-III-
(97-126. paragraflar; şahıs adları indeksi; kavim, kabile, boy, soy, oymak adları indeksi; madde adları indeksi; notlarda açıklanan Moğolca (Moğolca ~ Türkçe) kelimeler)
Doç. Dr. TUNCER GÜLENSOY
“Moğolların Gizli Tarihi” adlı eserden sonra en önemli Moğol tarihi olan Altan Topçi, XIII. yüzyıl Moğol tarihini ve Moğollar hakkında efsanevî şecereden başlayarak Ögedei zamanına kadarki en eski bilgileri içine almaktadır.
Altan Topçi,Türkiye’de ilk defa tarafımızdan ele alınmış, Moğolca aslı ve R.C. Bovvden’in İngilizce tercümesi karşılaştırılarak Türkçeye tercüme edilmiştir.
Eserin 1-21. paragrafları, “BELLETEN’in 152. sayısında; 22-96. paragrafları da yine “BELLETEN”in 196. sayısında yayınlanmıştır. 152. sayıda Altan Topçi ve nüshaları hakkında geniş bilgi verilmiş; ayrıca, eserin Moğol yazısıyla yazılmış ilk 8 sayfası ile metnin transkripsiyonu yapılmış ilk 5 paragrafı örnek olarak gösterilmiştir.
Bu bölümde ele alınan 97-126 paragraflar, Moğolların biribirleriyle yaptıkları mücâdeleleri kronolojik olarak nakletmektedir.
Bu bölümün sonunda, ayrıca, eserin tamamında (1-126. paragraflarda) geçen şahıs, kavim, kabile, boy, soy, oymak, yer ve madde adları, paragraflara göre verilmiş ve gerektiğinde açıklamalar yapılmıştır. Eser bu bölümle tamamlanmış olmaktadır.
(97٠ 126. paragraflar)
97 Bolku Cinong büyüdükten sonra, Kutuğ-tu (Sigüsi), Sikir [Siker] adlı kızını ona takdim etti. Ondan sonra, Bayan Möngke Bolku Cinong Kağan[1] Domuz yılında[1] büyük tahta oturdu. Mandukuli Kağan (ve) Bolku Cinong, [2]Altı Tümen’i idâre ettiler[2]. Ondan sonra, Mandukuli Kağan’a Kongkulai iftira edici kelimeler kullanarak şöyle dedi: “Genç kardeşiniz Bolku Cinong, sizin Yeke Kabar-tu Cöngger’inizi alacağını söylüyor.” Bu sözlere Mandukuli Kağan inanmadı. Dedi ki: “Kongkulai’nin sözlerini araştırmak için kardeşim Bolku Cinong’a bir haberci göndereceğim.” Kongkulai Kağan’la iftira eder şekilde konuştu (ve) hemen bolku Cinong’a şöyle dedi: “Ağabeyiniz, Kağan size eşit olduğunu söyleyerek, hakkınızda kötü niyet besliyor. Eğer sözlerinin yalan olduğunu düşünürseniz, araştırma yapmak için haberci yolluyor. Sonra öğrenebilirsiniz.” Ondan sonra, Mandukuli Kağan konuyu çözmek için iki haberci gönderdi. Cinong bu habercileri görünce, önceki tahrik edici kelimelere inandı (ve) yanlış bir şekilde
98 onları onayladı. Şöyle dedi: “Kötü niyeti olduğu doğru.” Cinong Kağan’ın bu habercileriyle iyi konuşmadı. Bu iki haberci Kağan’a geldiler (ve) ona şöyle dediler: “Kardeşiniz Cinong bizimle iyi konuşmadı.” Kağan düşündü: “Eğer böyleyse, bana karşı kötü niyeti olduğu doğrudur. Benim de sıhhatim iyi değil. Neslimden kimse yok. Ben öldükten sonra, Hatunun, gelinlerim (ve) bütün halkım onun olacak. Daha şimdiden bu derece şiddetli, fazla arzularının olması kötü.” (Bunları söyledikten sonra), kızdı. Kağan kuvvetlerini toplarken, Cinong bunu öğrenince, kaçıp ablası Buğgural Günci’ye geldi. Günci bunu Bigirsen [Begersen/Bigersen]’den saklayarak, iki oğlu Ne- mekü Çuyang (ve) Bağabai’ye şöyle dedi: “Bigirsen’le, aldatarak konuşacağım.” Bigirsen Tayisi’ye aldatıcı bir şekilde sordu: “Eğer semtime gelirse, Ta- yisi, sana verecek miyim?” Bigirsen cevap verdi: “Eğer onu senin yanında görürsem, onun etini yiyecek, kanını içeceğim.” Saçını karıştırarak, [1] burnunun ucu[1] nu sarartarak (ve) tehditler savurarak gitti. Bigirsen Tayisi ava gitti; Nemekü Çuyang (ve) Bağabai dışarı çıkmadılar. Sonra,
99 Cinong’u gönderdiler. Bigirsen Tayisi avlanırken bunu öğrendi (ve) bir adam göndererek Güngci’yi sordu:[ 1]“Ayağına köstek vurulmuş açık kestane rengi at1 nerede?” Günci dedi ki: “Senin soy [2]una düşman[3]lığım var mı? Akraba[4 ](ve) dost[ 5]larına kıskançlık duyuyor muyum? ayağına köstek vurulmuş açık kestane rengi at tekrar topraklarına döndü.” Bigirsen avlanmayı bitirdikten sonra, Günci iki çocuğunu gönderdi (ve) şöyle dedi: “Ben kendim ondan önce öleceğim (ve) onu görmeyeceğim: Senin halellerine mâni olacak olan yaşayan insanları göstermiştim.” Bolku Cinong, Kutakan-tu Deresütei diye adlarıdırılan arazide yerleşti (ve) Siker Tayiku’dan Dayan Kağan’ı evlât edindi. Dayan Kağan’ı, Balkağçin [Balağçin/Balağaçinfli Bağai diye adlarıdırılan (bir) adama verdi. Ondan sonra, Oirad’lı İsmail [İsmayil/İsamal/ Smal] Tayisi bir akın yaptı (ve) Siker Tayiku’yu aldı. Bu İsmal Tayisi ona acıyordu. Bolku Cinong (ve) Burbuğ’lu Kaçağai Bolotai kaçıyorlardı. Yüngsi- yebü[6] kenar [7]larındaki halka gelerek, Cinong, çölde kalarak, Bolotai’yi soruşturma yapmak üzere yolladı. Bolotai’nin abla[8]sı onunla karşılaştı. Erkek kardeşini yakaladı (ve) onun gitmesine müsaade etmedi. Cinong susamıştı (ve) tahammül edemiyordu.
100 Bir oba lya indi (ve) kımız [2] içiyordu; [3] evlenmemiş (bir) kız [3] Ci- nong'un bindiği beyazaçık kahverengi altına, (İşli) brokar cüppesine (ve) [4] altın kemer ine gıpta ediyordu. Cinong atla gittikten sonra, o kız suyun kenarında birçok adam gürdü, onlara gitti (ve) şöyle dedi: "Son derece imrenilecek bir adam gitti."Yüngsiyebü'nün beş otog'undan Keriye (ve) Çağan; Temür, Ylongke (ve) Kara Batai, hepsi onu takip ettiler (ve) Cinong'a: “Sen ne tip bir adamsın?" diye sordular. Cinong: “(Bir) seyyah[5]!" dedi. (Onlar): “Altın kemerini ver!" dediler, o, kemerini vermedi. Yüngsiyebü'lü (bu) kadın (ve) adamlar. Bayan Möngke Boku Cinong'un (atının) gem[6]ini tuttular (ve) onu öldürdüler. Pars[7] yılında (1470) öldü. (Bu), Yüngsiyebü'nün bir suçu olarak bilindi.
Dayan Kağan'ı kütü bir şekilde getirirlerken Tangğud’lu Tülegeri'nin 7 oğlu, Temür fÇıtağ (ve) kardeşleri geldi; Bayai'ye yalvararak şöyle dedi: “Bu çocuğu iyi (bir) adama verin. Eğer vermezseniz, onu bana verin." Ondan sonra Temür Katağ (ve) kardeşleri, 7 kişi olarak, iyi kızıl atlan sürüp geldiler (ve) onu alıp götürdüler.
101 ’[1]Dayan Kağan mide hastalığından rahatsızdı. Bu hasta yeri, Temür Katağ’ın karısı, dokuz yeni doğum yapmış devenin sütüyle, üç gümüş kap boşalıncaya kadar ovdu. Bu tedavi ile yedi kısım hastalık gitti (ve) iyi oldu[1]. Dayan Kağan’ın bir ızdırabı buydu. Bundan sonra, Tangğud’lu Temür Katağ, Dayan Kağan'ı Sayin Katun'un ellerine getirdi. Mandukai Sayin
Katun [2]daha önce [2]ki Kan’lann intikamını hatırlayarak sefere çıktı. [3]Yaya asker [3]lerini (ve)[ 4]öküzlü askerlerini yola çıkardı (ve) üç gün üç gece sonra süvari [5]leriyle yola çıktı.
Sayin Mandukai Katun, zarafetle sadağ[6]ını taktıktan, dağılan saçlarına bir düzen verdikten sonra, Dayan Kağan’ı (bir) kutunun içine yerleştirdi (ve) yola çıktı. Kesigter’li Alayitung’un gösterdiği yolu takip etti. Dörben Oirad’a saldırdığı zaman, Sayin Katun’un miğferi düştü. Oirad’lı (bir) adam onu gördü: “Kraliçenin miğferi yok, bir başkasını getirin!” diyerek, kendi miğferini kraliçeye
102 verdi. Kraliçe (miğferi) aldı (ve onu) savurarak ilerlemelerini sağladı, (böylece) Dörben Tümed Oirad’ı yendi. (Onlara) Tes Bürtü [Burtu]’de saldırdı (ve onlar) hatlarını Tegetüne’ye çektiler. (Sonunda) kraliçe onları tamamen, kökünden yok etti. Altı Tümen halkının Oirad’ın tek hâkimiyetine girmesini sağladı. Ondan sonra, Korçin’li Noyan Bolod Ong, Sayin Katun’a: “Sizin yerinize ateşinizi (ben) yakacağım (ve) otlaklarınızı göstereceğim.” dedi. Sayin Katun cevap verdi (dedi ki): “Kasar’ın soyundan gelen siz, Kağan’ın sahip olduğu şeyleri tüketecek misiniz? Kasar’ın soyundan gelen sizin, mâlik olduğunuz şeyleri biz tüketecek miyiz? Dikmemem gereken bir çadır kanadınız var. Üzerinde yürümemem gereken bir kapı eşiğiniz var. Kağan'ımın soyundan biri oldukça sana gelmeyeceğim.”
Bundan sonra, Alağçigud’lu Satai Doğulang: “Gerçekten iyi!” diye cevap verdi. Bundan sonra, Korlad’lı Mendü Örlög’ün karısı Ciğan[1] [Cikan/Cak ]-ağa [akaya önceki gibi ayni sözleri sordu: Ciğan-ağa şöyle cevap verdi:” (Eğer) Kasarın soyuna gideceksen karanlık[2](bir) yolun başına gideceksin. Bütün halkından ayrılacak (ve) Katun (-Kraliçe) ünvanını kaybedeceksin. Kağan'ın
103 soyuna gidersen, Kan-Tengri tarafından iyi muamele göreceksin. Bütün halkım idare edeceksin (ve) Katun ünvanını meşhur yapacaksın. Orta derecede (bir) adama gidersen, beyaz (bir) yol çizeceksin (ve) Çakar [Çağarın Tümenini idare edeceksin; rakipsiz ismi meşhur edeceksin." Çiğan-aka bu sözleri söyledi. Sayin Katun Çiğan-aka'nın sözlerini tasdik ederek, Satai Dogulangın sözlerinin kötü olduğunu söyleyerek, başına sıcak su döktü. Sayin Mandukai Katun şöyle dedi: “Benim Kağanımın soyunun küçük olduğunu, bütün halkın hakansız olduğunu (ve) ben kraliçenin de dul olduğunu söyleyerek. Kasar Abagai'nin soyu benim canımı sıktı.” Böyle söyleyerek Dayan Kagan’ın üç pençeli bot giymesini sağladı.
Alağçiğud’lu ünige'nin oğlu Alag[1], (bir) şişe [2]den İçki [3] İçti (ve) Menggen İraku vasıtasiyle takdis edilmiş kraliçeye [4]kurban döktü[4]. (Bu) durumu şöyle izah etti: “(Ben), kara atin renginin [5]fark edilmediği[5](bir) yerdeki gelin[6]gibi hareket ediyorum. Kağan'ın soyuna ad verdiğim İçin, Kasar Abakai’nin soyu dedi ki: 'Sizi alacağım!' (ve) ben Kağan'ın çadırının önüne geldim. Alacalı[6] (olan) atin enginin fark edilmediği bir yerdeki gelin gibi hareket ediyorum. Senin
104 soyun az olduğu İçin, (diğer taraftan?) Abak[1] dedi ki: “Seni alacağım (ve) korku[2] dolu hayat[3]ımı terk ederek [4]altın çadır [4]ın önüne geldim.
Ürkek[2] hayatımı terk ediyorum. Kızaran yüzün yok oldu. (Eğer) senin[ 5]büyük geniş kapı[5]n küçük[ 6]tür, senin [7]büyük azametli kapı eşiği[ 7]n dar [8]dır dersem, Noyan Bolod Ong’a giderim; senin [9]at tuzağı[9]n uzun [10]dur, senin [11 ]yabani at yakalama kemendi[11]n geniş[12]tir. Beni [13]tuzağa düşür[13], yakala. Eğer senin soyunun küçük olduğunu söyleyip onu hakir görürse (ve) beni eş olarak al[14]ırsa, Noyan Bolod Ong’a tuzak kur (ve) yakala. Etrafını hizmetçile rin (ve) kölelerin çevrelediği (bir) prens[15] doğmuş. Eğer Emperyal[15] oğlunuzun öldüğünü söylersek, [16]kara vücudu[16]mu vererek Noyan Bolod ile evlenirsem omuzlarım (ve) uyluklarım aynisin.
