SÜMER ATASOY, Amisos, Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent, Samsun 1997, 132 sayfa, 7 harita, 3 plan, 6 kesit çizimi, 6 tablo ve 56 fotoğraf.
Bu yada tanıtacağımız id tap, İstanbul üniversitesinde hazırlanmış bir doktora tezinin "gozden geçirilip gerekli düzeltmeler yapılmış şeklidir" ve I. Giriş, zz. Amisos'un Arkaik ne Klasik Çağlan, zzz. Amisos'un Helenistik ve Roma Çağlan, TV. Sonuç, V. İngilizce özet, VI. Kısaltmalar re VII. Kaynakça olmak üzere 7 bolümden oluşmaktadır.
Kitabin 2-14.sayfaları arasında yer alan Giriş başlıklı I. bolümü 2 kısım halinde düzenlenmiştir. Karadeniz'de Grek Kolonizasyonu başlıklı birinci kışımda yazar, Karadeniz'de Grekler'in gerçekleştirdikleri kolonizasyon hareketinin nedenlerini re sürecini belirterek, kolonizasyonun bu süreç İçinde geçirdiği erteleri incelemiştir. Amisos'un da, bu arada, bir koloni şehri olarak İ.Ö. 6. yüzyılın ilk yansındaki ikinci Kolonizasyon zamanında kurulduğunu belirten yazar, kolonizasyon sonucunda Ege Dünyâsı ile Karadeniz arasında sıkı bir ticaretin oluştuğunu vurgulamıştır. Ayrıca, bu kısım Karadeniz'de Grek Koloni Şehirlerinin Kuruluş Tarihleri başlıklı bir tablo (Tablo 1) ile de desteklenerek okuyucu İçin büyük bir kolaylık sağlanmıştır. Ancak, burada dikkati çeken İlginç bir nokta. Akalan Kalesi'nde bulunmuş olan yaban keçisi stili ildeki oinokhoe parçasının söz konusu tabloda Amisos'un kuruluşuna ait en erken arkeolojik buluntu olarak belirtilmiş olmasıdır.
Araştırmalara Genel Bir Bakış başlıklı ikinci kısımda ise. Karadeniz'in tüm kıyılarında ve özellikle Türkiye'nin Karadeniz kıyılarında günümüze kadar yapılmış araştırmalar toplu olarak sunulmuştur. Ancak, yazar bu bolümde J.A. Dengate,[1] ve M. rizsait[2] tarafından Samsun bölgesinde yapılmış olan yüzey araştırmalarım değerlendirmeye almamıştır.
Kitabin 16-73. sayfalan arasında yer alan Amisos'un Arkaik ve Klasik Çağlan başlıklı II. bolümü 5 kısım halinde düzenlenmiştir. Amisos Yöresinde GreZderden önceki Yerleşimler ve Halk başlıklı birinci kışımda bugünkü Samsun ili sınırları içindeki alan konu edilerek, Amisos'un kurulduğu tarihe kadar geçen Mezolitik, Geç Kalkolitik, ilk Tunç, Orta Tunç, Son Tunç ve Demir çağları ile bu dönemlere ait kazr yapılmış ve yüzey araştırmaları ile saptanmış eski yerleşmelerden ve bunlann istatistiki bilgilerinden bahsedilmiştir.
Coğrafi Durum başlıklı ikinci kısmında yazar. Amisos'un yer aldığı bölgenin iklimi, bitki örtüsü, hayvancılıgıbalıkçılıgı ile akarsuları ve yeraltr zenginlikleri hakkında bilgiler vermiştir.
Kentin Kuruluşu ve Adi başlıklı üçüncü kışımda Almisos antik kentinin kuruluş tarihi ve adının kokeni. antik kaynaklar ile arkeolojik '-eriler değerlendirilerek tartışılmıştır. Yazar daha once Tablo 1'de belirttiğini, Amisos'un Kuruluşunu Destekleyen Buluntular isimli Tablo 4’te de tekrarlayarak. Akalan Kalesi'nde ele geçmiş olan ve İ.Ö. 600 yıllarına tarihlendirilen yaban keçisi stilindeki oinokhoe parçalarının, Miletos veya Rodos özellikleri göstermesi nedeniyle, Amisos ile Akalan Kalesi arasında -bu yerleşimlerin kuruluşları ile ilgili- çok yakın bir İlişki olduğunu ileri sürmüştür. Aynca, Akalan Kalesi'nde ele geçen pişmiş toprak mimari levhaların Grek etkisi gösterdiğini belirten yazar, söz konusu oinokhoe parçalan ile pişmiş toprak mimari levhaları arkeolojik kanıtlar olarak değerlendirerek, Amisos'a gelen Phokaialılar'ın, Miletoslular'la birlikte. Akalan Kalesi'ni İ.Û. 6. yüzyıl ortalarında kurduklarını ve bu kuruluşun kuzey-güney ticaret yolu üzerinde denetim amacı güttüğünü iddia etmiştir. Ancak, söz konusu arkeolojik buluntular, Akalan'ın kolonistler tarafından kurulduğu iddiasını destekleyecek nitelikte değildir. Öncelikle şunu belirtmeliyim ki, Akalan’da ele geçmiş en önemli ve sayıca en fazla olan çanak-çömlek grubu yaban keçisi stilindeki oinokhoe parçaları değil, Alişar IV geleneğindeki boya bezekli çanak-çömleklerdir. İ.