Kelenderis Sikkeleri Gülnar kazasının Bereket köyünde bulunmuş olup, malmüdürlüğü kanalı ile 9/VI/1958 tarihinde Ankara Arkeoloji Müzesine gönderilmiş ve Müze giriş defterinde 293 numaraya kaydedilmiştir. Bu Bereket köyü definesi ile Amerikan nümizmatlarından Sydney P. Noe’nin “Grek Sikkeleri Defineleri Bibliyografyası” adlı eserinin ikinci baskısında yer alan 1186 defineye[2] bir ikincisi daha ilâve edilmiş olacaktır (L. I).
Adı geçen ve konumuzu teşkil eden 35 adet gümüş sikke, Kelenderis’te (bu günkü Gilindire) darbedilmiştir. Buluntu yeri olan Bereket köyünden takriben 30 km. güneyde bulunan bu eski darp merkezi, bugün de tabiat güzelliğini içinde toplamış şirin bir nahiyedir. Torosların denize bakan yemyeşil yamacında ve deniz kenarında küçük bir iskeledir. Engebeli arazisi madence zengindir[3]. Kelenderis’in Knyras’ın babası Sandokos tarafından kurulduğu[4] bilindiği gibi, Sandokos’un Cilicia’dan Kıbrıs’a geldiği ve bir rivayete göre Paphos’ta Aphrodite tapınağını kurduğu da söylenir. Bu mâbette yapılan dinî törende, keçi yavrusunun bağırsakları kehanetin başlıca aracı idi[5]. Böylece, Kelenderis sikkelerinin tipi olan keçinin bu inanış maksadı ile kullanıldığı rivayet edilse dahi, yukarıda zikredildiği üzere, coğrafî durumu dikkate alınınca, bu dağlık bölgede yaşayan keçilere izafeten bu tipin verildiği daha uygundur kanaatindeyiz.
Sikkelerin toprakta nekadar derinlikte ele geçtiği tesbit edilememesine rağmen, tunç ve kulpsuz bir kap içinde toprağa gömülü olarak bulunduğu bilinmektedir. Kabın yüksekliği 5.5 cm., karın çapı 5.8 cm., dip çapı 3.6 cm. ve düzdür. Ağız kısmının boyundan yukarısı kırıktır. Sikkeler âdeta bir kumbaraya doldurulmuş gibi bu kabın içine yerleştirilmiştir (Lev. I, 2). Belirli bir devri karckterize edemiyen tunç kap, sikkelerin hangi tarihte buraya gömüldüğü hakkında da bir fikre yardımcı olamıyor.
Kelenderis’in ilk sikkeleri Pers standart’ları üzerinedir[6]. Gümüş staterler ortalama 11.209 gram olup bunların kesirleri mevcuttur[7]. Genel olarak staterlerin ön yüzlerindeki binici at üzerinde sağa veya sola dönüktür[8]. Çevre noktalarla çevrelenmiştir[9].
Arka yüzde darphane adının kısaltılmış şekli, diz çökmüş keçinin sağa veya sola dönük resmi vardır. Muhtelif monogramlar mevcut olduğu gibi, monogramsız olanları da vardır. Dairevî bir darp çukuru ( incuse circle ) içindedir.
Staterlerin erken tiplerinde, yani, M. Ö. 5. yüzyılda at ve binicisi daha az adaleli ve dolgun olmayıp ince bir ifade taşır. Binici ata tam yerleşmemiş, yandan düşüyormuş gibi bir pozdadır. Sola dönük, sağ elinde dizgin, sol elinde kırbacı vardır[10]. M. Ö. 4. yüzyılda ve daha sonraki devirde ise ön yüzde figürler daha dolgun, binici atın üzerine tam yerleşmiş ve at şaha kalkmıştır[11]. Definemiz bu devrin ve bu tiplerin benzeri sikkelerdir. Aynı devrin daha geç tipi olarak verilen örnek (B. M. C. Cilicia, Pl. X. no: 9) daha geniş bir satıh gösterir. Staterlerin mevcut kesirleri tetrobol, obol, ve hemioboldür. Tetrobol[12] tipleri, stater tiplerinin aynı olduğu halde, obol ve hemioboller farklıdır. Genel olarak bunların tipleri[13] Gorgoneion, pegasosun Ön kısmı, zıplıyan at, çömelmiş dağ keçisi, Athena başı v. s.
