Sümeysat Definesi Sikkeleri

Definemiz 1983 yılı yaz dönemi kazılarında E/15. plan karenin IV. katında meydana çıktı, define Altın, Gümüş bilezik ve küpelerle birlikte bezden bir torba içinde bulundu. Definenin önemli grubunu teşkil eden 340 [1 ] adet gümüş sikke sırasıyla Emevi, Abbasi, Samani, Hamdani ve Büveyhi devletlerine aittir. Emevilere ait olan sikke sayısı (6) adet olup ancak bir adet sikkenin hangi halifeye ait olduğu tespit edilemedi.

Sikkelerin 108 adedi envanterlik, 40 adedi ise etüdlüktür, geri kalanı ise kırık, eğik ve hurda halindedir. Envanterlik sikkeler genellikle iyi; ancak daha iyi etüd edilmeleri için tümünün iyi bir konservasyondan geçmesi gereklidir.

Definede Emevilere ait olan sikkelerde şu halifelerin ismi geçmektedir:—

1. 1 -El-Velid bin Abdülmelik. 86-96. H (705-714. M).
2. Süleyman bin Abdülmelik, 96-99. H (714-717. M).
3. Hişam bin Abdülmelik. 105-125. H (723-742. M).

Abbasi sikkeleri ise toplam (84) adettir. Bu sikkelerin büyük bir kısmı sağlam ve okunur durumdadır. Bu devre ait definede sırasıyla şu halifelerin sikkeleri bulunmaktadır:—

1. Ebu Ca’fer Abdullah el-Me’mun. 198-218. H (813-833. M).
2. Ebul Abbas Ahmed el-Musta’in billah. 248-251. H (862-865. M).
3. Ebul Abbas Ahmed el-Mu’tazıd billah. 279-289. H (892-902. M).
4. Ebu Muhammed Ali el-Muktefi billah. 289-295. H (902-907. M).-
5. El-Muktedir billah ebul Fazl Ca’fer bin Ahmed. 295-320. H (907­932. M).
6. Ebu Mansur Muhammed el-Kahir billah. 320-322. H (932-934. M).
7. Ebul Abbas el-Razi billah. 322-329. H (934-940. M).
8. Ebu Kasım Abdullah el-Mustekfi billah. 333-334. H (944-945. M).

Samani sikkesi ise halife Ahmed bin İsmail'e 295-301. H (907-913. M) ait olup Samsat kazılarında bulunan sikkeler arasında tek örnektir.

Hamdanilere ait definemizde birkaç sikke bulunmakta, ancak iyi durumda olan örneği ele aldık, sikke Nasır el-devle ebu Muhammed ve Seyf el-devle ebul Hasan'a aittir. 317-394. H (920-1003. M).

Son grup sikke ise Büveyhilere aittir. 320-447. H (932-1055. M). Bu devlete ait olan sikkelerde iki halifenin ismine atlanmaktadır; bunlar Muiz el-devle ebul Hüseyin Ahmed, Rukn el-devle ebu Ali Hasan ile Imad el- devle ebul Hasan Ali, Rukn el-devle ebu Ali Hasan'dır.

Definemizin sikkeleri arasında şu darphanelerin isimleri geçmekte­dir:— Vasıt, Suk el-Ahvaz, Medinetul Selam (Bağdat), Basra, Surra men Ra'a (Samarra), Şiraz, El-Rafika, Erminiye, Tarsus, Nusaybin, Semer- kand. Küfe. Toplam 12 darphanenin adının geçmesi definemizin önemini kendiliğinden vermektedir. Define ayni zamanda zengin bir kolleksiyondur. Definede en eski darp tarihi Emevi halifelerinden El-Velid bin Abdülmelik zamanına ait olan sikkedir; bu sikke 90. H (709. M). En geç sikke tarihi ise Abbasi devleti IH. devrine ait olup ve halife Ebu Nasır Muhammed el-Zahir bi-emrullah zamanına yani 622-823. H (1225-1126. M) rastlamaktadır; bu da gösteriyor ki define miladi 1226 tarihinden sonra gömülmüştür.

