Budizmin Kırgızların Geleneksel İnançlarındaki Etkileri ve İzleri

Özet

Eski Türklerin manevi hayatını ağırlıklı olarak Şamanizm inancı şekillendirirken, aralarında yayılan ilk din olan Budizm de sonraki dönemlerde önemli bir etki yaratmıştır. Budizm eski Türkler ve Kırgızlar arasında azalmış olsa da Türkistan sınırları içerisinde izler bırakmış ve nihayetinde çağdaş Kırgızlar arasında da kaybolmuştur. Tanrı Dağları eteklerinde keşfedilen Budist yazıtları ve Kırgız tarihinde Budizm ile ilişkilendirilen inançlar yakın zamana kadar nispeten az incelenmiştir. Makalenin giriş bölümünde Budizm’in Orta Asya’ya yayılmasının kısa bir tarihi verilmektedir. Birinci el kaynaklara dayanarak, Kök Türk Kağanlıkları ve Uygur Kağanlığı arasında yayılması ve bu dinin diğer topluluklara ve Kırgızlara etkisi hakkındaki bilgiler mukayeseli araştırmalarla incelendi. Birinci bölümde, Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânü lugāti’t-Türk adlı eserinde de görüldüğü gibi, İslam Dini’nin Türkistan topraklarında yayılmasının ardından Budizm’in gerilemesi incelemeye ele alınmıştır. İkinci bölümde, Budizm’in Orta Asya’daki gelişimini Cungarların (Kalmuk) Türkistan topraklarını fethetme arzularıyla bağlantılı olarak ele almaya çalışılmıştır. Sonuç olarak bu makale, Budizm’in Kırgızistan’daki ve Kırgızlardaki etkisinin ana aşamalarının izini sürerek, Kırgız tarihine ilişkin yazılı kaynakların karşılaştırmalı bir analizini sunmaktadır. Çalışmada son olarak “Manas”, “ḳut”, “çatır”, “çerik”, “eştek” gibi terimlerin etimolojik kökenlerini araştırarak, bunların Sanskritçe köklerinin Budizm aracılığıyla Kırgızların kültüründe ve manevi inançlarında bulunduğunu öne sürüyor ve Kırgızların eski inançlarının korunmasına ışık tutulmuştur.