Ö. 6. yüzyılın başlarına tarihlendirilen bu çanak-çömlek parçaları Akalan Kalesi'ni kurmuş ve burada yaşamış insanların bölgenin yerli halkı olabileceğine işaret etmektedir. Çünkü, bölgede gerçekleştirilen kazılar ve yüzey araştırmalarında benzer çanak-çömlekler Sinop[3], Alaçam-Sivritepe[4], İkiztepe[5], Tekkeköy[6] ve Vezirköprü-Oymaağaç Höyük'te[7] ele geçmiştir. Bu durumda, Akalan'ı, İ.Ö. 7. yüzyılda bölgede büyük bir huzursuzluk ortamı oluşturan Kimmerler'e karşı korunmak için, büyük olasılıkla bir kısım yerli halkın kurmuş olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca, pişmiş toprak mimari levhalar, yazarın belirttiği şekilde bazı Grek etkileri yansıtmalarına karşın, gelenek olarak, Alişar IV stilindeki boya bezekli çanak-çömlek parçaları gibi Orta Anadolu'ya bağlılık gösterirler. Çünkü, pişmiş toprak levhalara Akalan'ın kuş uçumu 140-150 km. güneydeki Pazarlı Kalesi'nde de rasdanması, Pazarlı'nın mimari anlayış açısından ve boya bezekli çanak-çömlek bakımından Akalan ile benzerlikleri. Akalan'ın kolonisder tarafından kurulmuş bir kale olduğu varsayımını oldukça zayıflatmaktadır. Ayrıca, Akalan da bulunmuş ve buraya büyük bir olasılıkla kuzeyden, Karadeniz yoluyla gelmiş olan yaban keçisi stilindeki oinokhoe parçalarının, zayıf bir olasılık bile olsa, kara yoluyla baudan gelmiş olabileceği de düşünülmelidir. Çünkü, Kayseri yakınlarındaki Fraktin Höyüğü[8] ile Zile yakınlarındaki Maşat Höyük'te[9] ele geçmiş Miken kapları Ege Dünyası ile Anadolu arasında eskiden beri var olan ticaretin yalnızca deniz yoluyla yapılmadığını göstermektedir. Ayrıca, Akalan Kalesi Amisos'a gelen Phokaiahlar tarafından Miletoslularla birlikte kuruldu ise niçin burada çıkan Alişar IV geleneğindeki boya bezekli çanak-çömlekler ile pişmiş toprak mimari levhalar Amisos'ta şimdiye değin ele geçmemiştir? Bütün bu sorunlar yazann Akalan Kalesi'nin kuruluşu hakkındaki varsayımının oldukça tartışmalı olduğunu göstermektedir.
Kalıntılara Göre Şehrin Yayılım Alanı başlıklı dördüncü kısmında günümüze kadar ayakta kalmış mimari kalıntılar değerlendirilerek anük kentin yerleşme düzeni ile yayılma alanı üzerinde durulmuştur. Amisos'un savunma sistemi izlenerek kentin suriçi ve surdışı kahnulan incelenmiştir. Antik liman, aşağı şehir, tiyatro ve nekropolün sur dışında yer aldığı saptanmış ve buraların lokalizasyonlan için öneriler sunulmuştur.
Genel Siyasal Görünüm başlıklı beşinci ve son kısımda ise Amisos'un İ.Ö. 6. yüzyıldan başlayarak Hellenistik Çağ'a kadar olan dönemdeki siyasi yapısı incelenmiştir.
Kitabın 75-105. sayfaları arasında yer alan Amisos'un Hellenistik ve Roma Çağları başlıklı III. bölümünün ilk kısmı olan Siyasal Görünüm'de kentin Hellenistik ve Roma çağlarındaki siyasi yapısı antik kaynaklara dayanılarak incelenmiştir. Ticaret ve Endüstri başlıklı ikinci kısımda ise, Hellenistik ve Roma çağlarındaki sosyoekonomik durum sikkeler, yazıtlar ve pişmiş toprak heykelcikler değerlendirilerek ortaya konmuştur.
Kitabın 106-108. sayfaları arasında yer alan Sonuç başlıklı dördüncü bölümünde yazar, ilk üç bölümde ortaya koyduğu verilere ve ileri sürdüğü varsayımlara dayanarak vardığı sonuçları açıklamıştır. Bugünkü Samsun kentinin içinde yer alan Amisos'un antık çağda oldukça gelişmiş bir koloni şehri olmasının, deniz ve kara ticaret yollarının kesiştiği bir yerde bulunmasından ve cisanndaki zengin doğal kaynaklara sahip olmasından ileri geldiği vurgulanmıştır. Samsun'un da bu nedenlerle günümüzde canlı bir ticaret şehri olduğu belirtilmiştir.
Kitabın 109-118. sayfaları arasında İngilizce Özet, 119-132. sayfaları arasında ise Kısaltmalar ile Kaynakça bölümleri yer almaktadır.
Sonuç olarak, bu kitap Anadolu arkeolojisinde önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Yakın yıllara değin ülkemizin az araşunlan bölgelerinden biri olan Karadeniz Bölgesi'nin özellikle orta bölümünde artmaya başlayan bilimsel araştırmaların bir sonucu olan bu kitap, kimi tarüşmah görüşlere karşın yararlı bir eser niteliğindedir. Kitabın okuyucuya zevk veren üst düzeydeki baskı kalitesi ise, özel sektörün arkeolojiye vermeye başladığı desteğin güzel bir ürünüdür.
ŞEVKET DÖNMEZ