1984 dönemi kazılarında ise J-K/16 III. kat kuyusunda ele geçen iskeletlerle birlikte elimize 3 adet Altın Abbasi sikkesi bulundu. Bu sikkelerden bir tanesi Ebul Ca’fer Harun el-Reşid’e 170-193. H (786-809. M), diğer ikisi ise Ebul Fazl Ca’fer el-Mutevekkil ala'llaha 232-247. H (847­861. M) ait idi. Böylece 1983-1984 kazılarında elimize toplam on Abbasi halifesinin sikkesi geçmiştir.

sikkelerin katalogu

Emevi Devleti

1. El-Velid bin Abdülmelik

86-96. H (705-714. M)

1. Gümüş, Suk el-Ahvaz, Sene 90.

ön yüz, ortada: لاال٠الا

الله وحده

لاشريكله

Etrafında: ب٠بمالله زرب هذا الدرهم بوق الاهواز في ستة تعين

Arka yüz, merkezde daire içinde: الله احدالله

الصمد لميلدو

لم يولد ولم يكنله كفوا احد

Etrafında, ikinci daire içinde: محد رسول الله ارماه بالهدى ودين الحقليظهر، عل الدين كله ولوكر، المشركون.Ön yüz, etrafında noktalı üç daire ile dördüncü dış daire arasında: 00000. Arka yüz: İç, orta ve dış olmak üzere noktalı üç dairenin orta ve dıştaki daire arasında: 00000.

2.6 gr, 26 mm.

2. Süleyman bin Abdülmelik

96-99. H(714-717. M)

2. Gümüş, Vasıt, Sene 94.

Ön yüz, ortada:

No. I gibidir. .

Etrafında: بيم الله ضرب هذا الدرهم يواسط سئة ارح وتبن

Arka yüz, merkezde daire içinde:

No. I gibidir.

Etrafında iç ve dış daire içinde: .محمد رسول الله ارمله بالهدى.... الخ

2.7 gr. 37 mm.

454 TAHSLN SAATÇÎ

3. Hişam bin Abdülmelik 105-125. H (723-742. M)

3. Gümüş, Vasıt, Sene 114.

ön yüz, ortada:

No. I gibidir.

Etrafında: .يم اذ ضرب هذا الدرهم بواط ت اريع حر ومئة

Arka yüz, ortada daire İçinde:

No. I gibidir.

Etrafında, İç ve dış daireler İçinde: .محمد رسول الذ ارط بالهدى.... ابخûn yüz: İç içe üç daire ile dış daire arasında:

2.7 gr. 28 mm.

4. Gümüş, Vasi t Sene 124.

ön yüz, ortada:

LS؛dir- بم١س زرب ط١ اكرمم بواط سنة ارع عشرن وئ

Arka yüz, ortada daire İçinde:

No. I gibidir.

Etrafında, İç ve dış daireler İçinde: .محمد رسول الذ ارط بالهدى....الخ٥n yüz: Etrafında İç ve orta daire İçinde: 00000.

Arka yüz, etrafında orta ve dış daire İçinde: 00000.

2.8 gr. 25 mm.

Abbasi Devleti
132-656. H (750-1258. M)

1. Ebu Ca'fer Abdullah el-Me'mun
198-218. H (813-833. M)

1. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 215. ûn yüz, ortada daire İçinde: لا الا

الله وحدهلاشر يك له

Etrafında: .بم الله مرب هذا الدرهم بمدينة اللام سنة خمس حرة ومايينEtrafında daire dışında: لله'لامرمنتجل ون بعد ويومئذ يفرح ايود بنصر الله ٠Arka yüz, ortada daire İçinde: الخبغة

محمدرسولاللهلأمون!

SÜME١'SAT definesi sikkeleri 455

Etrafında daire dışında: .محمد ر-ول الله ارسله بالهدى.--ابخ

3 gr. 25 mtn.

2. Ebul Abbas Ahmed el-Mustain billalı.
248-251. H (862-865. M)

2. Gümüş, Medinetül SeJam, Sene 248.

Ön yüz, ortada daire İçinde:

No. I gibidir.

