Nıcolaı Todorov, Balkanskii Gorod XV-XIX Vekov “XV-XIX yüzyıllarda Balkan Şehri” Izdatelstvo Nauka, Moskova 1976, 515 s. (A III/7523).
Kitap da, giriş bölümünde araştırma alanı ve yöntem üstünde durularak, birinci bölümde (s. 23-s. 84) Balkan şehirlerinin Osmanlı öncesi yapısal özellikleri ve Osmanlı dönemindeki değişimi (XV-XVI yüzyıllar) tasvir ediliyor. Nicolai Todorov burada Osmanlı toplum yapısı üzerindeki kuramları da tartışmakta ve bunların analiz ve eleştirisini yaparak, Osmanlı kentlerini feodal bir toplum tıpı içinde inceleyeceğini belirtmektedir.
Yapıtın ikinci bölümünde (s. 84-s. 126), Osmanlı Devlet sisteminde Balkan şehirlerinin (XVI-XVII yüzyıllar) yapısı İncelenmektedir. Todorov özellikle ekonomik faaliyetler ve nüfus hareketlerine eğilmekte, mevcut literatürün yanında geniş ölçüde bulgar arşivlerindeki Osmanlı kayıtlarını kullanarak modelini geliştirmektedir. Burada Balkan ülkelerindeki Osmanlı tarihi araştırmalarından da geniş ölçüde yararlanıldığı gözlemlenmektedir. Bu bölümde ticaret hayatı, pazar ilişkileri (s. 101-s. 112) ve esnaf teşkilatının yapısı üzerinde (s. 112-s. 124) etraflıca durulmaktadır. Profesör Todorov 18. ve 19. yüzyıllarda Balkan ülkeleri ve Bulgaristan'daki ticaret ve manifaktürdeki gelişmelerin bu yapının değişiminden ileri geldiğini ileri sürmektedir.
Üçüncü bölümde (s. 127-s. 174) Osmanlı şehir nüfusundaki farklılaşma, özellikle sosyal tabakalaşma ve nüfus hareketleri, fiyat hareketleri ve ekonomik hayatın değişmesi ele alınıyor. Bu değişmeler ona göre 18. yüzyılın getirdiği ve çağdaş tarihi etkileyecek önemdeki olaylardır. Bir bakıma Todorov 18. yüzyıl ticari gelişmelerinin Balkan şehri ve ülkelerinin toplumsal siyasi gelişmesini hazırladığını önemle vurgulamak istemektedir.
İkinci Kesim: Bu bölümde, Balkan şehirlerinin dünya sanayi ve ticaretinin inkişaf ettiği yakın çağlardaki gelişme problemleri ele alınmaktadır. Yapıtın esası olan bu bölümde Nicolai Todorov özellikle esnaf teşkilatındaki organizasyon değişmeleri ve kapital birikimi üzerinde durarak, kapitalist bir iktisadi nizama geçişin başlangıcını açıklamaya çalışıyor (s. 194-s. 222). 18. yüzyılda Bulgaristan esnaf teşkilatındaki değişmeler, bunun nedenleri (ticaret ve geniş üretim) ve sonuçtaki sermaye birikimi üzerinde Profesör Todorov’un çalışma ve yorumları Türk okuyucuları tarafından bilinmektedir[*]. Todorov, hernekadar XV-XVIII yüzyıllar arasında, Balkan köyündeki değişimlerin ve köylünün pazara yönelik üretici haline
geçişinin safhalarını açıkça tesbit etmenin güçlüğünü belirliyorsa da, dış ticarete yönelik üretimin bu dönemi nasıl başlattığı üzerindeki yorumunu destekleyecek kaynakları kısmen getirmektedir.
Osmanlı İmparatorluğunun Balkan eyaletlerinde ilk fabrikalar ve bunların üretimi üzerinde durulan 256-282 sayfalardan sonra ikinci kısmın ikinci bölümünde, 19. yüzyılda Balkan şehirlerinin nüfus yapısı ve nüfus hareketliliği üzerinde durulmaktadır.
İmparatorluğun modernleşme dönemi olan 18-19. yüzyıllarda Balkan şehirlerini demografik, ekonomik, idari yönden inceleyen, bununla ilgili yeni kaynakları kullanan bu eser; Balkanların son çağlar tarihi için kayda değer, incelenmesi gerekli bir yorum getirmektedir.
Doç. Dr. İLBER ORTAYLI