Entomolojik Felaketten Tarımsal Modernizasyona, Pembekurdun Çukurova’da Pamuk Tarımına Etkisi (1914-1928)

Özet

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren küresel ölçekte etkili olan pembekurt, Birinci Dünya Savaşı’ndan itibaren Mısır’dan yapılan pamuk tohumu ithalatı sonucunda Çukurova’ya yayılmıştır. 1924 ve 1925 yıllarında pamuk verimi üzerinde olumsuz etkisini gösteren pembekurt başlangıçta pamukta entomolojik bir sorun olarak görülse de, pamuğun Türkiye’nin dış ticareti, tekstil endüstrisi ve kırsal kalkınmasındaki kilit önemi nedeniyle sosyal, ekonomik ve politik bir soruna dönüşmüştür. Nitekim pembekurda karşı geliştirilen tarımsal mücadele, pamuk yetiştiriciliğinde teknik ilerlemelere, bilimsel yeniliklere ve yasal düzenlemelere yol açmıştır. Bu kapsamda 1925 yılında Adana Tohum Islah İstasyonu ve 1926 yılında Mersin Zirai Mücadele Laboratuvarı kurulmuştur. Literatürde Çukurova’nın pamuk tarihi daha çok toplum, devlet ve coğrafya ekseninde ele alınmaktadır. Bu çalışma ise insan merkezli bakış açısının bir adım ötesine geçerek tarihsel süreci pamuk ile toplum ve devlet arasındaki ortaklık ve karşılıklı bağımlılık ilişkisi üzerinden açıklamaktadır. Mekânsal açıdan küresel boyut da göz önüne alınarak pembekurdun Çukurova pamukçuluğunun sosyo-ekonomik, bilimsel ve teknik dönüşümündeki rolü araştırılmıştır. Dönemsel olarak ise bu çalışma daha ziyade Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş evresi üzerine odaklanarak haşerenin görülmeye başladığı Birinci Dünya Savaşı’ndan planlı sanayi kalkınma modellerinin ya da devlet müdahaleciliğini ön gören Keynesyen ekonomi politikalarının uygulanmaya başlandığı 1929 Dünya Ekonomik Buhran’ına kadar olan dönemi incelemektedir.