Etrafında: .بم الله ضرب هذا الدرهم بمدينة العلام سنة'عن اربعين ومائتينEtrafında daire dışında: لله الامر من نل ومن بعد ويومئذ يفرح المؤمنوننصرالله.

Arka yüz, ortada çift daire içinde: لله

محمد

رسول

الله

المتعين بالله

Etrafında, İç ve dış daire içinde: -محمد ر-ول الله ارصله بالهدى... الخ3 gr. 25 mm.

3. Ebul Abbas Ahmed el-Mu'tazid billah.
279-289. H (892-902. M)

3. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 282.

On yüz, ortada daire içinde:

No. 1 gibidir.

Etrafında: .بمالله ضرب هذا الدرهم بمدنة اللام سنة ثنتين وعنين ومايين1؟ ve dış dairenin içinde: .لله الامر منتل...........الخ

Arka yüz, ortada daire içinde: غ

اللهالمعتضد بالله

Etrafında, i؟ ve dış daireler içinde: .محد رسول الله ارسله بالهدى....ابخ3 gr. 23 mm.

4. Ebu Muhammed Ali el-Muktefi billah.
289-295. H (902-907. M)

4. Gümüş, El-RaGka, Sene 295.

ön yüz, ortada daire içinde:

No. I gibidir. ... .... .

Etrafında: -بمالله ضرب هذا الدرهم بارافة ن خمس ونعين ثايين

Etrafında dışta: .لله الامر ض تل وض بعد.....الخ

Arka yüz, ortada daire içinde- لله

مخمدرسولاللهالمكفي بالله

Etrafında, iç ve dış daireler içinde: .محد رسول الله ارسله بالهدى...ابخ3 gr. 25 mm.

5. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 295.

Ön yüz, ortada daire içinde:

No. I gibidir.

Etrafında:.بم الد مرب هذا الدرهم بمدينة اللام سنة خمس ونعين ومايين

Arka yüz, ortada daire içinde:

No. 4 gibidir.

Etrafında, iç içe çift daire içinde:

No. 4 gibidir.

2.7 gr. 24 mm.

6. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 295.

ön yüz, ortada daire içinde:

No. 1 gibidir. ٠.

Etrafında: .ي٠ماد ضرب هذا -عدينة اللام ستة خس ونعين وماقين

Etrafında dışta: .لله الامر ض لل وض بعد .... الخ

Arka yüz, ortada daire içinde: لله

محمدرسولاللهالمكفي بالله

Etrafında iç, orta ve dış daireler içinde: محد رول الد ارطه بالهدى

3.2 gr. 24 mm. .ابخ ....

5. El-Muktedir billah ebul-Fazl Ca'fer bin Ahmed.

295-320- H (907-932. M)

7. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 304.

ön yüz, ortada: لا,ل الا

الله وحدهلاشركله

Etrafında, İçte: .سم الله ضرب هذا الدرهم بمدينة السلام سنة اربع وثللمائةEtrafında, dışta: -لله الامر من لل ٠٠٠٠ ابخ

Arka yüz, ortada: لله

محد

رول

الله

المقتدر بالله

Etrafında iç daire dışında: .محد ر-ولالله ارطه بالهدى ... الخ

3.9 gr- 25 mm.

8. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 309.

On yüz, ortada: لاه الا

الله وحده

لاشر يك له

اير العباس ين

امير المؤمنين

Etrafında, içte: .سم الله ضرب هذا الدرهم بمدينة اللام منة تع وثداثة. Etrafında, dışta: .لله الامر من لل ......الخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد

رمرل

الله

المقتدر بالله

Etrafında: .محد رسول الله ارسله بالهدى......الخ

2.9 gr. 26 mm.

9• Gümüş, Tarsus, Sene 320.

ön yüz, ortada: لا ال٠ الا

الله وحده

لاشر يكد

ابو العباس بنامنر المؤمتين

Etrafında, İçte: .ببم الله خرب هذا الدرهم بطروس ستة عثرين وثدياثةEtrafında, dışta: .لله الامر ض قبل ,....الخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد

رسول

الله

المقتدر باللهصيد الدولة

Etrafında: .محمد رسول اهـ ارسل٠ دى..... ,لخ

4.1'gr. 24٠mm. هـ ٠ يخ

6. Ebu Mansur Muhammed el-Kahir Billah

320-322. H (932-934. M)

10. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 321.