M. Ö. 2. yüzyıldan sonra tunç Kelenderis sikkeleri darp edilmeye başlanılmış, İmparatorluğun erken devirlerinde devam etmiştir. Domitianus’tan Traianus Decius’a kadar yayılmış bulunan tunç darplar fazla ilgi çekici değildir[14].
Bahis konusu defineye gelince, 35 adet gümüş sikke, ufak-tefek aşınmalara rağmen, genel olarak, iyi muhafaza edilmiş, tunç kap kendisine bir kumbara ödevi görmüştür. Müzemiz için çok kıymetli bir definedir; mükemmel bir işçilik gösterir.
Önce de zikredildiği üzere, Pers standardı üzerine darp edilmiş staterlerdir. Ağırlıkları 8.700 - 10.850 gram arasında değişir. Tipler biribirinin benzeri olduğu halde, çok az da olsa, baskı ve monogram farkları dikkati çeker[15]. Ön yüzde binici şaha kalkmış at üzerinde, sağa dönüktür. Sağ elinde kamçısı, sol elinde dizgini vardır. Çevre noktalarla çevrelenmiştir.
Arka yüzde tipler yine aynıdır. Yalnız keçiler 19 adedinde sağ yönde (Lev. II, 1-10; III, 1-9), 16 adedinde ise sol yöndedir (Lev. 1-10; V, 1-6) ve diz çökmüş olup, kalkmaya hazırlanır. Hareketli ve adalelidir. Yukarıda verilen örneklerde görüldüğü gibi, bir kısmı sağ, bir kısmı sol yönde olup başlarını geriye çevirmişlerdir. Hepsinde darphane adı yazılıdır. Ancak, Lev. III, 3 ve Lev. IV, 5 darbedilirken yazıları kesilmiştir. Sikkelerimizin arka yüzlerinde, genel olarak, dış çizgi tâbir edilen alt çizgi sikkelerden bazılarının ön yüzlerinde de mevcuttur (Lev. II, 2, 4, 6, 8; III. 6, 7; IV, 4, 6, 7; V, 3 de olduğu gibi). Arka yüzde dış çizgi bazılarında noktalamalardan meydana gelmiş bir hat halindedir (Lev. II, 1, 2, 3, 5, 6; III, 2-6; IV, 1-5). Bazılarında da düz bir hat şeklinde görülür (Lev. II, 7-10; III, 1; IV, 6-10; V. 1-6). Diğerlerinde ise, düz bir hatla ona paralel noktalamalardan meydana gelmiş ikinci bir hattan ibarettir (Lev. III. 7-9). Ön yüzde T. ve ΙΔ monogramları (Lev. II, 1-3) ile birlikte arka yüzlerinde altta dış çizginin dışındaki sahada üç ayrı monogram mevcuttur.
T (Lev. II, 6-8; IV, 6-10; V, 1-3, 5, 6).
Δ (Lev. III, 2-6).
↑ (Lev. III, 7-9).
Yukarıda işaret edildiği üzere, M. Ö. 4. yüzyıla ait 35 adet staterden mürekkep olan bu definenin aşağıdaki katalogu daha geniş bir bilgi vermeğe yardım edecektir :
No : 1 — Gümüş. 10.700 gram. 24 mm. Lev. II, 1.
Ön yüz : Çıplak binici at üzerinde sağ yönde, sağ elinde kamçısı, sol eli ile atın dizginini tutmaktadır. At dört nala gider. Altta T monogramı. Çevre noktalarla çevrelenmiştir[16].
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ Keçi diz çökmüş sağ yönde, başını geriye çevirmiş bakıyor. Altta noktalama bir dış çizgi. Dairevî bir darp çukuru (Incuse circle) içindedir[17].
No : 2 — Gümüş. 10.740 gram. 21 mm. Lev. II. 2.
