1947 yılında Anadolu’da bir inceleme gezisi yapmış olan Mr. W. Brice (Manchester Üniversitesi) bana o tarihte Urfa ve Nizip çevresinde yüzeyde bulmuş olduğu birkaç Paleolitik âleti, bir mektupla göndermişti. Mr. Brice’in bu buluntusunu Güney-Doğu Anadolu’da son zamanlarda yapılmağa başlanan sistematik araştırmalar münasebetiyle, geç de olsa, tanıtmakta fayda görüyorum. Mr. Brice mektubunda Acheuleéne tipte bir Paleolithe ile (Resim: 1), üç yonga (Clacton tipi?) (Resim: 2)’ yı Urfa’dan 10 kilometre mesafede Urfa- Siverek yolu civarında bulduğunu; “Chelleéne” tipte bir paleolithe ile (resim : 3), büyük bir yongayı (Mousterien?) (Resim : 4), ve nihayet iki çekirdeği (Nucéus) de (Resim: 5,6) Birecik-Nizip yolu yakınında elde ettiğini bildiriyordu. Bu notumuzda üzerinde durmak istediğimiz nokta Mr. Brice’in “Çekirdek” ler hakkında ileri sürdüğü tahminler olmuştur.
Mr. Brice mektubunda bunları âlet olarak kabulde kesin bîr hükme varmamakta, belki Clactonien bir çekirdek, ya da Çin ve Burmada paleolitik endüstrinin karakteristik bir örneğini teşkil eden (normal Scrapers=kazıyıcılara nazaran) büyük boyda massif bir kesici veya kazıyıcı (Choppers) olabileceklerini ifade etmiştir ki işte bu sonuncu tahmin Anadolu paleolitiği için önem taşımaktadır: “. .. je ne suis pas certain que les ‘'nuclei” sont des artefacts peutêtre ils sont des nuclei Clactoniens, et peut être ce que nous appelons en Anglais des “Choppers” que sont plutôt typique du Paléolithique de Burma et de Chine..” Gerçekten bugüne kadar Anadolu’da “Chopper” ve “Chopping - tools”lere dair bir buluntu haber verilmemiştir.
H. L. Movius, jr. 1943’de yayınladığı bir incelemede[1], Eski dünyanın Alt Paleolitik safhasında birbirinden tamamen farklı iki büyük arkeolojik bölgenin ayırd edilebileceği hipotezini, eldeki belgeler yetersiz, ayrılığın kesin çizgilere dayanmadığı bilinmekle beraber, savunmuştur. Birinci bölge, Movius’a göre, Avrupa, Afrika ve Güney batı Asya’yı içine alan sahadır ki ‘Elbalta”lı Avrupa Chelleén ve Acheuleéne’ni veya bunların Afrika’daki muadilleri olan klâsik paleolitik endüstrilerle temsil olunur. İkinci bölge ise kuzey Hindistanı, Birmanya, indomalaise yarımadası ile Çin’i içine alan sahadır ki “Elbaltası”nın mevcut olmayışı onun yerine “chopper” ve “chopping-tools” adı verilen büyük çapta kesici-kazıyıcıların varlığı ile karakterlenir.[2] Movius’a göre bu kültüre “Chou-kou-tien” “Soan”, “Anyathian”, “Tampanian”, “Patjtanian” endüstrisini sokmak lâzımdır. Müellife göre bütün doğu bölgesinin Sinantrop gibi insan öncülerine (Préhominien), “biface” yani iki yüzü işlenmiş ribaltasi âletlerinin kullanıldığı batı bölgesinin de her bakımdan çok daha ibtidaî bir insanlığa bağlanıp bağlanamıyacağmı da bir telkin olarak ortaya atmıştır. “... . Movius a émis la suggestion qu’il ya lieu de distinguer, dans le Paléolothique inférieur de l’Ancien Monde, deux grandes provinces archéologique tout à fait différentes. La première, qui embrasse l’Europe, l’Afrique et Sud-Ouest de l’Asie, est celle des industries classiques, à coups de poing, le Chelleén et l’Acheuleén d’Europe ou leurs correspondants africains. La seconde, qui embrasse l’Inde du Nord, la Birmanie, la péninsule indo-malaise et la Chine, est caractérisée par l’absence de coups de poing et leur remplacement par des choppers et chopping - tools. C’est à ce seconde complexe typologique qu’appartiendrait l’industries trouvée à Chou koutien avec le Sinanthrope, de sorte que l’auteur se demande si toute la provinces orientale ne serait pas liée aux Préhominiens, tandis que la province occidentale, à bifaces, correspondrait à une autre humanité, plus primitive à tous points de vue. . ,”[3]
Biz Mr. Brice’in Birecik-Nizip yolu civarında bulduğu bu iki piyesin (Resim 6-7) “clactonien Nucleus” olması ihtimalinden çok daha büyük cesamette birer kazıyıcı “Choppers” olabilecekleri teşhisini desteklemek istiyoruz. Gerçekten bu piyesler Mr. H. L. Movius’un “The far Eastern Lower Paleolithic”[4] yazısında yayınladığı belgelerle güzelce karşılaştırılabilmektedîr: (Bakınız: Types of Lower Paleolithic implements from Southern and Eastern Asia. P. 37. Fig. 8. No 1-3 Chopper - Chopping - tool, upper Burma (Early Anyathian).
Karşılaştırma ve teşhisimiz doğru ise Mr. Brice’in bu iki âleti bugün için güney doğu Anadolu’da “Choppers” endüstrisinin ilk örneklerini teşkil etmekte ve H. L. Movius’un alt paleolitik için ileri sürdüğü iki büyük endüstri bölgesi Eski dünyada Doğu ve Batı olarak gerçekten mevcut olduğu takdirde Anadolu’nun bir intikal yada bir temas sahası teşkil edip etmediğini yeni araştırma ve buluşların ışığı altında tesbit etmek gerekmektedir.
Bu notun basılmasından biraz önce, 1963 yazında Güney Doğu Anadolu’da İstanbul ve Chicago Üniversiteleri adına bir araştırma gezisi yapmış olan Prof. Dr. Halet Çanıbel ve Prof. Dr. Braidwood heyetine dahil bulunan Dr. Bruce Howe ile bu mesele üzerinde konuşurken Irakta Kerkük-Süleymaniye yolunun 200 metre güneydoğusunda Dr. Naji-el-Asil tarafından 1949 yılında keşfedilmiş Barda Balka paleolitik istasyonunda 1951 yılında H. E. Wright ile birlikte yapmış oldukları bir sondaj sonunda “Choppers” cinsinden âletler olan “Pebbl Tool” 1er meydana çıkardıklarını haber verdi. Bu suretle Güney-doğu Anadolu “Choppers” buluntuları teşhisi kuvvet kazanmaktadır.
Mr. Bruce Howe’a bu konuda bana vermiş olduğu bilgiden ötürü teşekkür ederim.
Bu hususta bakınız: (H. E. Wright, jr., and Bruce Howe; Preliminary report on Soundings at Barda Balka. Sumer. Vol. VII. N 2.1951 P. 107-118. Figure 3. Nos 1-2).