On yüz, ortada: لا اله الا

الله وحده

لاشر يكد

ابو القاسم بنامنر المؤ منين

Etrafında: ب٠مالله ضرب هذا الدرهم بمدينة اللام سنة احدى وشرينوثلعاثة.

Etrafında, dışta: .لله الالر ض قبل .....الغ

Arka yüz, ortada: لله

محد

رسول

الله

القاهر بالله

Etrafında daire dışında: .محد رسول الله ارطه بالهدى .....ابخ

2.12 gr. 25 mm.

II. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 322. Ön yüz, ortada: لا اله الا

الله وحده

لاثريكله

ابو القام بنابر المؤمنين

Etrafında, içte: سم الله ضرب هذا الدرهم عدينة اللام سة سين وعثرينوثنباه

Etrafında, dışta: .لله الامر من تل .... الخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد رسول الله

الناهر بالله

المتغم ض اعداالله لدين الله

Etrafında İç daire dışında: .محد رسول الله ارطه بالهدى..... الخ

2.9 gr. 23 mm.

7. Ebul A libas Ahmed el-Razi Billah 322-329. H (934-940. M)

12. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 322.

Ön yüz ortada daire İçinde: لا اله الا

الله وحده

لاثريكله

Etrafında İç ve orta daire İçinde: سم الله ضرب هذا الدرهم عدينة

اللام سنة ثتين و مشر ين وثليائة.

Etrafında orta ve dış daire arasında: .لله الامر ض لبل .... الخ

Arka yüz, ortada daire İçinde: لله

محمد

رسول اللهالراض بالله

Etrafında, orta ve dış daire İçinde:.محد رسول الله ارط* بالهدى.... الخ3٠2 gr. 27 mm.

13. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 327.

Ön yüz, ortada: لا ال الا

الله وحدهلاشر يكل*

ابو الغفل بنامير المؤمتين

Etrafında: .ب٠مالله ضرب هذا الدرمم بمدينة اللام سنة سع وعثرين وثداتة

Etrafında, dışta: .لله الامر من لل ... ابخ

Arka yüz, ortada: لله

محد

ريول

اللهالراض بالله

Etrafında İç ve dış daire İçinde: -محمد رسول الله ارسله بالهدى ... الخ3.4 gr. 25 mm.

14. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 328.

On yüz, ortada: لا اله الا

الله وحدهلاشريكلهابو الغفل بنامثر المؤمنين

Etrafında:-يم الله خرب *ذا الدرمم بمدية اللام ضة ممان وعثرين وثلياثة

Etrafinda, dışta: "اد ا مر ض تجل "٠٠" ابخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد

رولاللهالراص بالله

Etrafinda, iç ve dış daire arasında: .محد رسول الله ار¿ بالهدك).....الخ2.8 gr. 25 mm.

15. Gümüş, Semerkand, Sene 329.

On yüz, ortada: لا ال الا

الله وحدهلاشريكله

Etrafında: .م الله ضرب هذا الدرهم سمرفذ ط نع وعثرين وثلياتة Etrafında, dışta: .غ الاسماً من تجل ٠٠٠ ابخ]

Arka yüz, ortada: لله

محدرسولاللهالراص باللهاجبريل بن اسعد]

Etrafında iç ve dış daire içinde: .محد ر-رلالله ار¿ بالهدى ... ابخ5 gr. 26 mm.

16. Gümüş, Medinetül Selam, Sene?.

ön yüz, ortada:

ممبهلمب.،لا,.... '¡“ئ

لله الامر ض تجل ..... ابخ. :Etrafında, dışta

لله :Arka yüz, ortada

محد

رسول الله اراص بالله

محد رول الله ار¿ بالهدى.... الخ. çift daire dışında؟ ize ؟Etrafinda, i .2.7 gr. 26 mm

8. Ebul Kasım Abdullah el-Mustekfi Billah.

333.334. H (944-945. M)

17. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 333.