Kutsal Bey’im Ere Boğda’dan (bir) oğlan doğdu. (Eğer) oğlun Bey in öldüğünü söyleyerek (Nalan Bolod ile) evlenirsen, kendimi vererek senden önce kırılayım. (Ben) Esi [Ekei] Katun’um.”
Bu doğru sözler ile Esi Katun’un önünde ricasını arzetti. Bundan sonra aynı Esi Katun’dan bir inayet için dilekte bulundu: “(Eğer) benim bu sözlerimi kabul ediyorsan, annem Esi Katun, [17]sol tarafımda 7 oğlum, sağında bir kızım
105 olmasını sağla[17]. (Eğer) bu sözlerime göre bana 7 oğlan garanti edersen, ben de yedisine birden “Bolod” adını vereceğim.” (Böyle) [1]dua ederek [1] dışarı çıktı. Kraliçenin bu sözlerini duyan Noyan Bolod Ong, daha önce söylediklerini sona erdirdi, Tangğud’lu Ayin Temür adında (bir) adamın yedi yaşındayken Kuluğur nehrine düşen Dayan Kağan’ı suya dalıp kurtardığı söylenir.
Ondan sonra, Batu Möngke Dayan Kagan'in onyedinci yılında Mandukai Sayin Katun kendisinin onunla birleşmesini sağladı (ve) aynı yıl Domuz yılında onu hanlık tahtına oturttu. Yapılan o duadan sonra Manduka i Sayin Katun'un 7 oğlu (ve bir) kızı oldu. Toru Bolod (ile) Ulus Bolod ikizdi. Arsu Bolod (ile) Barsu Bolod ikiz[2]di. Ondan sonra Sayin Katun, oçir [Wçir/ Oçar] Bolod (ve) Alcu [ALÇU] Bolod'a dokuz aylık hamile iken, Oirad'a saldırdı. O hadisede, Sayin Katun, kayıp, attan düştü. Balagçin'li Bayan Böke (ve) Asud'lu Batu Bolod Böke, Kraliçeyi Miragan'ın iyi konur[3] atı üzerine kaldırdılar. Bu arada Baragud Otog'lu Sayin Sayikan, Kraliçeyi korudu. Balagçin 1 (Balgaçin’li) Bayan Boke (ve) Asud’lu [Nasud'lu] Batu
106 Bolod Boke, Kraliçenin atını sürüp gitmesini sağladılar. Bir ay sonra ikizler Oçir [Oçar/Wçir]Bolod [Bolad] (ve) Alcu [Alçu] Bolod dogdu. Ondan sonra [1]Al Buğura "nın doğmuş olduğu söylenir. Ondan sonra yedisinin de her birine “Bolod" ismini verdi. Uriangkan 'lı Kutugtu Sigüsi'nin [2]kız torunu[2] Samur[3] Tay k [Teyikeü]dan Kira Sança (ve) Kira Bolod doğdu. Diğer kraliçesi Kusi (Küüsi)'den ise Garadai [Geretii/Girudi/Garudi] (ve) Çing (Tayiçi] doğdu. Dayan Kagan’ın II oğlu oldu. Ondan sonra güneye doğru hareket ederek [4]Çağan Ger-tei[4] yöresine yerleşti. Erkigüd [Eregüd/Erkegüd/ Erküd]den öncü[5]ler gönder[6] di. Çin ordusunun yaklaştığını gördüler (ve) Kagan'a bildirdiler. Tekrar Erkigud'lu Küdeng [Küdüng) (ve) Bubus'u öncü olarak gönderdi. Ordunun onları Köke Kotandan karşılamak üzere geldiğini gördüler. Küdeng (ve) Bubus Kagan’a mümkün olduğu kadar hızlı geldiler. Biri onları çadırın arkasından uyandır[7] di. Diğeri bağlı olan atlan çözüp getirdi. Kağan (ve) kraliçenin ata binip Mayın [Manca] ova [8]sı yoluyla kaçmalarını sağladılar. Gelin Çağağçin Katun, sincap[9] derisinden gecelikle kaçtı. O Çağağçing Bigiçi [Bigici/Kai Bigiçi],
107 [1]yüz yıllık[1] Tayiku olarak biliniyordu. Ondan sonra Kerülen’de yerleşti. Dayan Kağan, Mongğolcin’in üzerine zoraki bir yürüyüşe geçti. Türgen nehrinin sığlığ[2]ının yanı[3]nda [4]geceyi geçir[4]di. Mongğolcin bunu haber aldı (ve) ordusunu harekete geçirerek geldi, Türgen nehrinde karşılaştılar. Mongğolcin’den Dalad’lı Bağatur Nökürkei [Engkürkei/Nökürekei], boru [5]ları doğu [6]ya (ve) batı[7]ya (doğru) öttürerek onlara saldırdı. Kağan’ın ordusu [8]korku içinde kaçıştı[8]. Bunlar korku içinde Türgen nehrinde kaçarlarken, Kağan tarafından sürülen Bağarin’in [9]beyaz karınlı soluk sarı renkli at[9]ı luçamura saplan [10]dı (ve) düştü. Başlığ[11]ının tepe[ 12]si çamura saplandı (ve) ayağa kalkamadı. Besüd [Besedj lü logon dedi ki: [13]“Beyaz işaretli soluk renkli iyi at[13] çamura saplanmış (ve) düşmüş.” Besüd’lü Çağan Mağu Çarai'yi çağırıp dedi ki: “Attan in!” İkisi de aynı anda indi (ve) Kağan’ın başlığının tepesini dışarı çektiler (ve atına) binip gitmesini sağladılar. Besüd’lü Toğon (ve) Mağu Çarai (ve) Korlad [Korlad/Korlausflu Kara Törüdür Kağan’a yardım ettiler. Dayan Kağan [14]ata binip git[14]ti (ve) Mongğolcin’in ordusunu yen[15]di. Dayan Kağan, Türgen nehrinin kaynağ[16]ında atından indi (ve) [17]ad kuvvet[17]lerini bekledi. Dayang Kağan Kesigten'li Noyantai Eçige'nin
108 kap[1]arını kullanarak[ 2]çiy et[2] haşlarken, eti yere boşalttı (ve geri döndü. Bundan sonra, ordusunu Oirad'dan Uyigud’lu İsmail [İsmayil/Samal]’in üzerine yürüttü. Ordusunu, başına subaylarından
Korlad [Korlodlu Togoçi [Tokçi] Sigüsi;
Kaguçid[ Kuuçid]'li Esen Tükel, Çağan Aman, Çübün Bagatur [Çibün Batirj, Minggatu [Mingğan/Mingkat u] (ve) Arlud [Arlad] Moolan;
Kesigten'li Barçi, Aglaku [Akalaku], Labug (ve) Sigeçin;
Tatar'lı Tarkun [Dorgon] Kara (ve) Sara [Sira] Batulad;
Kemçigud' lü Kori Bayasku [Bayak Bayasu];
Korlod'lu Babakai [Babagai] Orlog;
Taraçin [Tarayaçin]’li Bagasugai/Bagasuk i/Basukai] (ve) Kor [Kour/1 Koni] Kabtagai;
Burbag [Burbuğ]'h Möngke Belku [Balbu], Doçigen [Doçigin], Beki [Bibi],Ögedei. Aka, [Esen] Temur-yin Siguse [Sigusun] (ve) Minggatu;
Sarkud [Sarakud/Sarnag-ud]'lu Esentei [Asantai]'yi koyarak yola çıkardı.
O ordu gelirken, İsmal'ın çadırının [3]duman kapağı[3]nı kontrol eden Alag isimli kadın, o ordunun gürültü [4]sünü duy[5]du (ve) ismal'a dedi ki: “Yer titriyor, niçin?"o kadın, [6]iyi (ve) beyaz alınlı koyu renk (bir) at[6]özdü (ve) İsmal Tayisi'nin binmesini sağladı. İsmal Tayisi, atjna binmiş olarak o gürültü yi araştırmaya gitti. Korlad'lı Tagaçi Sigüsi ile karşılaştı.
109 Togoçi [Tokoçi/Tokoça] Sigüsi [Següsi/ücecü], ismal Tayisi'yi tanıdı[1](ve onu) vurup öldürdü, İsmal Tayisi'nin Kolatai [Kolarai] isimli karı[2] sını Togoçi Sigüsi aldı. [3]Göğüslük zırhı[3]nı Kağuçid'li Bagatur Minggatu aidi. Siker Tay k [Teyikei]'ya yola çıkmasını söylediler. Ağla[4]yarak, dinlemedi. Toğoçi Sigüsi kız[5]dı (ve) dedi ki:
[6] ‘‘Kocan Cinong kötü mü idi?[6]
[8 ]Halkın Çakar(lar) kötü rnü?[8]
Niçin (bir) başka adam İçin ağlıyorsun?"
Böyle diyerek kılıcını çekti (ve) bir atın üzerine oturtup yola çıkmasını sağlayarak, alıp götürdü. Siker Tayik 'nun doğduğu Babutai (ve) Burani'ye götürdü. Dayan Kağan annesi Siker Tayikyla karşılaştığı zaman, Togoçi Sigüsi dedi ki: “Seni kıskan ani öldürdüm. Senden [10]nefret ed '[10]ene [11] boyun eğdir[11]dim.”
Ondan sonra, Siker Tayiknun Sira Moren üzerinde Sermeger [Serme- ker/Sirmeger]'de öldüğü söylenir.
Oriad-Uyiğud’lu Bigirsen Tayisi ziyafet[12] için çorba hazırlıyordu. [13]Katarman yağından (yapılmış bir) çorba [13]yı, Bigirsen soğutup içiyordu.
Mangğolcin'li Tobsin’in oglu Sayin Tülügegen [Tülügen], (onun tadına) susamıştı (ve) Bigirsen’den biraz çorba[15] istedi.
110 Bigirsen soğutmakta olduğu çorbayı bir başka kab[1]a koyarak, onu verdi. (Tülügegen) çorbanın sıcak[2] olduğunu bilmiyordu, (çorbayı) [3]içtiği zaman ağzı yandı[3]. Tülügegen içinden[4](şöyle) düşün [5]dü: "(Eğer dersem ki): 'ben bu sıcak çorbayı yuta[6]cağım', yüreğim[7] yan[8]acak. (Eğer dersem ki): '(Onu tükür[9]eceğim', utanç verici olacak." (Çorbayı)[10]ağzında tutup soğuttu[10]. Damağ’[11]ının deri [12]si yüzülüp düştü.Tülügegen dedi ki: "Ölünceye kadar bu nefret [13]i unutamayacağım. [14]Bir gün [14] onun hakkında düşüneceğim.
O, bu kin [13]i düşünürken, Hayan Kağan, Çakar (ve) Tümed'i alıp bir araya getirerek, Bigireen’e karşı yola çıkardı. Mongğolcin'li Canggi Temür Ağlakui [Akalakui/ Akalaku] 'ye bilgi almaşını söyledi. Canggi Temür Aglakui'nin ne yaptığını sordu. Canggi "Eemiir Aglakui dedi ki: “Heyhat! Benim bu zavallı [15] vücudum barış [16]içindeyken bir düşman [17] var; sıhhat[18] İçindeyken hastalık [19]var."
Bigirsen Tayisi bazı içki [20]leri gümüş bir kabın içine dökerek Cangi Temür Ağlakui’ye verdi. Canggi Temür Ağlakui içkileri içiyordu (ve) dedi ki: “Bu benim içmemin (bir) hatıra[21]sı”. Gümüş kabı elbisenin altına saklayarak dışarı çıktı. Canggi
111 Temür dışarı çıktıktan sonra, Bigirsen Tayisi: “Canggi Temür [1]hangi rastgele sözleri söyledi[1] diye sordu. Talihini kâhin[ 2]e danıştı. (Kâhinin falı) [3]kara öküz[3]ün boynuz[4]undaki nokta[5]da ortaya çıktı. “Benim talih[6]im kötü [7]!”, diyerek, ordusunu topladı. Bu tarafta askerî birliklerin (çıkardığı) toz[8]u gördü (ve) oğlu Nemekü Çuyang [Nemeküçug/Nemkü Çuyang]’a ne olduğunu sordu. Nemekü Çuyang: [9]“Sizin bir çok beygirinizin tozu olmalı[9]!” diye cevap verdi.
Kağan geldi (ve ona) [10]hücum etti [10]. Bigirsen kaçtı [11]Onu gördüler (ve) tâkip ettiler. Tam ona yetişecekleri sırada giydiği başlığı[12] alıp, uşağ[13]ının giymesini sağladı. (Böylece) onları aldatarak kaçtı. Tümed’li Töbsin’in oğlu Sayin Tülügegen [Tülügen] (ve) Kitad’un oğlu Ünügüçi [Ünengüçi] Yakui Kurağçi [Kuruğaçi/Kurağaçi]; “[14]Başlıklı adam[14] Bigirsen!” diyerek, (ona) yetişip çevresini sardılar. Bigirsen değil, uşağıydı. (Uşağa) sordular: “Prens[15]in nerede?’ Onu göstererek: “İşte orada, gidiyor!” dedi. Bigirsen'e yetişip onu yakaladılar (ve) Kilcir [Kilçir/Kilçer]’in keder [16]i içinde onu öldürdüler. Denir ki, öldürüldüğü yerde tuz[17] meydana gelmiş. Bigirsen Tayisi’nin oğlu Nemekü Çuyang, [18]acı içinde[18 ]dedi ki:
[19]“Doğmuş olanı yok ettiler;
Büyümüş olanı kazıp attılar;[19]
112 [1 ]Dışarı çıkmış olanı ısırdılar,
Kara kafanı aşağı yatırdın.”[1]
İbarai [İbira] (Tayisi)’nin [2]küçük kardeş[2], Uriangkan’lı Bayan Tuğtu’nun kısrak[3]larını, [4]terbiye edilmemiş (bir) kula beygir[4] ile beraber bedelini ödemeden aldı (ve) bunun yerine o gelip sürüyü götürdü. İbarai’nin küçük kardeşi onu takip etti (ve) kılıç ile vuruştular. (Bayan Tuğtu) öldü. Bu sebeple daha da fazla bedel [5]ödenmiş oldu. Dayan Kağan’a Barağan Gürhan Tümen’den Mongğolcin’li Ölcei’nin oğlu Onggurkai (ve) Ordos’tan Kaliğaçin’li Utağaçi Sabi, Çağan Ger’de, “Bu bedeli kontrol edin!” diyerek bir teklif sundular. Hayatlarının bağışlanmasını dileyerek, haberci olarak geldiler (ve) dediler ki: “Bizim ülkemizi yönetin!”
