Cenevre Üniversitesi Antropoloji Profesörü, Türk Tarih Kurumu onursal üyesi, Türk Antropoloji Enstitüsünün fahrî müdürlerinden (1925) Eugène Pittard 12 Mayıs 1962 tarihinde 95 yaşında vefat etmiştir. Ünlü bilgin Carl Vogt ve Emile Yung’un talebesi olan E. Pittard 5 Haziran 1867 yılında doğmuştur. 1916 yılında Cenevre Üniversitesi Antropoloji Profesörü, 1919 yılında da Ordinaryüs Profesör olmuş, aynı üniversitenin Bilimler Fakültesinin (Faculté des Sciences) dekanlığını ve üniversitenin de (1940-1942) rektörlüğünü yapmıştır. Bu büyük bilgin ve yorulmak bilmez araştırıcı 600’den fazla bilimsel yayında bulunmuştur[1]. Araştırma ve yayınlarının kapsadığı konuları, talebesi Madam M. L. Dellenbach’ın işaret ettiği gibi, “Karşılaştırmalı morfoloji, morfojeni, insan biyolojisi, gelişim etüdleri, etnoloji, etnik karakteristikler, prehistorya, etnografya, İsviçre’nin prehistorik ırkları, ırksal büyük hastalıklar (kanser gibi), öjenik, biografya ve önsözler”e ayırmak kabildir. 1902 den itibaren Profesör Pittard Balkan ve önasya kavimlerinin, bu arada Gagauzların da antropolojisi ile yakından ilgilenmeğe başlamış, bu konuda bir çok araştırma ve yayında bulunmuştur. Cenevre şehri Etnografya müze ve enstitüsünü (Musée et Institut d'Ethnographie de la Ville de Genève) 1901 yılında kurmuştur. Keza “Archives Suisses d’Anthropologie Générale”i de kuran odur. Bir çok üniversiteler, bu arada’ Paris Üniversitesi de devrimizin bu mümtaz bilim adamına Docteur honoris Causa şeref payesi tevcih etmişlerdir.
Milletlerarası Antropoloji ve Prehistorik Arkeoloji kongrelerinin de (1912, 1931, 1937) başkanlığını yapmıştır. İşte bu kongrelerin 1931’de Paris’te yapılan toplantısında, Pittard “Türk ırkı” üzerine çok ilgi çeken bir tebliğde bulunmuştur. Biz bu tebliği Ülkü dergisinde dilimize çevirmiştik[2].
Profesör Pittard’ı ilk olarak 1929 yılında Cenevre’deki lâboratuvarında ziyaretine gittiğim vakit görmüştüm. Tıptan sonra Antropoloji tahsilimi bitirerek Paris’ten memlekete dönüyordum. Hiç unutmam, lâboratuvarında çalıştığı ve gezdiği yerleri işaretleyen bir Anadolu haritası asılı idi. Beni ertesi gün için dersini dinlemeğe davet etmişti. İkimiz de -o yaşlı, ünlü, bense genç, geleceğe umutla bakan- Broca Antropoloji laboratuvarının (lâboratoire d’Anthropologie de l’Ecole des Hautes Etudes) ve Paris antropoloji okulunun mensubu idik. Eugène Pittard’ın adı Türkiye’nin Antropoloji ve Prehistorya tarihinde öncülerden biri olarak daima saygı ile anılacaktır.
1928 yılında Türkiye’ye yaptığı araştırma gezisi esnasında hem antropolojik ve hem de prehistorik araştırmalarda bulunmuş, bu arada Adıyaman’da (Malatya) Paleolitik bir istasyon tesbit etmiştir.[3] Türkiye’de yaptığı bu geziye ait izlenimleri de ayrıca “A travers l'Asie Mineure -Le Visage Nouveau de la Turquie" Paris (1931) adı altında yayınlamıştır. Eşi Madam Pittard (Noëlle Roger) En Asie Mineure adında bir eser yayınlamıştı. Profesörün o vakitki gezisine rahmetli Nurullah Ataç refakat etmiştir. Eugène Pittard 1937 yılında İstanbul’da toplanan ikinci Türk Tarih Kongresine Hükümetimiz tarafından davet edilen yabancı bilim adamları arasında bulunuyordu. Kongrenin onursal başkanlarından idi. Bu kongreye “Les relations Anthropologiques entre l'Asie Mineure et l'Europe à la période néolithique" adlı tebliğini sunmuştur[4].
1938 yılı baharında Eugène Pittard tekrar memleketimizi ziyaret etmiş, o zaman Ankara’da Evkaf apartmanındaki muvakkat binasında bulunan Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesinde Antropoloji ve Prehistorya üzerine Türk öğrencilerine ve aydınlara bir seri konferans vermişti. Ankara ziyaretinden sonra Profesör Pittard, eşi ve Etnografya Müzesi müdürü Dr. Hâmit Koşay’la beraber Malatya’ya gitmiştik. Pittard 1928 yılında keşfettiği paleolitik sahayı tekrar gözden geçirmek ve yeni araştırmalarda bulunmak istiyordu. Profesör Pittard burada pek çok çakmaktaşı aleti topladı. Ben de civarda tipik bir orta paleolitik (musteriyen) âlet elde ettim[5]. Prof. E. Pittard ve Koşay ile beraber civardaki dağlık bölgede yaptığımız bir gezide “Adıyaman Prehistorik Kaya tasvirleri”ni tesbit etmiş oluyorduk[6].
Atatürk’ün vefatından sonra Profesör Pittard “Un chef d'Elat animateur de l’Anthropologie et de la Préhistoire: KEMAL ATATÜRK" adı altında bir makale yayınladı.[7] Pittard burada, Antropoloji ve Prehistorya araştırmalarının canlandırıcısı bir devlet başkanı olarak ATATÜRK’ün dil reformu, Türk “Irkı”nın prehistorik ve historik kaynakları, Türkiye büyük antropoloji anketi ( 1937)[8] gibi bilimsel araştırma ve sosyal hamlelere karşı göstermiş olduğu ilgi, teşvik, himayeyi çok canlı bir surette tebarüz ettirmekte ve ATATÜRK’Ü, bu davranışı ile örnek bir devlet başkanı olarak övmektedir.
Profesör Eugène Pittard’ın bilim ve aydın çevrelerinde ününü yaygın bir duruma sokan eseri 1924’te yayınladığı klâsikleşmiş olan "Les races et l’Histoire - Irklar ve Tarih” adlı eseridir ki bir çok dillere bu arada rahmetli A. Cevat Emre tarafından dilimize çevrilmiş fakat bugüne kadar yayınlanmamıştır. Pittard bu eserini son yıllarda ilâvelerle ikinci defa bastırmıştır.
5 Haziran 1957 yılında Profesör Eugène Pittard 90 yaşına basmıştı. Bu yıldönümü münasebetiyle Madam M. L. Dellenbach’ın delâleti ile ünlü bilgine bir “Altın Kitap-Livre d'or” sunulmuştu. Aynı zamanda da bir “Mélanges Pittard” basılmıştı.
Bu jübile kitabına Türkiyede Antropoloji ve Prehistoryanın 32. yılı -Trente-deux ans d’Anthropologie et de Préhistoire en Turquie (1957) adlı bir yazı ile katılmıştım.[9]
Devrimizin yalnız büyük bir antropolojisti değil, aynı zamanda büyük bir hümaniste i olan müteveffa Profesör Eugène Pittard’ın hâtırasını saygı ve sevgi ile anıyoruz.
