üçüncü cildin içindekiler şunlardır: Şemaların listesi (vi). - Haritaların listesi (vi). - Beşinci Kitap: Barut çağı imparatorlukları (i).-Beşinci kitabın önsözü (3).-I. Safevî İmparatorluğu: Şiîliğin zaferi (16). - II. Hindistan’da Timur İmparatorluğu: Müslümanlarla Hinduların birlikte yaşamaları, 1526-1707 (59). - III. Osmanlı İmparatorluğu: Şeriat-ordu ittifakı, 1517-1718 (99). - IV. Tufandan önce: Onsekizinci yüzyıl (134).-Altıncı Kitap: Modem dünyada İslâmiyet in kalıtı (163). - Altıncı kitabın önsözü (165). - I. Batı’ya doğru büyük değişim: 1789 kuşağı (176).-II. Avrupa’nın dünya egemenliği: Ondokuzuncu yüzyıl (223).- III. Türkiye’de modernleşme: Batılılaşma (249). - IV. Mısır ve Doğu Arap ülkeleri: Kalıtın canlandırılması (272). - V. İran ve Rus İmparatorluğu: devrim düşü (303).- VI. Müslüman Hindistan: komüncülük ve evrenselcilik (333). - VII. Bağımsızlık çabası: Yirminci yüzyıl (357). - Sonsöz: İslâmiyet'in kalıtımı ve çağdaş vicdan (411). - Bibliyografya (443).-Terim ve isimler sözlüğü (449).-III. cildin dizini (455)-Josephson, Folke : The funetion of the Sentence Particles in Old and Middle Hittite. Uppsala, 1972. 433 s.
A IV 4480.
Bu yapıt, adının da açıkça gösterdiği gibi, Eski ve Orta Hititçede cümle parti- küllerinin işlevini incelemektedir. Folke Josephson’un bu incelemesi, Şikago Üniversitesi’nden Prof. H. G. Güterbock’un girişimiyle bir araya getirilen metinlere dayanmaktadır.
Kitabın içindekiler şunlardır: I. Anadolu dillerinde cümle partikülleri ve yöntem tartışması (1). - II. Yön ve davranış tarzı. Terminolojinin incelenmesi (31).- III. Corpus (41).-IV. -(a)sla ya da -san yerine, kan ile birlikte kullanılan fiiller (49). - V. -san ile değil, -(a)sta ve kan ile birlikte kullanılan fiiller (114). - VI. Hem -san, hem de -kanl-(a)sta ile birlikte kullanılan fiiller (176).-VII. Başka partikül olmaksızın, -(a)sta ile kullanılan fiiller (291).-VIII. Başka partikül olmaksızın, (a)sta ile birlikte kullanılan fiiller (299). - IX. -(a)pa ile birlikte kullanılan fiiller (322).-X. -an partikülü (339). - XI. Eski ve Orta Hititçe corpus’unda partikül kullanımının genel envanteri (346).-A. -İran'ın, preverb’lerin eşlik etmediği fiillerle kullanılışı (346).-B. Preverb’lerle birleşmiş fiillerde partiküllerin kullanılışı (349)--C. Preverb’lerle birleşmemiş fiillerde -(a)sta ve -san’ın kullanılışı (353).- D.-san partikülünün kullanılışı (353). - E. Farklı nitelikte temel aksiyonlu fiillerle partikül’lerin kullanılışı (356). - F. -kan’ın sentaks bakımından kullanılışının incelenmesi (368).-G. -(a)sta’nın bulunduğu sentaks durumlarının incelenmesi (384).-H. -san’ın sentaks bakımından olası işlevi (395).-XII. Nominal cümlelerde ve cümlenin iç durumunda partikül’lere rastlanması (397). - XIII. Sözlüklerde -kan ve -san’ın kullanılışı (408).-XIV. özet (416).-Ek: Partikül’lerin etimolojisi (418).-Adı geçen yapıtlar ve kısaltmalar (421).-Dizin (432).
Şadan Karadeniz