Dayan Kağan yola çıkmadı. Oğlu Ulus Bayiku Abakai’yi yolladı (ve) Korlod’lu Babakai Örlög [örlügej’ün ona eşlik etmesini sağladı. Bir haberciyi, Ongkurkai’yi yanında tuttu. Diğer[6 ]haberci Utağaçi [Utağçi] Şabi [Sabi], toplantıdaki insanların yanına döndü. Abakai, Çağan Ger’e vardı. (Bir) [7]adak adadı (ve) secde edip selâm verdi[7]. Abakai ile giden yoldaşları[8]Uyiğud [Oyirud]lu (bir) adama bir at için borç[9]lanmışlardı. Gelip kendi borcunu alacağını söyledi. Tartıştılar (ve) birbirleriyle döğüştüler. Abakai dedi ki: “Niçin benim arkadaşlarıma çatıyorsun?”
113 Kızdı (ve) gidip o adamı öldürdü. Uyiğud’lu İbarai Tayisi (ve) Ordos’lu Legüsi Aglaku [Akalaku] geldiler (ve) bu durumu gördüler. Kızdılar (ve) azarlayarak şöyle dediler: [1]“Bizim ülkemizi yöneteceğini söyleyerek geldi. Bizim kafalarımızı yöneteceğini söyleyerek mi geldi?[ 1]Bu ayırımı yapabilecek bir insanın bundan sonra kime faydası olacak?”
Birlikler geldi (ve) karşılıklı savaştılar. Bağatur Kürisün atından indi (ve) iyi gri atını Abakai’ye vererek, (onun binip) kaçmasını sağladı. [2]Ger-ün No- yad[2]: “Biz senin yanında öleceğiz!” dediler (ve) onu yalnız bırakmadılar. Abakai’ye Çağan Ger’i sığınak olarak verdiler. (Orada) katliâm oldu. Ger-ün Noyad’lan yendiler (ve Abakai’yi yakalayıp öldürdüler. Mongğolcin’li Kosoi Tabunang’ın karısı Dağulang Günci bunu işitip geldiğinde, onlar öldürülmüşlerdi. [3]Günci, Mongğolcinlerin çadırlarını, yas alâmeti olarak söktürttü[ 3].
Abakai’nin öldürüldüğünü duyan Kağan, ordusunu toplayarak geldi. Bütün subayları: “Elimizde tuttuğumuz Ongkurkai’yi öldürelim!” dediler. Kağan, o adamın arkasına oturmasını sağladı: “(Onlar) oğlum Abakai’yi öldürdüler. Senin kimin öldürüldü!” diye, şikâyetini Tanrı’ya yakardı.
114 Dedi ki: [1]“Akıp giden kanları (ve) yatıp kuruyan kemikleri Sen Tanrım (ve) sonra sen Kutsal Bey bilin [1]!”
Barsu Bolod Cinong, büyük ablası Doğulang Günci ile birlikteydi. (Onlar yapılan) bu kötü işin korkusunda iken, Dayan Kağan’ın sefere çıktığını Barağun Tümen duydu. Oirad’lı İbarai Tayisi, Ordos’lu Legüsi (ve) Aglaku Tümen’li Sayin Koşoi [Kosoi] (ve) Babakai Sigüs hepsi birbirlerine şöyle dediler: “Eğer (bir) atmaca[2], elde kontrol edilirken sahibine saldırırsa, onun kime faydası olur? Mongğolcin’e karşı tekrar kötü düşünelim!”
Büyük ablası Doğulang Günci, Cinong Barsu Bolod’un yedi adamı Ordos’dan Köbegüd’lü Temür Tayisi, Burbuğ’lu Elcige [Elcigen/Elçige] Örlög,Daladtai’li Alağçi, Singkur’lu Tuğtu Bayiku (ve) Tabuğ Döçiyen, Balağçin’li Esen [Ese] Örlög [Öilög] (ve) Korlad’lı Tabuku ile birlikte yolladı. O zor yolculuk[3]ta beşik [4]teki çocuğun erzağı tükendi (ve) onlar [5]yabanî soğan [5]ları koparıp, çocuğa yedirerek onu beslediler. Bu sebeple çocuğa Kümel[5] dediler. Ona Mergen Kara Cinong dendi. Oğlu
115 Abakai’yi öldürdükleri için Dayan Kağan ordusunu harekete geçirdi. Barağun Tümen bunu duydu (ve) onu karşılamak üzere bir ordu hareket ettirdi. Dalan Terigün’de karşılaştılar. Alağçiğud’lu Çağan Cağarin (ve) Ücümüçin’li Eltüngge [Eltengge] Bağsi, kehânetler görerek Kağan’a dediler ki: “İbarai’nin hayatı ateştir[1]. (Eğer biri) ateşin üzerine su[2 ]atarsa iyi olacak." (Bir) [3]ateş yak[3]tılar (ve) gümüş (bir) kabın içindeki suyu üzerine boşalttılar. Ongniğud [Ongnağud]’lu Tülügetei kâhin[4] dedi ki: “Borcigin'in soy [5]undan bodur[6], kırmızı bir adam çıkar; adamdan dönmüş bir kara adam[7] (ve) kaplan [8] gem [9]’i olan bodur (bir) adam (eğer) düello yerine giderlerse, fethederler."
Korçin’li Ordağukai Noyan oğluna önderlik ederek, [10]beyaz kula[10] (bir) atla geldi. Güngörmüş[11] Tabun’lu Sayìn Çakiça, [12]halkları tanıyan[12] Mağu Mingğan’lı Ulum [Ulus], [13]keskin dilli[13] Tatağalçin’li Bağa Sukai, [14]çok dilli[14] Kcreyid’li Ultu [Ulatu] (ve) [15]iyi dilli[15] Aldaçin’li Sayimağa(n) dedi ki: [16]“Zaman öğle vakti olsun[16].” Barbuğ [Burbus]’lu Bayan örmeger Dayan Kağan’ın bayrağ[17]ını sakladı (ve) hile ile yerine Uriyangkan’ın bayrağını dikti. Ordağukai Noyan’ın oğlu Burkai, Tabun’lu Çakiça, Sayimaka’nın oğlu Bartung, bu üçü öldüler.
116 (Denir ki) Burkai Ong [Wang], Bağasun Tabunang (ve) Çakiça Nomun, bu üç adam kehâ[2]netler[1]e uydular. Barağan Tümen[ 2]yay-anahtarı terkibinde geldi[2]. Bunun üzerine Dayan Kağan kara ordunun komutanı Oyirad’lı Següse’ye sordu: “Bu durumu kesinlikle bilecek misin?” Següse dedi ki: “Böyle (bir)[3] yay-anahtan[ 3]na karşı boğa boynuzu iyidir.”[ 4] Altmışbir boğa boynuzu durumu yaptılar[4]. Barağan Tümen, Kağan’ın bayrağı bu diyerek, Uriyangkan’ın bayrağına karşı savaştı. Ordağukai Ong, oğlu Burkai, Oriangkan’lı Bayakai Bağatur, Korçin’den Tabun’lu Sayin Çakiça Bağatur (ve) Tabun Otoğ Kalka’dan (bir) prens soyundan Bağasun Tabunang, (bu) beşi ordulara kumanda ettiler. Bunun üzerine Uriyangkan kaçtı. Tümed’in ordusu onlan takibe gitti. Bunun üzerine onlar Kağan’ın kara bayrağını çıkarttılar (ve) açtılar. Tümed’i kırıp yendiler. Barağun Tümen’in bir çok askeri Kağan’ın (bu) kara bayrağı kendilerinin bayrağı diyerek yanlışlıkla geldiler (ve) öldürdüler. Bu
117 katliâm[1]dan İbarai Tayisi kaçıp kurtuldu. Dayan Kağan, Barağun Gurban Tümen’in idaresini aldı (ve) onları kendi güc[2]üne kattı. Çakiça Bağatur geri dönüp: “İçeri gireceğim!” dedi. Başlığını çıkardı (ve) içeri başı açık olarak girdi. İçeri girince Çakiça dedi ki: “Böyle (bir) hükümeti her gün böyle karşılamayacağım!” [3]Dörtnala geldi (ve) kılıcıyla dövüştü[3]. O kılıç dövüşünde Çakiça’nın baş[4]ını kötü yaraladılar. Çakiça atından düştü[5]. Yerde uzanan adam kendisini kaldırdı (ve) diğer taraftaki [6]demir üzengi [6]li adamın ayağını bir vuruşta kesti. Uşağına gelerek sordu: [7]“Hâkimiyet sahası[7] kimindir?” Uşağı dedi ki: “Saha bizimdir!” Çakiça: “Beni zaman mağlûb etti!” dedi (ve) öldü.
Ondan sonra, Dayan Kağan Barağun Gurban Tümen’e yaptığı savaşta, kendisine savaş alanında yardımcı olanları “Darkan"[8] yaptı. “Çakiça’nın soy[9]unun prensi olmasın!” diyerek, onları mükâfatlandırdı. “Oyirad’lı Sigüse (ve) Ağlağçi’nin soyu yedi nesil[9]boyunca vergi [10]den muaf olsun!" diyerek, onları mükâfatlandırdı. Bağasun Tabunang’a Sayin Mandukai Katun’dan doğma tek kızını
118 verdi. Bundan sonra, Barağun Gurban Tümen kendi aralarında savaştı. Ordos’lu Ağlaku, Legüsi (ve) İbarai, bu üçü öldürüldü. Legüsi’yi Erkigüd’lü Kelekei yakaladı (ve) onu öldürdü.
Kelekei Dayan Kağan’a dedi ki: [1]“Sizden nefret eden[1] (Legüsi’yi) hakladım; [2]sizin rakibiniz[2] olan (Legüsi’yi) öldürdüm!” Bunun sonunda Keleki’yi Dayan Kağan mükâfatlandırdı[3]. Sonra Mongğolcin’li Kosoi Çi Tabunang (ve) Temürgen [4]teslim oldular[4]. Korçin’li Ordoğukai Ong dedi ki: “Barağun Gurban Tümen’i bölelim (ve) alalım. Bizi tehdit etmiş olanlara bir işaret koyduk. Bütün kapılarımızda bizden nefret eden adamları görevlendirelim. (Eğer) bizden nefret eden herkesin gitmesine müsaade edersek, bizim önderliğimizin küçülmesine sebep oluruz. Doluğan[5] Otoğ Karaçin’li bütün[6] büyük Yüngsiyebü’leri bizim Doluğan Otoğ Korçin’le birleştir. Ordos’lu Nayman[7] Otoğ ortada. (Onları) Nayman Otoğ Çakar’la birleştir. [8]Arban koyar[8 ]Tümed’i, Arban koyar Kalka ile birleştir!”
Dayan Kağan, (Ordoğukai) Ong’un bu sözlerine göre hareket edemedi. Oğlu Barsu Bolod Cinong’u Barağun Ğ urban Tümen’in başına oturttu.
119 Ordağukai Ong [Wang), atının başına vurarak şöyle dedi: “Onun halefleri acı çekerek ölecek!” (Denir ki) o hadisede Korçin'li Ordağukai Ong, Ordos'lu Tayilatar [Tayiltai /Tayiltar]'ı [1](bir) gecelik oda ücretini vermediği için öldürdü[1]. Kongkulai [Kongkuli]'nin kendisine iftira ettiğini söyleyerek onun burnunu kesti (ve) öldürdü. Bu sözler herkes tarafından duyulacaktır.Dayan Kagan 44 yaşındayken öldü.
Dayan Kağan'ın [2] büyük oğlu[ 2] Törü Bolod, [3]hanlık tahtına oturamadan[3] ve) [4] soyu olmadan[4]öldü. Küçük kardeşi Ulus Bolod hanlık tahtına oturamadan İbarai Tayisi'nin ellerinde öldü.
Ondan sonra, Bodi Alağ’ın küçük olduğunu söyleyerek, amca[5]sı [6]büyük hanlık tahtı [6]na oturdu.
Ondan sonra, Bodi Alağ, Cegün Gurban Tümen’i de alarak Nayman Çağan Ger’e gitti (ve) selâm vererek dedi ki: “Hanlık tahtına ben oturacağım.” Barsu Bolod Cinong’a dedi ki; “Ben gençken tahta usülsüzce[7] oturdunuz. Şimdi beni eğilip selâmla. Eğer selâmlamazsan, seninle savaşacağım." Böylece onu kabaca azarladı. Bu sözler üzerine Barsu Bolod Cinong: Kağan haklıdır!” dedi, eğilip selâmladı. “Eğilip selâmlayacağım!” dedi.
120 (Bodi Alağ Kağan): “Eğer sen bunları söylüyorsan, yine de iyidir!” dedi (ve) Nayman Çağan Ger’i selâmlayarak büyük tahta oturdu.
Bundan sonra geri dönmek üzereyken, Alağ Kağan, Korçin Tümenli Bağatur Moloçi, gebe[1], [2]saman sarısı renginde (bir) kısrak [3]la geldi (ve Bodi Alağ Kağan’a): “Geri gidip bu Barağun Tümen’in ön hatlarına bir saldın yapalım!” dedi. Bu sözleri Bodi Alağ dinlemedi. Moloçi Bağatur kızdı (ve) dedi ki: “Sürecek sadece gebe (bir) kısrağım var. Geriye nasıl boş ellerle dönersin?''.
Sigusütei'nin oğlu Bolokai Ong, Tayisung Kağan'ın intikamı peşinde olarak geldi. Bugurultu Çibden'in oğullan Moloçi, Alçuktai (ve) Aluri, bu üçü, sefer kazıkları çaktılar (ve) onlan ele geçinemeyip geri döndü.