ön yüz, ortada: لا ,ل الا

الله وحدهلاشريكلهالمظفرابو الوئ

Etrafında: -سم الله خرب هذا الدرهم بمديتة اللام ستة ثلث وثلثين وثلياهEtrafında, dışta: .لله الامر *ن تجل ----- ابخ

Arka yüz, ortada: لله

محدرسول اللهصل الله عبالمتكفي باللهالخلفة

Etrafında: .محد ر-ول الله ارله بالهدى... الخ

2.8 gr. 21x23 mm.

Samaniler
Ahmed bin İsmail
295-30،. H (907-913. M)

18. Gümüş, ?, Sene 299.

٥n yüz, ortada daire İçinde: لا اله الا

الله وحده

لاشريكلهابونمر

Etrafında: .سم الله ترب هذا الدرهم!...) ضة تع وتعين ومافين.

Etrafında, dışta: .لله الامر ض تجل ... الخ

Arka yüz, ortada: لله

محد

ر-رلاللهالمقتدر باللهاحد بن اسمبل

Etrafında: .محمد ر-ولالله ارط* بالهدى.... الخ

2.9gr. 29.5 mm.

Hamdaniler

Nasır el-devle ebu Muhammed Hasan ve Seyf el-devle ebul-Hasan Ali.

317-394• H (929-1003. ،M)

19. Gümüş, ?, ?,

Ön yüz, ortada: لا اله الا الله

وحده

لاشريكله

سيف الدولة

ايو الحن

Etrafında yazılar okunamadı.

Arka yüz, ortada: [[لله

محد رمول الله

صل الله عليه وسلم

المعبا لله

تاصر الدولة

ابو محد

Etrafındaki yazılar okunamadı.

3.7 gr. 24 mm.

20. Gümüş, ^ledinetül Selam, Sene 331.

Ön yüz, ortada: لا اله الا

الله وحده

لاشريكله

ابو منمور ين

ابر المؤمنين

صيف الدولة

ايو الحن

Etrafında, İçte: .سمالله ضرب هذا الدرهم بمدينة اللام سنة احد وثلثين

وثنائة.

Etrafinda, dışta: •لله الامر ض بل ... الخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد ريرل اللهمل الله عب»اخفي للهناصر الدولاابو محمد

Etrafında: .محمد ر-ولالله ’رسله بالهدى-... ابخ

3.3 gr. 25 mm.

Büveyhiler

Muiz el-devle ebul Hüseyin Ahmed, Rükn el-devle ebu Ali Hasan. 320-447. H (932-1055. M)

21. Gümüş, Medinetül Selam, Sene 335.

ön yüz, ortada: لا اك الا اللهوحد، لاشريككمز اللولاايو الحين

Etrafında, !؟te: سم الله ضرب هذا الدرهم بمدينة اللام ستة" خمس وتلثينوثلياه.

Etrafında, dışta: .لله الامر ض بل ... ابخ

Arka yüz, ortada: لله

محمد رسول,للهمل الله عب» و سامالمطع للهعاد الدولاابوالحينيويه

Etrafında: .محد رول الله ارمله بالهدى.... ابخ

3.6 gr. 25 mm.

Şekil 1. Definemiz toplu halde

Şekil 2.

Şekil 3.

Şekil 4.

Şekil 5.

22. Gümüş, Bi-Muhammediye, Sene 336.

ön yüz, ortada:

No. 21 gibidir.

Etrafında, İçte: -ببم الله ضرب هذا الدرهم .سدية ستة ت وثنين وثلياه

Etrafinda, dışta: لله الاص ض قبل ... الغ

Arka yüz, ortada:

No. 21 gibidir.

Etrafında: .محد رل٠لله ارطه بالهدى..... الخ

4.2 gr. 23 mm.

* Bana Samsat kazısında bulunan İslami sikkelerini yayınlama fırsatı veren sayın hocam Prof. Dr. Nimet ÖZGÜÇ’e şükranlarımı sunarım.

Dipnotlar

1. Levha t; sikkeler toplu halde.

Figure and Tables

Şekil 1. Definemiz toplu halde

Şekil 2.

Şekil 3.

Şekil 4.

Şekil 5.