Anadolu’nun Güney Kıyılarındaki Geç Antik Dönem Transept Bazilikaları Üzerine

Özet

Transept, bazilikal planlı kiliselerde bulunan ve yapının nefleri ile apsisi arasına konumlandırılan yatay bir mimari birimdir. Bu birimin Roma mimarisinden miras alınan bir öge olmamasının yanı sıra kilise mimarisinde nadiren uygulanması, özellikle 20. yüzyılın başından itibaren araştırmacıların dikkatini çekmiş; klasik bazilikal planlı kiliselerden daha farklı bir işleve sahip olup olmadığı sorgulanmıştır. Transept bazilikalar, 4 ile 6. yüzyıllar arasında Geç Antik Dönemin geniş bir coğrafyasına yayılmış; Ortadoğu, Kuzey Afrika, Akdeniz ve Ege Adaları, Balkanlar ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde örneklerine rastlanmıştır. İmparatorluğun doğu bölümünde 6. yüzyıl sonrası popülerliğini kaybetmiş olmasına rağmen batıda özellikle Karolenj ile sonrası Romanesk ve Gotik dönemlerde kullanımını sürdürmüştür. Şimdilik en fazla transeptli bazilikaya sahip coğrafya olarak tanımlayabileceğimiz Anadolu’nun bu kilise tipine yönelik detaylı bir çalışma şu ana kadar gerçekleştirilmemiştir. Buradan hareketle bu makalede Anadolu’nun özellikle güney kıyılarında bulunan Lykia, Pamphylia, Kilikia ve Isauria’daki transeptli bazilikal kiliseler tipoloji ve olası işlevler bağlamında incelenmektedir. Söz konusu Akdeniz bölgesinin yanı sıra, Anadolu’nun diğer bölgelerinde tespit edilmiş diğer transept planlı bazilika örnekleri de konu kapsamında kısaca tartışılmaktadır. Arazideki gözlemlerimi de içeren bu çalışma, Anadolu’daki bu tip bazilikaların kırsal yerleşimlerden çok kentlerde yer aldığını; çoğunlukla tipik bir bölgesel-cemaat kilisesi rolü üstlendiğini; bazı durumlarda ise mezar, martyrion ve piskoposluk kilisesi gibi işlevlere de sahip olduğunu göstermiştir.