Ön yüz : No : 1’in benzeri yalnız dizgin fazla çekilmiş. Noktalama bir dış çizgi, monogramsız
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 1’in benzeri, yalnız adaleler daha belirli. Boyun ince ve uzun Sakal diğerindeki gibi sırta yapışık değil. Sağ sahada ΙΔ noktalama bir dış çizgi.
No : 3 — Gümüş. 10750 gram. 21 mm. Lev. II. 3.
Ön yüz : No : 2’nin benzeri, dış çizgisiz.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 2’nin benzeri.
No : 4 — Gümüş. 10.505 gram. 22 mm. Lev. II. 4.
Ön yüz : Tip öncekilerin aynı, fakat üst kalıp kaymış ve kabartma bozulmuştur.
Arka yüz : ΚΕΛ Tip aynı, fakat keçinin boynuzu, geyik boynuzu gibidir. Sağ sahada E. Dış çizgi kesilmiştir.
No : 5 — Gümüş. 10.700 gram. 23.5 mm. Lev. II. 5.
Ön yüz : No : 1’in benzeri. Monogramsız.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 2’nin benzeri. Fakat yazıları daha büyük.
No : 6 — Gümüş. 10.750 gram. 23.5 mm. Lev. II. 6.
Ön yüz : No : 2’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 1’in benzeri, fakat boynuz daha kalın ve arkaya uzanır. Noktalama bir dış çizgi ve altta T monogramı.
No : 7 — Gümüş. 10.700 gram. 21 mm. Lev. II. 7.
Ön yüz : No : 2’nin benzeri, yalnız dış çizgisiz..
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 2’nin benzeri. Yalnız boyun biraz daha kalın, boynuz onun gibi iki çatalla sonuçlanmaz. Sağ sahada Z altta bîr hat halinde dış çizgi ve dışta T monogramı.
No : 8 — Gümüş. 10.705 gram. 21.5 mm. Lev. II. 8.
Ön yüz : No : 7’nin benzeri, yalnız dış çizgili.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 7’nin benzeri.
I — Definenin hepsi aynıdır.
No : 9 — Gümüş. 10.740 gram. 21.5 mm. Lev. II. 9.
Ön yüz : No : I’in benzeri, monogramsız.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No: 7’nin benzeri, sağ sahada N dış monogramsız.
No : 10 — Gümüş. 10.850 gram. 23.5 mm. Lev. II. 10.
Ön yüz : No : 8’in benzeri. Dış çizgisiz.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 9’un benzeri.
No : 11 — Gümüş. 10.703 gram. 22.5 mm. Lev. III. 1.
Ön yüz : No : 10’un benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 10’un benzeri.
No : 12 — Gümüş. 10.700 gram. 23.5 mm. Lev. III. 2.
Ön yüz : No : 8’in benzeri. Dış çizgisiz.
Arka yüz : ΛΕΝ No : n’in benzeri, noktalamalardan bir dış çizgi ve altta Δ monogramı.
No : 13 — Gümüş. 10.600 gram. 20 mm. Lev. III. 3.
Ön yüz : No : 12’nin benzeri.
Arka yüz : Yazısı kesilmiştir. No : 12’nin benzeri.
No : 14 — Gümüş 10.790 gram. 21.5 mm. Lev. III. 4.
Ön yüz : No : 13’ün benzeri, yalnız binicinin başı atın başına doğru yatık.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 13’ün benzeri.
No : 15 — Gümüş. 10.750 gram. 21 mm. Lev. III. 5.
Ön yüz : No : 14’ün benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 14’ün benzeri.
No : 16 — Gümüş. 10.650 gram. 22 mm. Lev. III. 6.
Ön yüz : No : 14’ün benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 14’ün benzeri.
No : 17 — Gümüş. 10.550. gram. 22 mm. Lev. III. 7.
Ön yüz : No : 14’ün benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 16’nin benzeri. Yalnız dış çizgi biri noktalamalardan diğeri ona paralel diğer bir hattan müteşekkildir. Altta ↑
No : 18 — Gümüş : 10.800 gram. 21 mm. Lev. III. 8.