Ondan sonra, çit [4]in oraya kazık çaktılar (ve) yakalanmadılar. Ondan sonra “küliye ağacı" keserek geldi (ve) dedi ki: “Negu [Elkü/Enekü] Yadagu ürgüne [ügürgene/ügne]’yi keseceğim. Onon (nehrin)deki Sakçağandu'nun büyük ada[5]sında karşılaştılar. Büyük tepe[6] Bitari de büyük (bir) [7 ]meydan muharebesi[7]yaptılar. Esebüri'nin oğlu Ebüçei Bagatur dedi ki: [8]“Yağız yer[8]titre[9] yebilir;
121 ben Ebuçei [Ebeçei], esmer tenli olan, titremeyeceğim!" Atından indi (ve) bir ok atışıyla gözlerinden birini kaybetti. Düştüğü zaman adamın biri bağırsak[1]larını deşmek üzereydi. Bel [2]ine bağlı olan ati onu çekti. Ebüçei kalktı, o adamı (ve) atını, ikisini (de), ok atarak vurmayı başardı. Onu karşılayacak olan Tülügegen'in oğlu Mendü Darkan'm atı[3] Sayin Sağaral[3]ın bir ayağı ok vuruşuyla kırılmıştı. Alt! üç ayakla büyük (bir) ağacın üzerinden atlamayı başardı.
Ordogukai’nin oğlu Uyangk Bagatur, Mendü Darkan’a [4]soluk ceviz rengi at[4]ını getirip verdi (ve) gelmesine müsaade etti. Korçin Tatağalçin [Ta- talağçin]'li Bayitu [BayiuJ (ve) Kereyid'li Bolai bir kadirim (sırasıyla) küçük kardesi[5](ve) koca[6]sı idi. Bağarangğud [Bagaring-ud]’lu Tögöli [ Tögülei] (ve) Kogulai kuzen[7]diler. [8]Kuvvetlere önderlik eden bu dördü öldüler (ve) o hadisede ele geçmediler".
Ondan sonra, Mendü Darkan başta olmak üzere hareket etti (ve) Karayin Korokan-u Tedüi Cida Çilağun’da savaş durumu aldı (ve) siper kazıkları dikti. Solongğud’lu Karağçin Tayibuçin’in soyundan Sağata’nın oğlu Sayin Tamağatu (ve) Aldaçin’li Sayin Kukutai, kuvvetleri idare ediyorlardı. Cögötei [Cegütei/Nöküd-tei] Bağatur, büyük ağabeyi Kükültei Bağatur’a dedi ki: “İzin ver, ikimiz dışarı çıkalım.
122 Ben yirmi adam tarafından ele geçirilirim. İki adam mı beni ele geçirecek? Sen kal, ben dışarı çıkacağım.’’
Tamağatu’yu (bir) [1]okla vurdu[1]. Sayin Kukutai onunla göğüs göğüse döğüş etmeye gittiği zaman, Tamağatu kalktı (ve) Kököltei’nin “Borbi[2]” [Bo- ro/Borbai] kirişini kesip, onu öldürdü. Bundan sonra, onu almadan (ve) dokuz yüz (baş) at[3] alarak geri geldi. (O) yorgun olduğu zaman, Mendü Darkan yola çıktı (ve) Ügürgene [Ürgürgene] nehrinin yukarı tarafìndan dört nala at sürdü; Aluri Bağatur’u, Burkai’nin oğlu Arsaku Buvima Ong’u seçerek onu Öldürdü. Alçuğutai'yi atların arasına bağladı (ve) çekip gidiyordu. Alçuğutai dedi ki: [4]''Alçuğatai’nin eskimiş zehiri, Alağçiğud tarafından etrafa saçılan zehirdir.”[4] Alçuğutai’ye (bir) balta[5]ile vurup öldürdü.
Mendü Ong, Moloçi [Molocai]’yi (bir) atın üzerine bağladı (ve) Bodi Alağ Kağan’a geldi (ve) Sarkinağ’ın keder[6]i içinde onu verdi. Onu Öndürdüğünden Mendu Ong’u mükâfatlandırdı. İşte bu, “Kasar’ın soyu bu tek görevi Kağan'ın soyu için yerine getirdi." Sözünü anlatmak isteğidir.
Ondan sonra, Bodi Alağ Kağan, Koyun yılının yedinci ayının onuncu gününde, Cutalang [Cutulung] Ünder [ÜndürJ’de öldü (1547).
Ondan sonra, Domuz yılında (1548) Darayisun(g) Küdeng Kağan büyük tahta oturdu. O Kağan’ın zamanında.
123 [1]nizam yeniden düzenlenmiş (ve) insanlık anlayışı tesis edilmişti[1]. (Aynı zamanda) Altı Büyük Ulus'u yatıştırdı[2].38 yaşında,Yılan yılında öldü.
O Kagan’ın, Barsu Bolod Cinong'un oglu, İlâhî kuvvetiyle meşhur Gegen Al tan Kagan’ın zamanında [3]Beş Rengin[3] (ve) [4]Dört Yabancı Toprağın yüce insanları[4], babamız Kutsal Bey tarafından kurularak bir araya büyük acılar içinde getirilmiş; doktrinin ana prensibi ٥gedei Kan, Külüg Kagan (ve) Möngke Kagan zamanında konulmuş (ve) barış dolu hükümet (ile) muhteşem din Kubilgan Seçen Kagan tarafından kurulmuş (ve) Saray[5]lar, kasaba[6]lar, kale [7]ler (ve) şehirler[8], bir zamanlar onun tarafından İnşa ettirilmiş.
Ondan sonra, Elbeg Kağan, Adai Kagan (ve) Tayisung Kagan’m intikamı peşinde koşarak (ve) Agbarçin Cinong'u bir suikast neticesi öldürdükleri için, bütün o eski düşmanlan hatırlayarak, denir ki Oirad'lı (ve) Çinlilerle savaştı.
Sayin Altan Kağan, pişmanlıkla giderek, Andowa [Amdoyaj ve Sirayigur halkmi Tanggut (ve) Tibet [9]ön hatlarının bu tarafındaki gücüne kattı (ve) üç kahraman[10]
- Arig [(n) arwas] sangkarçin [Engkerçes/Sanggarçin/Sangkir] skeb [gebe/skip/kkib/çaşkiba][ *],
- Lolom [Kalobom/Oglobom] Çürçe [Çaruça/Çurça/Çuurça] [**],
- Stgarang [Astağrinring/İstağarang/İstağaring] Serentei [Serengter][***']yi
124 yanına alarak, onlardan vergi aldı. Oyirad'a saldırdı (ve) Calaman Törü'yü öldürüp, bir kısım [1]halkının başında bulunan ağabeyine boyun eğdirdi. Çin (-Kitad) ülkesine saldırdı (ve) kaleleri, şehirleri yok ettiği esnada, Çinlilerin Dayiming Kağan'ı, korku içinde, ona vergi (ve) ganimet verdi (ve) Altan Kagan'a Süi [Süg] Wang ünvan [2]ını verdi.
Ondan sonra, Casag [Casağ-tu/Casağ-tu-tu] Tümen Kağan büyük tahta oturdu. [3] Çok değerli din[3]İ sürdürdü (ve) [4]eski düşman [4]Çinlilerin ülkesine saldırılara devam etti. Çinlilere karşı (bir) sefer yaptı (ve) onlarla savaş alanında karşılaştığı zaman, Nananggir [Anggir/Nanangi/Alanggi)'i, kuvvetini kendisininkine kattığını söyleyerek mükafatlandırdı.
O Kağan'ın zamanında, aynı[6] Altan Kağan, Togugan Temür Kagan zamanında kaybolan idare (ve) yanda kesilen doktrin hatırına Diyan [Dayan] kiya vasitasiyle Boddhisattva Kuan Shih Yin'in ruhuna sahip olan [7]Kutuğ-tu Komsim Buwathi Satoyayin Kubilgan Damcin Mçamba Suwadnam Rjamso
Kutug-tu Dalai Blama [7]yi Mançusiri Kutuğtu (ve) Wçirabani[8]'nin ruhuna sahip olan [9]Kubilgan camtuu irçayinrung Kutugtu [9]'yu bir çok [10] bilge kişi [10] (ve) lamaların başına gelmek üzere davet etti (ve) muhteşem bir ilerleme temposu içine girmelerini sağladı.
125 Erketu Cuu Sikamuni Burkan'ın bir benzerinin mücevher [1]den, altın (ve) gümüşten yapılmasını sağladı. Arast kesilen doktrine devam etti, (ve) yıkılan nizami düzenledi; Beş Rengin (ve) Dort Yabancı Topragm yüce insanlarının Seçen Kağan 'ı kadar kutlandı. Casagtu Kağan Domuz yılında (1539) doğmuştu.
Ondan sonra. Buyan Seçen Kagan büyük tahta oturdu. [2]Muhteşem dinlerini etrafa yaydı[2] (ve) eskiden[3] Tayisung Kagan tarafından kaybedilmiş olan [1]altın mührü [4] alarak, daha da barış dolu kurallarla yüce halkın tamamını iyice uzlaştırdı. Seçen [Seçin] Kagan zamanında, Gegen Altan Kağan'ın oglu SenggeTemürDogüreng Kağan'dı. Sümer Mergen Tayici'den [5]Suyatnay Camso Dalai Blama Kbilga[5]nın ruhunu almış olan bir oğlu oldu.İsmi [6]Yuyantan [Yutvantan/Yöntün] rcamso [camso] idi. Dalai Blama'nın ruhunu almıştı. Doğumu Dayan Kağan’ın[7]altın soy[7] undan idi. Şimdi, Moğol halkının içindeki güneş[8] gibi, Çuyangkaba [Gçuvvangkaba/Çuvvangkaba]nın[9] doktrinini iyice yaydı. Buyan Seçin Kağan, 49 yaşında iken, Tavşan yılında (1603) öldü.
126 Oğlu Mangğus [Mangkus/Mangkuğ] Mergen 'Fayisi hanlık tahtına oturmadan (Buyan Kağan) öldü. Sonra oğlu Lindan [Ligdan] Kutuğtu Kağan, 13 yaşındayken, Ejderhâ yılında (1604) büyük tahta oturdu. Dali Blama [1]ebedî toprak [1]lara göçtükten sonra, Dalai Blama’nın emriyle[2] Mayidari [Mangdari] Kutuğtu Nom-un Kağan Moğolların ülkesine sefer yaptı (ve) Dalai Blama’nın tahtına oturdu. Altı Büyük Halkın içinde yayılmış olan Çong- kaba [Çuyangkaba] [3]’nın doktrin[4]ini daha da yaydı.
Ondan sonra, Mançusiri Kutuğtu, Moğolların topraklarına sefer yaptı (ve) bir daha aynı şekilde doktrini güneş gibi yaydı.
Moğolların Kan'larının yaptıkları işleri (ve) Kan’ların menşelerinin özetini belirten (ve) ALTAN TOPÇİ denilen [5]tarihî kayıtlar[5] tamamlanmış oldu.
• ( ) içindeki isimler, farklı yazmalarda geçen şekillerdir. Rakamlar, paragrafları belirtir.
| Ababurki Tayidung 95 Abaka104 Abakaai 112, 113, 115 Abanai Çin Wang 6 Abburki (Ababurki), Oirad’h 72 Abtara Seçen, Oirad’h 72, 88 Adai Kağan 6, 66, 68, 69, 70, 123 Ağbarçin Cinong 71, 72, 73, 74, 75. 77. 78, 92. 123 Ağbolad (Ağabolad), Korlad’h 76 Ağlaku (Akalaku), Kesigten’li 108, 113 Ağlaku, Ordos’lu 118 Aka (Esen) Temür-yin Sigüse (Sigüsün), Burbağ’lı 108 Akalaku, bk. Ağlaku, Kesigten’li Alağ, Alağçiğud’lu Ünige’nin oğlu 103 Alağ, kadın adı 108 Alağçi, Daladtai’li 114, 117 Alağ Temür, Oirad’h 72 Alağ Temür Cingsang, Oirad’dan Barağunğar’h 88 Al Akan, Kubilğan Seçen Kağan’ın kızı, Oran Çingküi’nin karısı 26 Alanggi, bk. Nanangir Alayitung, Kesigten’li 101 Al Buğura, Mandukai Sayin Ka tun’un yedi oğlundan sonuncusu 106 Alçukutai, Buğurultu Çibden’in oğlu 120, 122 | Aliya “Nağaçu’nun lâkabı", bk. Eliye Altağan (Altakan/Altağana/Antakan), Çibden’in kızı 76 Altai Katun, Çibden’in kızı 75 Akan Bigiiçi, Esen Tayisi’nin kızı, Karğuçuğ Tayisi’nin karısı 82, 94- 95 Akan Kayan 34 Akan Korkoltai, Solongğud’lu Arin Kayan’m karısı 26 Akan Kürdü-tü Kağan 1/14 Alung Gooa [MGT’nde: Alan-ho’a] 7.8 Aluri, Buğurultu Çibden’in oğlu 120, 122 Ananda, Rasâyana İdege-tü Ka- ğan’ın oğlu 2 Anggir, bk. Nananggir Arig [(n)arwas] Sangkarçin [Eng- kerçes/Sangğarçin/Sangkir] skep [skib/kkib/gebe/çaskiba] 123 Ariğun İdege-tü Kağan 2, 3 Arin Kayan, Solongğud’lu 26 Arkasun Kurçi (Korçin/Kuurçi) 28, 29> 30. 32, 33. 34 Arlud (Arlad) Moolan, Kağuçid’li 108 Arsaku Buyima Ong, Burkai’nin oğlu 122 Arsalan Oğoçitu Kağan 2 |
| Arsu Bolod, Mandukai Sayin Ka- tun’un yedi oğlundan biri 105 Aruğtai Tayisi, Toğuğan Tayisi’nin oğlu 68, 70 Asalai, bk. Eselei Asantai, bk. Esentei Asud’lu (Nasud’lu) Talbi Tabun ög (Tabanang/ Tabunung), Malu Yakatu’dan doğan çocuğun soyuna verilen ad 90 Ayicamal Kağan 5 Ayin Temür, Tangğud’lu 105 Ayitulka Arbai sandali-tu Kağan 4 Babakai (Babağai) Örlög (Örlüge), Korlad’lı 108, 112 Babakai Sigüsi, Ağlaku Tümen’li 114 Bağabai, Buğural Günci’nin oğlu 98 Bağai, Balkağçin’li 99 Bağarin 107 Bağasuğai (Bakasuğai/Bağasukai/Ba- sukai), Taraçin’li 108 Bağa Sukai, Tarağalçin’li 115 Bağasun Tabunang 116, 117 Bağatur Kürisün 113 Bağatur Mingğatu, Kağuçud’li 109 Bağatur Nökürtei (Engkürkei/Nökü- rekei) 107 Bağatur Sigüsütei, Korçin’li 93 Bağatud (Bağatud-tan) 69 Bağbolad (Bakabolad/Bakabolad), Korlad’lı 76 Barçi, Kesigten’li 108 Barkucin G 00a Ağa (Aka) [MGT.’- nde: Barhucin-ho’a], Tümed’ler- den Surutai Mergen’in karısı 7 Barsu Bolod Cinong, Mandukai Sayin Katun’un yedi oğlundan biri 6, 105, 109, 114, 118, 119, 123 | Bartan Bağatur [MGT.’nde: Bartan Ba’atur] 10 Batai Çağan 4 Batu Bolod Böke, Asud’lu 105, 106 Batula Çingsang, Kuukai Dayuu’- nun oğlu 65, 67 Batu Möngke Sayin Dağun Kağan 6, 105 Bayai 100 Bayakai Bağatur, Uriangkan’lı 116 Bayan Böke, Balağçin’li 105 Bayan Möngke Bolku Cinong Kağan 6, 97, 98, 99, 100 Bayan örmeger, Burbuğ’lu 92, 115 Bayan Sartayar 34 Bayantai Ankalaku (Akalaku/Ağa- laku/Kalğaku), Sartağul’lu 96 Bayan Tuğtu, Uringkan’lı 112 Bayisangkor Doğsin [MGT.’nde: Baişingkor-dohşin], Maka Töden’- in oğlu 10 Bayitu (Bayiu), Korçin Tatağalçin’ii 12! Begter (Bigter),. Alung Ğooa’nın erkeksiz doğurduğu üç çocuktan biri 8, 9, 10, 14, 15, 94 Beki (Bibi), Burbağ’lı 108 Belgetei, Alung Ğooa’nın erkeksiz doğurduğu üç çocuktan biri 8, 14, 19, 20, 24, 25, 26, 44, 94 Bibi, bk. Beki Bigiiçi, bk. Altan Bigiiçi Bigirsen (Bigersen/Begersen) Tayisi, Oirad’h, Yeke Kabar-tu Cönggen’in babası 93, 98, 99, 109, I 10, III Bikir Bağatur, Kabiçi Külüg’ün oğlu 10 Biligtü, Ukağatu Kağan’ın oğlu 56 |
| Biligtü Kağan 5 Boddhisatva 1, 58, 59 Boddhisattva Kuan Shih Yin 124 Bodi Alağ Kağan, Batu Möngke Sayin Kağan’ın büyük oğlu 6, 119, 120, 122 Bodonçar (Bodonçor/Bodonçir), Alung Ğoa’nın erkeksiz doğurduğu üç çocuktan biri 8, 9, 10 Boğorçi, bk. Külüg Boğorçi Bokol (Boğol)-macin, uşak 38 Bolai, Kereyid’li 121 Bolbala (Bombalun/Bombolun), kadın ad) 26 Bolku Cinong, bk. Bayan Möngke Bolku Cinong Kağan Bolui Tayisi, Karaçin’li 96 Bolokai Ong, Sigüsütei’nin oğlu 74, 120 Borçigidai Mergen 5 Boroçu (Boroçi) 4 Boroğçin Cooa, Torakalçin’in karisi 5 Börte; Börte Ökin; Börte Kalcin; Börte Üçin, Dei Seçen’in kızı il, 19, 20, 30,31,44,45 Börte Çinoa 4, 39 Bubus, Erkigüd’lü 106 Buddha 1, 3, 21, 36, 37, 58 Buğa Çağan (Çakan) Kağan, Solongğud’lu 28 Buğural Günci, Bayan Möngke Bolku Cinong’un ablası 98, 99 Buğurultu Çibden 120 Buka, Cüge'nin kardeşi 53, 54, 55 Buka Temür Çingsang Bukuci (Bukuçi) Salci, Dobun Mengen'in Alung Cooa’dan olan oğlu 7, 8 | Buku (Buğu) Katagis (Katagi), Dobun Mergen’in Alung Gooa’- dan olan oğlu 7, 8 Bukun, Yüngsiyebü’li Sorson’un oğlu 89 Burani Ging (Çin) Wang 7 Burkai Ong (Wan), Ordağukai’nin oğlu 115, 116, 122 Burkan Bağsi 2 Buyan Seçen Kağan 6, 125 Buyan-tu Kağan 4/12, 5, 51 Büri Böke 24 Çabuğa, bk. Camuka Cakun, bk. Cakuya Cakura, bk. Cakuya Cakuya (Cakun/Cakura), Cüü Kung- kuua Kağan’ın oğlu 61 Calağai, Wangcun Kağan’ın kızı 27 Calaman Törü Camuka (Çabuğu), Tayiçiğud’lu 35 Canggi Temür Ağlakui (Akalakui/ Akalaku), Mongğolcin’li 110, 111 Cangyani Seçen Omitui 35 Casağ (Casağ-tu/Casağ-tu-tu) Tümen Kağan 124, 125 Casin Tayibu, Sünid’li 64 Cayağatu Kağan 52 Ciğan(Çiğan/Cikan/Cakan)-ağa (-aka), Mendü Örlög’ün karısı 102, 103 Cingtai Kağan, Çinli 62, 86, 87, 89. 90 Cingtung (Cingtüng) Kağan 62 Citing (Citung) Kağan 82 Corig-tu Kağan 5, 62 Cögötei (Cegütei/Nöküd-tei) Bağa- tur 121 Cötei; Cötei-eke, Börte’nin annesi 20 |
| Cüge, Buka’nın kardeşi 53, 54, 55 Cüü, Cürçidii bir adamın oğlu 53 Cüii (Cusu) Kung-kuua (Kungkua/ Kungkuwa) Kağan, Çinli 59, 60, 61, 62 Çağağçin Bigiçi (Bigici/Kai Bigiçi) 106 Çağalamai M ergen 33 Çağan, Yüngsiyebü’lü 100 Çağan Aman, Kağuçid’li 108 Çağan Çağarin(g), Alağçiğudiu 115 Çağan Mağu Çarai, Besüd’lü 107 Çağçağai Çağçin 33 Çakar (Çağar) 103 Çakiça Nomun 116 Çambutvipa (Çambudiib) 21 Çibden, Korladiı 75, 76, 77, 90 Çibün Batır, bk. Çübün Bağatur Çiçin (Seçin/Seçen) Kağan, bk. Kubilğan Seçin Kağan Çilağun (Çlağun), Torkan-Sira’nın oğlu [MGT’nde: Çilao’un] 16, >7 Çiledü, Tayiçiğud’lu 11 Çilger Böke 23 Çimbai [MGT’nde: Çimbai] 16, 17 Çing (Tayiçi), Dayan Kağan’ın oğlu 106 Çinggis Kağan 5, 21,45, 49, 59 Çingkuua Kağan 62 Çingsang 52 Çongkaba (Çuyangkaba) 126 Çorosbai Temür Çingsang, Tii- med’den Engküd Otoğ’lu Manducai Katun’un babası 93 Çuyangkaba (Gçuwangkaba/ Çu- vvangkaba)125 Çübün Bağatur (Çibün Batır), Kağuçid’li 108 | Dalai Blama 6, 125, 126 Dalai Sübin (Sübin) altan sandali- tu Kağan 4 Dalbağ (Dalbig/Delbeg) Kağan (ölm. >4’5) 5‘6- 66 Dalbig Kağan, bk. Dalbağ Kağan Darayisun(g) Küdeng Kağan 6, 122 Dantai [MGT’nde: Daritai-otçigin] I 1 Dayan Kağan 99, 100, 101, 103, 105, 107, 109, no, 112, 114, 115, 117, 118, 119, 125 Dayiming Kağan 62, 124 Dayuu, bk. Kuyukai Dayuu Dei Seçen 12, 13, 19, 20 Delbeg Kağan, bk. Dalbağ Kağan Deli, bk. Dili Dili (Düli/Deli), Tayisung Kağan’ın üç oğlundan biri 76 Divadad (Dawadad), Rasâyana İde- ge-tü Kağan’ın oğlu 2 Diyan (Dayan) kiya 124 Dobu Mergen, Duvva Sokur’un küçük erkek kardeşi 7 Doğulang Günci, Mongğolcin’li Ko- sol Tabunang’ın karısı 113, 114 Dorolong 35 Döçigen (Döçigin), Burbağ’lı 108 Duwa (Dün) Sokur (Soğur) 7 Düli, bk. Dili Ebüçei Bağatur, Esebüri’nin oğlu 120, 121 Ecelegçi ces Kürdü-tü Kağan 1/18 Elbeg Nigülesügçi Kağan 6, 62, 63, 65, «23 Elcigen (Elcige/Elçige) Örlög, Bur- buğ’lu 114 Eliye (Aliya) “atmaca’’, Nağaçu’nun lâkabı 82 |
| Eltüngge (Eltengge) Bağsi, Ücümüçin’li 115 Ere Boğda 85, 104 Ere Dordong, Bayan Sartayar’ın oğlu 34 Erke Konğor Tayici 6 Erketü Cuu Sikamuni Burkan 125 Erkin Doluğan Kümün Sandali-tu Kağan 4 Esebüri 120 Eseküi, Ongniğud’dan Çağan Tü- men’li 66 Eselei (Asalai/îslei) Tayibu, Kong- girad’lı 96 Esen (Ese) Örlög (Öilög), Ba- lağçin’li 114 Esen Samai (Sami), Yüngsiyebü’lü 86, 87, 89 Esentei (Asantaj), Sarkud’lu 108 Esen Tayisi 6, 72, 77, 78, 79, 81, 82, 83, 86, 87, 88, 89, 95 Esen Tükel, Kağuçid’li 108 Esi (Ekei) Katun 104 Ğaradai (Geretü/Girudi/û arudi), Dayan Kağan’ın oğlu 106 Garudi, bk. Garadai Gegen Altan Kağan, Barsu Bolod Cinong’un oğlu 6, 123, 124, >25 Gegen Kağan 5, 51 Geretü, bk. Garadai Girudi, bk. G aradai Gooa Maral (Kuua Maral) 4, 39 Gooa Mukuli 31, 32, 33, 48 Gök Han, mitolojiye göre Çing- gis’in babası 58 Guyilingçi Bağatur, bk. Kuyilinçi Bağatur Güyüg Kağan, bk. Külüg Kağan 5 | Ibağu, bk.îbakuu İbakuu (İbağu/lbaku)53, 57 İbarai (İbira) Tayisi 112, 113, 114, 115, 117, 118, 119 îlacu Bayan, Oirad’lı 84 İli, Tayisung Kağan’ın üç oğlundan biri 76 İnağ Çağan, Alağçiğud’lu 73 İngtai Kağan, bk. Cingtai Kağan İrçimal (İrçamal) Kağan 52 İslei, bk. Eselei İsmail (İsmayil/Samal/Smal), Oi- rad’dan Uyiğud’lu 99, 108, tog Kabiçi (Kabuçi) Külüg [MGT’nde: Barin-şiyalatu-kabiçi/Kabiçi ba’atur], Bodonçir’in oğlu 10 Kabul Kağan 10 Kaçağai Bolotai, Yüngsiyebü’lü 99 Kaçiku (Kaçuku) [MGT’nde: Kaçi’un], Çinggis Kağan’ın kardeşi 12, 24, 44, 94 Kaçi Külüg, Tumulku Bagatur'un oğlu 56 Kağurçağ, bk. Kağurçig Tayisi Kağurçig (Kağurçağ/Kakurçig/Kara kuçuğ/Karğuçuğ) Tayisi 73, 74, 78, 79, 80, 81,82, 94, 95 Kakurçig, bk. Kağurçig Tayisi Kalçiğai, Taraçin’li Kara Batai, Yüngsiyebü’li 110 Kara-çerig (k.-çig/k.-çüg), Toğtağa ile batı illerini yöneten 53, 54 Karağçin Tayibuçin, Solongğud’lu Sangkultai’nin karısı 84, 121 Kara Kuçuğ, bk. Kağurçig Tayisi Kara Törü-dür Kağan, Korlod’lu 107 Karğuçuğ, bk. KağurçigKarkuçuğ Dügüreng Temür Kung Tayici, Elbeg Nigülesüngçi Ka- ğan’ın oğlu 63 |