Ön yüz : No : 17’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 17’nin benzeri.
No : 19 — Gümüş. 10.753. gram. 22 mm. Lev. III. 9.
Ön yüz : No : 17’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 17’nin benzeri.
No : 20 — Gümüş. 10.700 gram. 22 mm. Lev. IV. 1.
Ön yüz : Diğer tiplere benzemesine rağmen, binici daha iri ayaklan yere kadar uzanmaktadır.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ Diğer tiplerin benzeri, fakat keçi aksi yönde (sola dönük) boynuzu önde horoz ibiği gibi. Dairevî darp çukuru içinde. Yazılar daha büyük, noktalama bir dış çizgi mevcut. Monogramsız.
No : 21 — Gümüş : 10.703 gram. 21.5 mm. Lev. IV. 2.
Ön yüz : No : 20’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 20’nin benzeri.
No : 22 — Gümüş. 10.600 gram. 23.5 mm. Lev. IV. 3.
Ön yüz : No : 20’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 20’nin benzeri.
No : 23 — Gümüş. 10.700 gram. 22 mm. Lev. IV. 4.
Ön yüz : No : 2 ’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕΝ No : 21’e benzemesine rağmen boyun daha uzun ve yukarı kalkık. Boynuz yukarı doğru kalkar ve bir kavisle arkaya döner. Yazılar çok küçük.
No : 24 — Gümüş. 8.700 gram. 21.5 mm. Lev. IV. 5.
Ön yüz : No : 23 ’ün benzeri, yalnız dış çizgisiz.
Arka yüz : Yazısı kesilmiştir. No : 23 ’ün benzeri, boynuz arkaya doğru düzdür.
No : 25 — Gümüş. 10760 gram. 20.5 mm. Lev. IV. 6.
Ön yüz : No : 2 ’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛ No : 22’nin benzeri, fakat sağ ayak daha küçük ve yukarı kalkık. Kalın bir boyun, küçük bir boynuz arkaya kıvrılarak uçlara doğru incelir. Sağ sahada N Dış çizgisi düz bir hattı. Dışta T monogramı.
No : 26 — Gümüş. 10.750 gram. 21 mm. Lev. IV. 7.
Ön yüz : No : 25 ’in benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 25 ’in benzeri.
No : 27 — Gümüş. 10.750 gram. 22 mm. Lev. IV. 8.
Ön yüz : No : 26’ nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 26 ’nin benzeri.
No : 28 — Gümüş. 10.650 gram. 23.5 mm. Lev. IV. 9.
Ön yüz : No : 26 ’nin benzeri, yalnız dış çizgisiz.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 26 nin ’benzeri.
No : 29 — Gümüş. 10.705 gram. 23 mm. Lev. IV. 10.
Ön yüz : No : 26 ’nin benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 26 ’nın benzeri.
No : 30 — Gümüş. 10.655 gram. 22.5 mm. Lev. V. 1
Ön yüz : No : 26’nın benzeri, yalnız dış çizgisiz.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 26 ’nın benzeri.
No : 31 — Gümüş 10.745 gram. 23.5 mm. Lev. V. 2.
Ön yüz : No : 30 un benzeri.
Arka yüz : KEΛE No : 26 ’nın benzeri.
No : 32 — Gümüş. 10.655 gram. 21 mm. Lev. V. 3.
Ön yüz : No : 26 ’nın benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛ No : 26 ’nın benzeri.
No : 33 — Gümüş. 10.700 gram. 23 mm. Lev. V. 4.
Ön yüz : No : 26 ’nın benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : 26 ’nın benzeri.
No : 34 — ΚΕΛΕ No : 26 ’nın benzeri.
Ön yüz : No : 26 ’nın benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛΕ No : No : 26 ’nın benzeri.
No : 35 — Gümüş. 10.653 gram. 22.5 mm. Lev. V. 6.
Ön yüz : No : 26’nın benzeri.
Arka yüz : ΚΕΛ No: 26’nın benzeri olmakla beraber, N harfi diğerlerinden farklı olarak, keçinin arka ayakları arasındadır.