| Kasar, Çinggis Kağan’ın kardeşi 12, 14, 19, 23, 24, 25, 26, 27, 41» 44. 55> 56. 94> 1O2> ,o3> 122 Kata Buka, Ordos’lu 91, 92 Katakan [MGT’nde: Kada’an], Torkan-sira’nın kızı 17 Katan Temür, Oirad’dan Cegün-g ’ar’h 72, 88 Katan Temür, Ordos’lu 74 Kelekei, Erkigüd’lü 118 Keriye, Yüngsiyebü’lü 100 Kii Carbu Sibağun Sandali-tu Kağan 4 Kilcir (Kilçir/Kilçer) 111 Kilüketei Bağatur, Sinüd’li 44, 46 Kira Bolod, Dayan Kağan’ın oğlu 106 Kira Sança, Dayan Kağan’ın oğlu 106 Kitad, Tümedii Ünügüçi Yakui Kurağçi’nin babası 111 Koğulai, Bağarangğud’lu 121 Kolatai (Kolorai), îsmal Tayisi’nin karısı ıog Kolorai, bk. Kolatai Konggirad (Konggirud), Ukağatu Kağan’ın hatunu 59, 61 Kongkulai (Kongkuli) 97, 119 Kor (Kour/Koni) Kabtağai, Tara- çin’li 108 Kori Bayasku (Bayaku/Bayasa), Kemçigüdiü 108 Kosoi Çi Tabunang, Mongğolcin’li 113, 118 | Kököltei (Kükültei) Bağatur 121, 122 Körbelcin G 00a, Tangğud’lu Si- durğu Kayan’m hatunu 35, 42, 48 Kubçir (Kubaçir) Molantai (Molatai), Korlad’lı 90 Kubilai Kağan 5, 46 Kubilai Seçen Kağan 59 Kubilğan Camtuu İrçayinrung Kutuğtu 124 Kubilğan Seçen (Seçin/Çiçin) Kağan 26, 58, 123, 125 Kulabad (Kulbad/Kulubad), Çakarlı 95 Kulan Katun, Solongğud’lu Buğa Çağan Kağan’ın kızı 28, 31, 35, 38, 48 Kung Bigiiçi, bk. ölcei-tü 6 00a Bigiiçi 64 Kungci (Kunwngçi/Kuyungçi/Kü- wangçi/Kuningçi) Kağan 62 Kungku, bk. Cüü Kungkuua Kağan Kungkuua Kağan, bk. Cüü Kungkuua Kağan Kungsi Kağan 61 Kuningçi Kağan, bk. Kungci Kağan Kunvvgçi Kağan, bk. Kungci Kağan Kuriçal Mergen, Temüçin’in oğlu 4 Kusala, hkan 3 Kutuğ-tu Kağan 5, 52 Kutuğ-tu Komsim Buwathi Satoya- yin Kubilğan Damcin Nçamba Suvvadnam Rjamso Kutuğ-tu Dalai Blama 124 Kutuğ-tu Sigüsi, Uriyangkan’h 96, 97, 106 |
| Kuua Maral, bk. Ğ ooa Maral Kuukai Dayuu (Dawu/Dayu) 63, 64, 65, 68 Kuunsatu, bk. Cüü Kungkuua Kağan Kuyilinçi (G uyilinçi/Ğ uyilingçi) Bağatur 66, 67, 82, 83 Kuyingçi Kağan, bk. Kungci Kağan Küçüng (Küçüg/Kücüng), Sartağul’lu 75 Küdeng (Küdüng), Erkigüdiü 106 Kükültei, bk. Kököltei Külüg Boğorçi [MGT’nde: Bo’or- çu], Laku Bayan’m oğlu 18, ıg, 20, 32, 33, 48 Külüg (Güyüg) Kağan 5, 49, 5°. 5». «23 Kün (Küvva) Subin (Sübin) Morin Sandali-tu Kağan 4 Küri (Küvva) Külüg Kal (Gai) Bo- lur Sandali-tu Kağan 4 Küsi (Küüsi), Dayan Kağan’ın diğer hatunu 2, 106 Küvvangçi Kağan, bk. Kungci Kağan Labuğ, Kesigten’li 108 Laka bk. Laku* Laku (Laka/Lağan) Bayan [MGT’nde: Naku Baiyan] 18, 19, 53, 57 Legüsi, Ordos’lu 114, 118 Lindan Kutuğ-tu Kağan 6, 126 Lobasi (Obasi/Lobsi), Oirad’h 72 Lolom (Kalobom/Oğlobom) Çürçe (Çaruça/Çurça/Çuurça) 123 Lungçir Kağan 62 Mağasi (Makasiri), Sangkultai'nin en büyük oğlu 84 Maha Samadi 1,2,3 | Makakürkis (Makakürki/Mağakür- ki) Kağan (ölm. 1453) 6, 90 Maka Tüten, Bikir Bağatur’un oğlu 10 Mançusiri Kutuğ-tu 124, 126 Mandukai Sayin Katun, Man- dukuli Kağan’ın iki karısından biri 93, 97, 101, 102, 103, 105 Xlandukuli Kağan, Agbarçin Ci- nong’un başka anneden olma küçük kardeşi 6, 93, 97, 98 Mangkus (Mangğus/Mangkuğ) Mergen Tayisi 6, 126 Mayidari (Mangdari) Kutuğ-tu Nom-un Kağan 126 Mendü Darkan, Tülügegen’in oğlu 121 Mendü Ong 122 Mendü Örlög, Ağbolad ve Bağbo- lad'ın ağabeyi, Korlad’lı 76, 77, 102 Menggelig [MGT’nde: Munglik- eçige] 13 Menggen Iruku 103 Mergen Kara Cinong 114 Mingğatu, Burbağ’h 108 Mingğatu (Mingğan/Mingkatu), Kağuçid’li 108 Mirağan 105 Moloçi Bağatur, Korçin Tümen'li 120, 122 Molon (Moolan/Molan) Kağan 6, 90, 91, 92, 94 Mongğol Carkuçi, Mukulikai Ong’un kardeşi 92, 94 Möngölün G ooa, Cabuğa’nm karısı 35 |
| Mönggülei (Mönggelei/Mongkalai) Tayisi, Tayisung Kağan’ın üç oğlundan en büyüğü 76 Mönggültei Katun, Molon Kağan’- ın karısı 92 Mönggün Kürdü-tü Kağan 1 /17 Möngke, Mongğolcin’li 85, 86 Möngke, Ordos’lu 91, 92 Möngke, Yüngsiyebü’li 100 Möngke Belku (Balku), Burbağ’lı 108 Möngke Kağan 5, 30, 123 Mukuli, bk. G 00a Mukuli Mukulikai (Makulikai/Muulikai) Ong (Wang), Ongniğud’lu 91, 92,94 Mukur Sigüse (Seüse kemen/ Sigüsün/Següse), kadın adı, krş. Mulu Yağatu 89 Mulu Yağatu (Yağutu/Yakatu/ Yağtu), Cingtai Kağan'ın Moğol karısı 89, 90 Nağaçu (Nakaçu/Nağçu), Kağarçig Tayisi’nin arkadaşı 78, 79, 80, 81, 82. Eliye Nağaçu 82, 95, 96 Nağçu, bk. Nağaçu Nakaçu, bk. Nağaçu Nananggir (Anggir/Nanangi/Alang- gi) 124 Nanto (Katu) Sira Kaciku (Kal- caku/Kançaku/Kalçiku) Çing Tayici, Kasar’m yeğeni 27 Nasudiu Talbi Tabun ög, bk. Asudiu Talbi Tabun ög Nasun-a Tegülder Ilağuğçi 2 Negü (Elkü/Enekü) Yadağu Ür- güne (Ügürgene/Ürgene) 120 Nekei Temür, Yüngsiyebü’lü 74 Nemeküçuğ, bk. Nemekü Çuyang | Nemekü Çuyang, Buğural Gün- ci’nin oğlu 98 Nemekü Çuyang (Nemeküçuğ/Nem- kü Çuyang), Canggi Temür’ün oğlu 111 Nemkü Çuyang, bk. Nemekü Çuyang Nirvana 3, 21, 45 Noyan Bolod (Bolad) Ong, Korçin’li Bağatur Sigüsütei’nin oğlu 85, 93, 102, 103, 104, 105 Nayantai Eçige, Kesigten’li 107 Oboi Kocigir, Oirad’lı 82 Oçigin (Oçigen/öçigen) 24, 94 Oçir (Wçir/Oçar) Bolod, Mandukai Sayin Katun’un yedi oğlundan biri 105, 106 Oçokon [MGT'nde: Daritai—Otçigin] (krş. Daritai) 11 Oçoku [MGT’nde: Temüge], Çing- gis’in kardeşi 12, 44 Oğcim Buğural, Kuriçal Mergen’in oğlu 4 Oi Modun, Oirad’lı 96 Olkui Mergen, Korlad’lı 67 Olukui Mergen, Sigüsütei Bağatur’u on arkadaşıyla birlikte öldüren 82, 83 Onggurkai, Monğolcin’li Ölcei’nin oğlu 112, 113 Ong-Kağan, Kereyid’li 21 Oran Çingküi, Engküd’lü 26 Ordağukai Noyan (veya: Ong), Kor-çin’li 115, 116, 118, 119, 121 Oro (Orosi) Sigüsi, Büriyed’li 27 Otai Emegen, Çakardan Kulabad Otoğ’lu bir kadın 95 Oyiradai (Oyiridai/Oyaradai) Kağan (ölm. 1425)66 |
| Öçigen, bk. Oçigin Ögedei, Burbağ’lı 108 Ögedei Bağatur, Oirad’lı 95 Ögedei (Ögödüi) Kağan 5, 44, 45, 49, .. 123 Ögedei Tayibu, Oirad’lı Oi Mo- dun’un oğlu 96 Ögelen-eke (-katun) 11, 12, 14, 15, 19. 23. 94 Ölcei, Mongğolcin'li 112 Ölcei-tü ğooa (ğowa) Bigiiçi (Bigici/ Bigençi/ Bigiyeçi/ Bigiçi), Karkuçuğ Dügüreng Temür Kung Tayici’nin karısı 63, 64, 65 Ölcei-tü Kağan 5, 50 Örbei-ğooa, Tayiçiğud’lu 14 Örlög-noyan 38 Rahuli 3 Rasâyana (Rasiyan) ldegü-tü Kağan 2 Sağata, Solongğudlu 121 Sali Kalcaku (Kalçaku/Ğ alcağu), Sem Soçi’nin oğlu 4, 5 Samal, bk. İsmal Samatui, kraliçe 91 Samur Tayıku (Teyikeü), Uriyang- kan’lı Kutuğ-tu Sigüsi’nin kız torunu 106 Sangkultai (Sangkultari), Solongğud’lu 84 Santa (Şanta) Kağan 62 Sara (Sira) Batulad, Tatar’lı 108 Sarba. hakan, Hakan Kusala’nın oğlu 3 Sarkinang 122 Satai Doğulang, Alağçiğud’lu 102, 103 Satu Seçen Kağan, bk. Şutu Seçen Kağan | Satula Eketei, Oirad’lı 72 Sayilamuçin (Silamuçin), Adai Kağan’ın elçisi 6g, 70, 71 Sayimağa(n), Aldaçinii 115 Sayimaka, Bartung’un babas 1 115 Sayimuçin (Silmiçi), Adai Kağan’ın elçisi 69, 70, 71 Sayin Altan Kağan 123 Sayin Çakiça, Tabun’lu 115, 116, 117 Sayin Katun, bk. Mandukai Sayin Katun Sayin Koşoi (Kosoi), z\ğlaku Tümen’li 114 Sayin Kukutai, Aldaçin’li 121, 122 Sayin Mandukai Katun 117 Sayin Sayikan, Barağad Otoğ’lu 105 Sayin Tamağatu, Solongğud’lu 121, 122 Sayin Töröltü Kağan 2 Sayin Tülügegen (Tülügen), Mongğol- cin’li Töbsin’in oğlu 109, 110, m, 121 Sayin Ücegçi Kağan 2 Seçen (Çiçin) Kağan, bk. Şutu Seçen Kağan Seçin (Seçen/Çiçin) Kağan, bk. Kubilğan Seçin Kağan Següse (Sigüse), Oirad’lı 116, 117 Seküni Kağan 2 Sem Soçi 5 Sengge Temür Dügüreng Kağan 6, 125 Sentegçin Seçen, Aokan’lı 72, 73 Sibağuçi 4 Sidurku Kayan, Tangğud’lu 34, 35, 37,40,41,42 Sigeçin, Kesigtenii 108 Sigüse, bk. Següse |
| Sigüsütei (Sigüsitei) Bağatur Ong (veya: Noyan) 66, 67, 82, 83, 120 Sikamuni 2 Siker Tayiku (Teyikei), Dayan Ka- ğan’ın annesi 109 Sikir (Siker), Kutuğ-tu Sigiisi’nin kızı 97-99 Silamuçin, bk. Sayilamuçin Situ Seçen Kağan, bk. Şutu Seçen Kağan Soltang Kağan, Sartağul’lu 35 Sorson, Yiingsiyebü’li 88 Stğarang (Astağrinring/İstağarang/ İstağaring) Serentei (Sereng-ter) 123 Suçigin, bk. Sülçigin Surultai Mergen [MGT’nde: Horilar- tai—Mergan] 7 Su-tai Katun; Eme Su-tai, Tuğuğan Tayisi’nin annesi 85 Şutu (Satu/Situ/Sutu Kubilai) Seçen Kağan 50 Suu-tu (Su-tu) Boğda 85 Suyatnay Camso Dalai Blama Kubilğan 125 Sübegetei Bağatur 23, 41 Süçigin, bk. Sülçigin Sülcegin, bk. Sülçigin Sülçigin (Suçigin/Sülcegin/Süçigin) 94 Sümer (Sümir) Mergen Tayici 6, 125 Şanta Kağan, bk. Santa Kağan Tabuğ Döçiyen, Singkur’lu 114 Tağaçi, bk. Toğoçi Tağatır (Takatar/Takatir/Tağatar) Tayibu, Kemçigüd’lü 90 Talbigçi Kağan 2 Talbin Barigçi Kağan 2 | Tansuğ İdege-tü Kağan 2 Tarkun (Dorgon) Kara, Tatar’h 108 Tayiçi, bk. Çing Tayiçiğud [krş. MGT’nde: Tarhu- tai-kirintuh, Tayiçiğud’lardan ] 15/9, 20, 25 Tayilatar (Tayiltai/Tayiltar), Ordos’lu 119 Tayisung (Tawasun/Tişun/Tayi- sun/Tayasun) Kağan 6, 62, 71, 73. 74. 75. 76, 9°< «20, 123, «25 Tayitung, Oirad’h 72 Tedkün Asarağçi Kağan t /13 Tegüs Sayin 2 Tegüs Ücesküleng-tü Kağan 1/23, 2 Temücin, Çinggis’in ilk adı 12, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 94 Temücin (Temüçin), Tatar’h 12 Temücin, Batai Çağan’ın oğlu 4 Temür, Yüngsiyebü’lü 100 Temürgen, Mongğolcin’li 118 Temür Katağ, Tangğud’lu Tülege- ri'nin oğlu too, tot Temür Tayisi, Ordos’dan Köbe- güd’lü 114 Terigün Kucugun Sandali-tu Kağan 4 Tinçi Kağan 62 Tişun, bk. Tavvasun Toğan Tayisi, Oirad’h 6 Toğoçi (Tağaçi/Tokoçi/Tokoça/To- koçi) Sigüsi, Korlad’h 108, 109 Toğon, Besüd'lü 107 Toğon (Tokon/Toğuğan/Tokuğan) Temür Kağan 62, 124 Toğtakui 24 Toğtangğa Bağatur 26 |
| Toğtağa Çingsang, Kara-çerig’le beraber batı illerini yönetti 53, 54 Toğuğan Kümeci (Kümçi), Oirad’lı 72 Toğuğan (Tokukan) Tayisi, Batula Çingsan’ın ğlu 68, 69, 70, 71,85 Toğuğan Temür Kağan, bk. Toğon Temür Kağan Toğuğan Kağan (ölm. 1402) 5, 65 T'oki Bağatur, Tatar’lı 95, 96 Tokoça, bk. Toğoçi Tokon Temür Kağan, bk. Toğon Temür Kağan Tokuğan Temür Kağan, bk. Toğon Temür Kağan Tokoçi, bk. Toğoçi Toku Bağatur 55 Torakalçin (Torğalcin) Bayan 5 Torkan-sira [MGT’nde: Sorkan-şira| 16, 17 Töbsin, Mongğolcin’li 109, 111 Tögöli (Tögülei), Barangğud’lu 121 Törü Bolod, Mandukai Sayin Ka- tun’un yedi oğlundan biri 105, > «9 Tubuku, Korlad’lı 114 Tuğku Bayiku, Singkur’lu 114 Tului (Tülüi) 44, 45 Tumbanai (Tunbanai) Seçin [MGT’nde: Tumbinai-Seçen], Bayi- sangkor Doğsin’in oğlu 10 Tumulku Bağatur, Kasar’ın neslinden Toku Bağatur’un oğlu 56 Tülügegen, bk. Sayin Tülügegen Tülügeri, Tangğud’lu 100 Tülügetei, Ongniğud’lu kâhin 115 Tümen Casağ-tu Kağan 6 | Ucin-eke 13, 14 Ukağa-tu Kağan 5, 53, 57, 58, 59 Ultu (Ulatu), Kereyid’li 115 Ului Temür Kağan (ölm. 1410) 5, 66 Ulum, bk. Ulus Ulus (Ulum), Mağu Mingğan’lı 115 Ulus Bayiku Abakai, Dayan Kağan’ın oğlu 112 Ulus Bolod, Mandukai Sayin Katun’- un yedi oğlundan biri 105, 119 Unui Aka, Aruğtai Tayisi’nin karısı 68,69 Uskal Kağan 5, 62 Utağaçi Sabi (Şabi), Kaliğaçin’li 121 Uyangku Bağatur, Ordoğukai’nin oğlu 121 Ücesküleng gerel-tü Kağan 1/11 Ücesküleng-tü Enetei (Nandi) 2 Ücesküleng-tü Kağan, bk. Tegüs Ücesküleng-tü Kağan Ügeçi (Ügçi) Kasağa (Kasğa/Kaşağa/ Kaşan), Kuukui Dayuu’nun oğlu 65, 70 Ugülerün (Ügüled/Ügülün/Ügeled) 69 Ülü Türidügçi 2 Ünige, Alağçiğud’lu 103 Ünügüçü (Ünengüçi) Yakui Ku- rağçi (Kuruğaçi/Kurağaçi), Tü- med’li Kitad’un oğlu 111 Wali (Wanb) Kağan 62 Wangcun Kağan Cürçid’li 27 Wçirabani 124 Yeke Kabar-tu Cöngen, Mandukuli Kağan’ın iki karısından biri 93, 97 |
| Ağlaku Tümen 114 Akokan, bk. Aokan Alağçiğud, boy adı 73, 102, 103, ”5 Aldaçin, boy adı 115, 121 Al Kosiğun, yer adı 72 Altai Kan, yer adı 49, 76 Amdoya, bk. Andowa Andowa (Amdoya), yer adı aokan (Akokan), oymak adı 72 Arban Koyar Kalka 118 Arban Koyar Tümed 118 Arig Usun 7 Asud, boy adı 105 Babutai, yer adı 109 Bağarangğud (Bağaring-ud) 121 Balağçin, boy adı bk. Balkağçin Balkağçin (Balağçin/Balağaçin), boy adı 99, 105, 114 Barağud otoğ, boy adı 105 Barağun-ğar, Oirad’dan 88 Barağun G urban Tümen 112, 117, 118 Barağun Tümen 114, 115, 116, 120 Baras (Bars) Kota(n), bir kale adı 56 Bayikal 27 | Bayitu (Bayiu), Korçin Tatağalçin’li 121 Besüd (Besed), boy adı 107 Bitari, bir tepe adı 120 Borcigin oymağı 12, 18, 115 Boro Nokai, yer adı 67 Burani, yer adı 109 Burbağ, bk. Burbuğ Burbuğ (Burbus/Burbağ), boy adı 92, 99, 108, 114, 115 Burbus, bk. Burbuğ Burkan Kaldun dağı (Burkatu Kan dağı) 7, 48, 49 Büriyed (Buriyad/Burawad) 27 Calair 31 Cegün-ğar, Oirad’dan 88 Cisud halkı 93 Cutalang (Cutulung) Ünder (Ündür), yer adı 122 Cürçid 27, 53, 61, 86 Çağan Ger-tei, yer adı ıo6, 112, 113 Çağan Tümen, Ongniğud’dan 66 Çakravarti (Çakrayarti, Çakrvvati, Çakravvarti, Çakiravvati) 21 Çakar, boy adı 95, 109, 110 Çeçeg-tü göl, yer adı 52 |
| Yeke Küsi Kağan 2 Yeke Nere-tü 2 Yeke Nidün 5 Yisügei Bağatur [MGT’nde: Yesü- gei-ba’atur] 10-11, 12, 13, 93 Yisüi Katun 37 Yisün Temür Kağan 5, 51, 52 | Yon t’an (Yontan) rgya-mc’o (*g- yamso “camso”), Dalai Lama’- nın neslinden 6 Yunglo (Yünglo) Kağan, Konggirad Katun’un oğlu 61, 90 Yuyantan (Yuvvantan/Yöntün) rcamso (camso) 125 |
Kavim, kabile, boy, soy, oymak ve yer adlan | |
| Çibden, boy adı 92 Çigçer dağı, Çinggir dağı [MGT’nde: Çekçer] 12, 19 Çin, Çinli, Kitad 34, 54, 56, 58, 59, 60, 61, 86, 87, 89, 107, 123, 124 Çing Cangbu, Möngke Kağan’ın öldüğü kale 50 Çukurku dağı [MGT’nde: Çikurku] •9 Daidu, bk. Taidu Daiming, ülke adı 86, 87 Dalad, boy adı 107 Daladtai, boy adı 114 Dalan Terigün, yer adı 115 Darkad, boy adı 24 Deligün Boldağ, yer adı 47 Doluğad (DoluğudZDoluğan)-un To- luğai, yer adı 94 Doluğan Otoğ Karaçin 118 Doluğan Otoğ Korçin 118 Dörben Tümed Oirad 71, 74, 101, 102 Dörben Tümen 65 Dörmegei, şehir adı 43 Engküd Otoğ, Tümed’in bir obası 26, 93 Erkigüd (Eregüd/Erkegüd/Erküd), yer adı 106, 118 Ganj, nehir adı 3 Hindistan 1, 3 Ing Çing (Çang) Bu (Pu), bir kale adı 59, 62 İrtiş (Ergi/Ertiş), nehir adı 31 | Kağuçid (Kuuçid), boy adı 108, 109 K’aip’ing Şangtu, bk. Şangdu Kaliğaçin, boy adı 112 Kangğai Kağan, dağ adı 44 Karaçin, boy adı 96 Karakuna (Karağuna/Karğuna/Kar- ğuk), yer adı 76 Kara-yin Korokan-u Tedüi Cida Çilağun, yer adı 121 Karğuk, bk. Karakuna Karğuna, bk. Karakuna Kaskarita halkı 93 Katagid, oba adı 8 Katun-i ğoul, Körbelcin Ğooa’nın öldüğü nehre verilen ad 43 Kemçigüd, boy adı 90, 108 Kentei Kan, yer adı Kereyid(-ler,-li) 21, 115, 121 Kerülen nehir adı 20, 49, 50, 107 Kesigten, boy adı 101, 107, 108 Keyibüng Şangtu, bk. Şangdu 56 Kızıl Göl 86/6 Kira, yer adı 56 Kirsa Kota, Çin ordusunun inşa ettiği bir kale 56 Kitad, bk. Çin Kiyud, Borcigin oymağının bir âilesi 12, 18 Kongurat [MGT’nde: Unggirat], boy adı 12, 13, 19, 98 Korçin 24, 93, 102, 115, 116, 118, 119 Korçin Tatağalçin (Tatalağçin) 121 Korçin Tümen 120 Korid, boy adı 94 Korlad (Korlod/Korlaus), boy adı 67, 75, 76, 90, 102, 107, 108, 112, 114 Köbögüd, Ordos’dan 114 |
| Ködege Anılan, Kertilen nehrindeki ada 49, 50, 51 Köke Kota, Set’in dışındaki bir ada 61 Kuluğur, nehir adı 105 Kulakan-tu Deresiitei, yer adı 99 Kuluğur, nehir adı 105 Kulakan-tı Deresiitei, yer adı 99 Kutuğ-tu Kan, dağ adı 48 Kutuğ-tu-yin Kulusun, yer adı 80 Kuuçid, bk. Kağaçid Kiinggüi Cabakan, yer adı 94 Luubang Kağan, yer adı 43 Mağada, Hindistan’da bir eyâlet 3 Mağu Mingğan, boy adı 115 Mağu Ündür, Mandukuli Kağan’ın tabutunun gömüldüğü yer 93 May in (Manca) ovası 106 Mingğan-ı Kar, yer adı 71-72 Moltağçin geçidi 56 Mongğolcin, boy adı 85, 86, 107, 109, 110, 112, 113, 114, 118 Moğol, Mongol 4, 6, 29, 31, 40, 47- 48. 55. 56- 57. 59. 60. 65. 66, 68, 69, 70, 71, 72, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 88, 89, 90, 93, 95. 125> 126 Morin-u ebçigün, Şangdu önlerinde bir yer 51 Muna, dağ adı 38, 46 Nayman Çağan Ger 119, 120 Nayman Otoğ, Ordos’lu 118 Nayman Otoğ, Çakar 118 Nepal 3 Olku (Olkui), ırmak adı 27 Ongniğud (Ongnağud), boy adı 66, 9«. u5 | Onon, nehir adı 9, 10, 15, 21, 47,120 Orçin-u Çiker, yer adı 76 Ordos 74, 91, 114, 118, 119 Oriangkan, bk. Uriangkan Otoğ, boy adı 95 Oyirad, boy adı 6, 63, 65, 66, 67, 68, 69, 71, 72, 73, 74, 82, 83, 84, 86, 88, 92, 93, 95, 96, 99, 101, 105, 108, 109, 114, I 16, 117, 123, 124 Oirad 69, 70, 71, 72, 74, 77, 80, 81, 82, 86, 94, krş. Oyirad Olai, ırmak adı 27 Olkunud’lar 11,12 örmügetü, Külüg Kağan’ın tahta oturduğu yer 49 Sakaçağandu, yer adı 120 Salciğud, oba adı 8 Sambu (Şambu), dağ adı 3 Sangdu,bk. Şangdu Sarakud, bk. Sarkud Sarkud (Sarakud/Samağ-ud), boy adı 108 Samağ-ud, bk. Sarkud Sartağul, kabile adı 35, 75, 96 Semsike, Külüg Kağan’ın öldüğü yer 49 Senggür [MGT’nde: Sangğur], nehir adı 20 Seremeger (Sermeger/Sirmeger), yer adı 109 Siker Tayiku, yer adı 99 Sikir (Siker), göl adı 50 Singkur, boy adı 114 Sinüd, boy adı 44, 46 Sira Mören, nehir adı 109 Sirayiğur 123 |
| Sirmeger, bk. Seremeger Solongğa 27, 28 Solongğud 26, 28, 30, 84, 121 Su Cürcid’li üç Tümen 86/5 Sünid 64 Şangdu (Sangdu/Keyibüng (K’aip’- ing) Şangtu), yer adı 50, 51, 52, 56, 57. 58 Tabun, boy adı 115, 116 Tabun Otoğ Kalka, boy adı 116 Taitu (Daiduj 50, 51, 52, 53, 56, 57, 5®. 59. 9° Tangğuol, halk adı 37 Tangğud 34, 35, 40, 43, 98, 100, IOI, 105, 123 Taraçin (Tarayaçin), boy adı 75, 108 Tatagalçin, boy adı 115 Tatar, boy adı 12, 13, 95, 108 Tayiçiğud’lar 11, 14, 18, 23, 35 Tegetüne, yer adı 102 Temür Ülkü, Körbelcin G 00a Ha- tun’un mezarı 43 Tenggilig (Tenggelig) [MGT’nde: 1 enggilik], nehir adı 7 Tenggis 4 | Tes Bürtü (Burtu), yer adı 102 Tibet i, 3, 4, 123 Tomoğ, bk. Tongmoğ Tongmoğ (Tomoğ), boy adı 80, 81, 82 Tongsur, dağ adı 12 Tümed (-1er) [MGT’nde: Horitu- mad], boy adı 7, 93, no, m, 116 Türgen, nehir adı 107 Ulkui-yin Keriye, yer adı 94 Uriyangkan, boy adı 96, 106, 112, 115, 116 Uyiğud, boy adı 108, 109, 112 Üçiyed halkı 61,90 Ücümüçin, boy adı 115 Ügürgene (Ürgürgene), nehir adı 122 Ünegen, nehir adı 27 Ütekü Kulan, ögedei Kağan’ın öldüğü yer 49 Yeke Ötög, yer adı 49 Yüngsiyebü, boy adı 74, 86, 88, 89, 99, 100, 118 |
Madde adlan indeksi | |
| Altan Topçi 126 altın mühür “altan tamağa” 125 altmışbir boğa boynuzu durumu 116 Ararnağ Sirğuğçin, bk. Ermeg Sir- ğuğçin ayimağ 84 barağ (baruğ) 15/7 barikui/MGT’nde: kara kuru/“sü- 1ün, orman tavuğu" 9 | bing bars cil 21 bolci mar “tarla kuşu” 17 Borbi (Boro/borbai) kirişi 122 Boro, Duwa Sokur’un atının adı 7 boro karçiğai [MGT’nde: Karçikai] “boz doğan”9 bögöter kongğur morin 20/9 börte çinoa 15/5 butung “fıçı" < Moğ. 59 buğura 15/6 |
| cinong unvanı 77 daku 20/15 darkan, iinvan 24, 64, 117 Dayir (Dacir), Duvva Sokur’un atının adı 7 dokuz örlög 30 Ermeg (Eremeg/Aramağ) Sirğuğ- çi(n), Esen Tayisi’nin kısrağının adı 79, 82 esüg “kımız” 9, 17/1 ö arudai (Ğ aradi) kuşu 41 Ger-ün Noyad 113 Kacir (Kaçar) Derbed (Derbid), “gagası geniş, pençesi enli, omuzları gittikçe incelen, kuyruğu sivri” bir kartal türü 83 kağan yeke oron 21/21 Kalcin köpeği 8 Kanatlı Kula, bir at adı 41 kang (gang) “fıçı” < Çince. 59 Kan-Tengri 103 kara bulaka 20/14 Karakan (Karkan), Mendü Örlög’- ün atının adı 76 kara-kalcin kuşu 39 kara mokai cil 21/19 kara nokai 15/3, 63/9 kara tuğ 85/2 Kasbuu mührü 52, 58 Katarman yağı 109 Kongkotana 39 Kormusda, tanrı adı 36, 37 | Köbeleng, Sidurğu Kağan’ın köpeği 37 Kulakan, Mendü Örlög’ün atının adı 76 Kulan Karaka, at adı 73 Kurbalun, Arkasun Kurçi’nin atının adı 28 Kurdun Kula, Esen Tayisi’nin atının adı 79 kümel “yabanî soğan” 114 Küsbüled, at adı 40 lama 124 Meçid 41 mönggün tamağa 61/4 otoğ 84 Sayin Sağaral, Mendü Darkan’ın atının adı 121 Sayin Samuçin, at adı 26 Set, Büyük Çin setti 56, 61 Süi (Süg) Wang ünvanı 124 süke “balta” 17/5 tarbağa “dağ sıçanı” 18/2 Tayiku 107 tayitu 61/6 ulus-un ecen 21/22 ütege kafesi 83 Venüs 41 yağmur taşı 56 yay anahtarı terkibi 116 yisün köl-tü çağan tuğ 21/20 |
| Notlarda açıklanan Moğolca (Moğolca - Türkçe) kelimeler (Birinci rakam paragrafı, ikinci rakam notu gösterir) | |
| a! 36/5 aba 39/6 abalacu 63/1 acirğa 79/8 ağta 14/11 aka 4/8 alağ 72/2 altan 1/15, 26/1 aman 29/6 amarağ 48/3 am ur 123/ 2 anda 66/5 araki 36/4 arai 120/5 arsalan 2/10, 41/i 1 ayağan 36/2 ayil 96/1 ayimağ 84/7 ayirağ 24/5 bağa 78/10 bağatur 88/4 balğasun 43/3 barağun ğar 34/1 baras 15/8, 41/10 bars 22/5, 28/3 batu 31/3 bayan 80/6 belge 55/1 biçig 42/9 bilig-tü 59/6 boğda 25/1, 40/1 boğorçi 18/5 bol-101/1 boro 4/9, 67/8 boruğan 56/4 | bölüg 55/7 buğu 38/1 buğura 13/1 buka 39/4 burkan 21/3 bürige 107/5 bürküd 22/6 caka 99/7 calbari- 105/1 carlığ 25/3 casağ 6/11, 25/3 casağul 24/2 cida 79/2 ciğan 102/1 cil 49/2 cirüken 79/8 çak 30/5 çeçeg 52/3 çerig, çireg 66/3 çilağun 22/2 çireg, bkz. çerig çokça 43/1 çolmon 41/14 çola 77/3 darkan 24/6 daruğa 53/5 dörbelcin 115/6 duğulğa, duğluğa, duğalağa 66/8 ecen 83/1 ed tawar 55/4 egeçi 99/8 ekin 107/16 eme 29/3 |
| emegel 80/3 emle- 101/1 erdeni 36/1 erte 56/12 ğakai 50/1 ger 48/10, 78/2 ğooa 7/10, 9/3 ğoul27/2 kabirğa 41/5 kağan 49/1 kamuğ 29/1 kangh 46/4 kara 22/9 karacu 57/4 karagül 40/2 karanğu 22/8 karçikai 9/6, 22/4 karsi 123/6 katağu 88/5 katun i ı/ıo, 22/10 kaya 26/3 kele-tü 38/2 kereye 22/9 keseg 101/1 kingerge 47/4 kir 42/7 kongkar 6/13 konin 49/4 konuğsan 76/8 kota(n) 50/2 kög 48/8 kök(e) 3/9 köteçi 111/13 kuça 70/10 küda 12/13 kuduğ 39/5 kuğur 48/6 | kula 41/4 kurim 78/1 kut 31/7 kutuk (tai) 5/10 küçün 88/7 külüg 43/6 küreng 67/5 küriyen 79/10 kürke (güregen) 12/14 küsegsen 63/7 longko 103/2 luu 52/1 mangiai 22/1 meçid 41/15 meçin 50/4 merged (mergen) 124/10 mingğan 3/5 möngke 91/4 naçin 27/1 nirvana 3/4 ninvan 45/1 nokai 63/9 nom 3/3 noyan 36/9, 57/3 nöker 30/1 olca 82/2 ordu 47/2 orun 49/3 otoğ 84/6 ölke 61/5 öngge43/7 rasiyan 36/3 saçağaçai 38/5 saçin 124/3 saçu- 103/4 |
| sağadağ 101/6 salkin 72/5 samur 106/3 sayin 1/21 serigügen 56/14 silu(n) (> Tü. şilen, şölen) 109/14 sira 25/8, 40/5 sokur 7/1 solongğa 53/2 sonkur 12/15, 22/,3 suburğan 26/5 söke 122/5 sün 101/1 sürüg 82/1 tala 106/8 tamğa, tamağa 37/1 tani- 103/5 tarbağa 18/2 laulai 50/3 tawar [tabar] 55/4 tegüs 105/2 temege(n) 70/5 temür 1/20 | tengri 4/1 toğuğa 108/1 tolo 78/4 torğa 80/1 töbed 123/9 tölge 111/6 töröbe 60/4 törii 30/2 tuğ 37/3 tuşa 79/4 tüle- 110/8 ulus 25/6 unjğ 99/5 usun 29/io üker 49/2 üre 41/6, 90/2 vvçir ( < skrt.) 91/2 yada 56/2 yeke25/6 yosun 25/3, 48/5 |
BİBLİYOGRAFYA VE KISALTMALAR
Abuşka : Abuşka Lügati ve Çağatay Sözlüğü. (Hazırlayan : Besim Atalay), Ankara 1970.
AH : Abû-Hayyan, Kitâb al-İdrak li-lisân al-Atrâk. (Yayına hazırlayan:Ahmet Caferoğlu), İstanbul 1931.
Alt. Gr. : A. von Gabain, Alttürkische Grammatik, Leipzig 1950.
Arap : Arapça
Aşm. : N. İ. Aşmarin, Theaurus linguae tschuvaschorm, I-XV1I, Kasan-Tscheboksary 1928-50.
AT : Akan Topçi
ay. : aynı
Az. : Azerî Türkçesi
Bar. : Baraba Türkçesi
bkz. : bakınız
Blk. : Balkar Türkçesi
Bşk. : Başkır Türkçesi
BTLU : Z. Gombocz, Die builgansh-türkıschen Lehnwörter in der ungarischen Sprache, Helsinki 1912. MSFOu XXX.
Buryat. : Buryat Moğolcası
Büg. : Bügdüz Türkçesi
CC : K. Grpnbech, Romanisches Wörterbuch, Kopenhagen 1942.
Chuas.: Huastuanift, Ankara 1941. (TDK yayını)
Çağ. : Çağatay Türkçesi
Çer. : Çeremişçe
Çin. : Çince
ÇLP : Y. Wichmann, Die tschuwassischen Lehnwörter in den permischen Sprachen. Helsinki 1903. MSFOu XXXI : vgl. dazu A. Raun, The Chuvash Borrovings in Syrian, JAOS 77 (1957), 40-45.
Çuv. : Çavuşça veya Çuvaş Türkçesi
Çuv. Sozi. : H. Paasonen, Çuvaş Sözlüğü, İstanbul 1950. (TDK yayını)
DLT : Dıvânü Lügati’t— TurTDizin. Ankara 1970. (TDK yayını)
Doerfer I-IV : G. Doerfer, Türkische und mongolische e terrien te im Neuepersische, I-IV.
Doğu-Tü. : Doğu Türkçesi
Dörbet. : Dörbet Moğolcası
Eskiosm. : Eski Osmanli Türkçesi
ET : Eski Türkçe (Orhun ve Uygur Türkçesi)
ETY : H.N. Orkun, Eski Türk Yazıtları I-IV, Ankara 1945-48. (TDK yayını)
EUTS : Ahmet Caferoğlu, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul 1968 (TDK yayını)
EWT : M. Räsänen, Versuch eines Ethnologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki, 1969.
Fars. : Farsça
Fin. : Fince
FUF : Finnisch-ugrische Forschungen. Helsinki
Gab. : A. von Gabain
Gold. : Goldca
gös. yer. : gösterilen yer
Hak. : Hakas Türkçesi
Hts. : M. Th. Houtsma, Ein türkisch-arabisches Glossar, Leiden 1894.
İM : A. Battal (Taymas), İbnü-Mühenna Lügati, Istanbul 1934.
Int. : Moğolların Gizli Tarihi’nin Moğolca metninin kelime kelime satır arası tercümesi
JA : Journal Asiatique. Paris
JAOS : Journal of the American Oriental Society.
Joki : A. J. Joki, Die Lehnwörter des Sajansamojedtschen, Helsinki MSFOu 103.
JSFOu : Journal de la Société Finno-ougrienne. Helsinki
Kaim. : Kalmuk Moğolcası
Kam. : Kamasince (Samoyetçe)
Kar. : Karaim Türkçesi
Kar. L. : Luzk Karaimcesi
Kar. T. : Troki Karaimcesi
Kaz. : Kazan Türkçesi
KB : Kutadgu Bilig
Kç. : Kaç Türkçesi
Kh. : Khalkha Moğolcası
Kırg. : Kırgız Türkçesi
Kırg. Sozi. : K. K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü I-1I, Ankara 1945, 1948.
Kkır. : Karakırgız Türkçesi
Kklp. : Karakalpak Türkçesi
Kmd. : Kumandı Türkçesi
Kmk. : Kumuk Türkçesi
Koyb. : Koybal Türkçesi
Kom. : Koman Türkçesi
Kore. : Korece
Kow. : J. E. Kowalewski, Dictionnaire mongol-russe-français. I—III. Kazan 1944-49-
Krç. : Karaçay Türkçesi
Krm. : Kırım Türkçesi
krş. : karşılaştır
KSz. : Keleti Szemle. Budapeşte
Küer. : Küerik Türkçesi
Kürdak. : Kürdak Türkçesi
KVVb. : G. J. Ramstedt, Kalmukısches Wörterbuch, Helsinki, 1925.
Kzk. : Kazak Türkçesi
Lam. : Lamutça veya Evenkice
Leb. : Lebet Türkçesi
Ma. : Mançuça
MA : A. Zajaczkowski, Vokabulaire arabe-kıptchak de la l’époque de l’Etat Mamelouk, Warschau 1954-1958.
Mac. : Macarca
MGT : Moğolların Gizli Tarihi
Miş. : Mişer Türkçesi
Moğ. : Moğolca
Mordvin. : Mordvince
MSFOu : Mémoires de Société Finno-ougrienne. Helsinki
MTS : M. Räsänen, Materialen zur Morphologie der Türkischen Sprachen, Helsinki 1957.810 XXI.
Ork. : Orkun Türkçesi
Osm. : Osmanli Türkçesi
Osty. : Ostyakça
OT : Orta Türkçe
Oyr. : Oyrot Türkçesi
Pekarsky : E. Pekarsky, Yakut Sözlüğü, İstanbul 1943. (TDK yayını)
Poppe : N. Poppe, Vergleichende Grammatik deraltaıschen Sprachen, leil 1. Wiesbaden i960.
Radi. : W. Radioff
Radi. W'b. : W. Radioff, kenucAein« Wörterbuches der Tùrk-Dialecteï-W, Sanktpeterburg, 1893-1911.
Rus. : Rusça
Sag. : Sagay Türkçesi
San-Uyg. : San Uygur Türkçesi
Sırp. : Sırpça
SKE : G. J. Ramstedt, Studies in Korean Etymology, Helsinki 1949-53. MSFOu XCV.
Skrt. : Sanskritçe
Soy. : Soyon (Soyot) Türkçesi
Şor. : Şor Türkçesi
Tar. : Tarançi Türkçesi
Tara. : Tara Türkçesi
TE : F. Miklosich, Die türkische Elemente in den südost-und osteuropäischen Sprachen, Wien 1884-85.
Pekin O T : Talat Tekin, A Grammar of Orkhun Turkic, Indiana 1968.
Tel. : Teleüt Türkçesi
Ternir MG T : Ahmet Ternir, Moğolların Gigli Tanhi l, Tercüme, Ankara 1948.
Tib : Tibetçe
TLÇ : M. Räsänen, Die tatarischen Lehnwörter im Kscheremissischen, JSFOu XV,
TLO : H. Paasonen, Über die türkischen Lehnwörter im Ostjäkischen, FUF 2: 81-137.
TLW ; A. Kannisto, Die tatarischen Lehnwörter im Wogulischen, FUF XVII, 1-264.
Toiv. : Y. H. Toivonen, Türkische Lehnwörter im Ostjäkischen, JSFOu 52.
TP : Taung Paou
Trkm. ; Türkmence
Tu. : Tunguzca
Tub. ; Tuba Türkçesi
Tü. : Türkçe
UJ : Ungarische Jahrbücher, Berlin.
Ury. : Uryanhay Türkçesi
LSp. ; W. Radioff, Uigurische Sprachdenkmäler (S. Malov yayını), Leningard 1928.
Uyg. : Uygur Türkçesi
Vasm. ; M. Vasmer, Russisches etymologisches Wörterbuch, 1-3. Heidelberg 1953-58.
Woty. ; Wotyakça
Yak. : Yakutça veya Yakut Türkçesi.